ساز مخالف
اتحاديه اروپا
با دونالد ترامپ
سارا معصومي
اتحاديه اروپا به اتحاد و اتخاذ سياست واحد در پرونده سوريه، مواجهه با روسيه، ميزان همراهي با دولت امريكا در پرونده‌هاي مهم بين‌المللي و البته حفظ توافق هسته‌اي با ايران نياز دارد. وزراي خارجه كشورهاي عضو اين اتحاديه روز گذشته در لوكزامبورگ دور هم جمع شدند تا در سايه آخرين تبادل نظرها، مواضع آشكار خود در قبال سوريه را نيز با يكديگر هماهنگ كنند. خبرنگاران درست در مقابل درب ورودي محل برگزاري اجلاس در حالي كه باد پرچم‌هاي 28 كشور عضو را به چپ و راست مي‌برد منتظر وزراي خارجه ايستاده بودند. نخستين پرسش‌ها از وزراي خارجه و البته فدريكا موگريني، مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا به حمله هوايي مشترك امريكا، بريتانيا و فرانسه به سوريه اختصاص داشت. درحالي كه بريتانيا با قرار گرفتن در مسير خروج از اتحاديه اروپا (برگزيت) عملا در حال جدا كردن كاسه خود از سفره ساير كشورهاي اروپايي است اما حضور فرانسه در اين حمله و همراهي پاريس با دونالد ترامپ، رييس‌جمهور ايالات متحده پرسش‌هاي بي‌شماري را در خصوص انشقاق در اتحاديه اروپا به وجود آورده است. مقام‌هاي بريتانيا و فرانسه همچنان با توسل به ادعاي وقوع حمله شيميايي در منطقه دوماي سوريه همراه شدن با واشنگتن در اين حمله را صحيح مي‌دانند. پاريس و لندن در حالي در سياست نظامي اخير واشنگتن در قبال دمشق با ترامپ همراه شدند كه سياست واحد و حداقل اعلامي اتحاديه اروپا در چندسال اخير توسل به ديپلماسي در قبال بحران سوريه بوده است. در چنين فضايي وزراي خارجه اتحاديه خود را در صبح ابري روز دوشنبه به لوكزامبورگ رساندند تا رويكرد واحدي را در قبال بحران سوريه اتخاذ كنند.
تناقض در موضع‌گيري اعضا
بوريس جانسون، وزير خارجه بريتانيا پيش از آغاز نشست رسمي در جمع خبرنگاران از مشاركت كشورش در اين حمله استقبال كرده و گفت: جنگ سوريه از بسياري جهات در مسيري خطرناك و مصيبت بار قرار گرفته است. جامعه جهاني مي‌گويد كه ديگر توسل به سلاح شيميايي در اين كشور را تحمل نمي‌كند. استفاده از اين سلاح شيميايي در 100 سال گذشته همواره ممنوع بوده اما قبح اين مساله در زمان بشار اسد از ميان رفته و اكنون زمان آن فرا رسيده كه به اين مساله نه بگوييم. فدريكا موگريني، مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا رويكرد متفاوت‌تري را در پيش گرفت و با توجه به خطرات تشديد بحران در سوريه و منطقه تاكيد كرد كه بايد راهكاري ديپلماتيك در نظر گرفته شود. وي در بخش‌هايي از سخنان ابتدايي خود در جمع خبرنگاران تاكيد كرد كه بايد براي به كار افتادن مجدد پروسه سياسي براي پايان دادن به بحران در سوريه در سايه هدايت سازمان ملل تلاش كرد. موگريني از ايران و روسيه خواست كه از نفوذ خود بر بشار اسد براي آغاز گفت‌وگوهاي سازنده و جدي در سايه نظارت سازمان ملل استفاده كنند. در ميان كشورهاي اروپايي مقام‌هاي آلمان اعتقاد دارند كه اعمال فشار بر روسيه بهترين راه براي نتيجه گرفتن در سوريه است اما اين ديدگاه مخالفاني دارد و به عنوان مثال برخي كشورهاي اروپايي چندان موافق با تشديد تنش با مسكو نيستند و با توجه به اينكه روسيه تامين‌كننده اصلي گاز به اتحاديه اروپا است خواهان رويكردي مسالمت‌آميز‌تر در برابر مسكو هستند.
ترس از سخت‌گيري بر روسيه
درحالي كه نشست لوكزامبورگ سه روز پس از حمله به رهبري امريكا به سوريه صورت مي‌گيرد اما يكي از اصلي‌ترين محورهاي گفت‌وگوهاي رهبران اين كشورها در پشت درهاي بسته چگونگي رويارويي با روسيه بود. بحران ميان اروپا و مسكو هر روز ابعاد تازه‌تري پيدا مي‌كند و به نظر مي‌رسد كه بروكسل بايد موضع واحدي را در اين باره به اعضاي اتحاديه گوشزد كند. هرچند كه چهره‌اي مانند آنگلا مركل، صدر‌اعظم آلمان مي‌تواند همزمان با آنكه در حمله هوايي به سوريه شركت نكرده اين اقدام مشترك سه كشور را لازم و مناسب بداند اما برخي از اعضاي اتحاديه كه اتفاقا تعداد آنها كم نيست مخالف افزايش تنش در اين زمينه هستند و حتي هشدار مي‌دهند كه افزايش سطح تنش مي‌تواند وضعيت را از حالت مديريت شده خارج كند. درحالي كه 28 عضو اتحاديه اروپا در اظهارنظرهاي جداگانه حمله شيميايي در سوريه را متهم كرده و تاكيد داشتند كه اين حملات نبايد بي‌جواب بماند اما اتحاديه اروپا در بيانيه‌اي كه فدريكا موگريني پس از حمله روز شنبه صادر كرد چندان محكم از حمله سه كشور امريكا، فرانسه و بريتانيا به سوريه حمايت نكرد. البته دبيركل ناتو ترجيح داد حمايت محكم‌تري از اين حمله بكند و تاكيد كرد كه اين حمله توانايي اسد براي استفاده مجدد از سلاح شيميايي را كاهش داد. در كل مي‌توان گفت كه به استثناي فرانسه و بريتانيا ساير كشورهاي اروپايي ميان موضع ناتو و موضع اتحاديه اروپا گرفتار شده‌اند و بسياري از آنها نيز نسبت به بحران سوريه نگاه ويژه و خاصي ندارند. در اين ميان به نظر مي‌رسد كه ترس از روسيه و واكنش اين كشور نيز مي‌تواند يكي از عوامل تاثيرگذار در واكنش كشورهاي اروپايي به بحران سوريه باشد. ولاديمير پوتين، رييس‌جمهور روسيه در جريان گفت‌وگوي تلفني با همتاي فرانسوي خود تنها يك روز پيش از حمله امريكا به سوريه به امانوئل ماكرون نسبت به تبعات اين اقدام هشدار داده بود. همزمان با برگزاري نشست لوكزامبورگ يك منبع اروپايي در اين باره به خبرگزاري فرانسه گفت: اتحاديه اروپا بايد در اين مساله اتحاد خود را حفظ كند. ما بايد مانع از اين شويم كه هر يك كشور سياست جداگانه خود را در قبال مسكو دنبال كند. درحال حاضر جدا از مساله سوريه، سطح تنش ميان كرملين و بروكسل به دليل ماجراي مسموم شدن جاسوس سابق روس در بريتانيا نيز بالا است. پس از آنكه لندن اتهام‌زني به مسكو در اين باره را آغاز كرد تروئيكاي اروپايي (فرانسه، آلمان و بريتانيا) توانستند با لابي‌هاي گسترده خود بيانيه‌اي به امضاي 28 كشور عضو اتحاديه را در محكوميت روسيه بگيرند. پس از اين اتفاق بود كه 19 كشور اروپايي به نشانه همبستگي با بريتانيا برخي از ديپلمات‌هاي روس را از كشور خود اخراج كردند. 5 كشور نيز سفراي خود را به پايتخت‌هاي‌شان فراخواندند و البته سه كشور هم ترجيح دادند وارد اين صحنه نشوند و با لندن در هيچ سطحي عليه روسيه همراه نشوند. يك ديپلمات عاليرتبه اروپايي در اين باره مي‌گويد: تمام كشورهاي اروپايي متوجه تهديد روسيه هستند و حقايق پيرامون فعاليت‌هاي اين كشور را مي‌دانند اما جنس پاسخگويي همه آنها به اين اقدام‌ها لزوما شبيه به هم نيست. با وجود بيم و اميدهايي كه درباره استراتژي تشديد فشار بر روسيه براي امتيازگرفتن از مسكو در پرونده سوريه وجود دارد اما به هرحال وزراي خارجه كشورهاي اروپايي ترجيح دادند در بحث‌هاي روز دوشنبه خود در لوكزامبورگ راه‌هاي مختلف براي اقناع روسيه در راستاي كمك كردن به پايان دادن به بحران 7 ساله سوريه را مورد بحث و بررسي قرار دهند. وزير خارجه آلمان پيش از اين نشست گفته بود كه همه بايد بر ميزان فشار بر روسيه براي تغيير ديدگاه در سوريه بيفزايند. وي اين گزينه را تنها راه موجود براي پايان دادن به بحران در سوريه خواند. درحالي كه امريكا تحريم‌هاي جديدي را عليه روسيه به دليل فعاليت‌هايش در سوريه و حمايت از بشار اسد وضع كرده است به نظر مي‌رسد كه اتحاديه اروپا تمايلي براي همراهي با واشنگتن در وضع تحريم‌هاي جديد عليه روسيه ندارد و ترجيح مي‌دهد سطح تنش با مسكو را از اين بيشتر افزايش ندهد. همزمان با برگزاري جلسه در لوكزامبورگ، «سرگئي لاوروف» وزير امور خارجه روسيه در گفت‌وگو با بي‌بي‌سي ادعاي برخي كشورهاي اروپايي براي در اختيار داشتن اسناد مستدل درباره دست داشتن دولت بشار اسد در حمله شيميايي به دوما را رد كرده و تصريح كرد كه تمامي اسناد و شواهدي كه برخي كشورهاي غربي در خصوص حمله شيميايي «دوما» در «غوطه شرقي» ارايه داده‌اند از رسانه‌ها و شبكه‌هاي اجتماعي گرفته شده است. وي در اين خصوص توضيح داد: من نمي‌توانم در ارتباط با روساي كشورهاي ديگر بي‌ادب باشم اما رهبران امريكا، انگليس و فرانسه را مشاهده مي‌كنيد. صريحا مي‌گويم كه تمامي شواهدي كه آنها به آن اشاره مي‌كنند بر اساس رسانه‌ها و شبكه‌هاي اجتماعي است. وي در بخش‌هاي ديگري از سخنانش اعتراف كرد كه روابط فعلي روسيه با غرب بدتر از دوران جنگ سرد است. با وجود آنكه اروپايي‌ها نسبت به وضع تحريم‌هاي جديد عليه روسيه محتاط هستند اما برخي از منابع اعلام كرده‌اند كه احتمالا در بيانيه پاياني اين نشست، فضا براي تشديد تحريم عليه برخي مقام‌هاي سوري باز باقي خواهد ماند. حقيقت اين است كه روسيه بزرگ‌ترين تامين‌كننده انرژي كشورهاي اتحاديه اروپا است و در گذشته اين اتحاديه به دليل اختلاف با مسكو بر سر پرونده اوكراين تحريم‌هايي را عليه كرملين در حوزه‌هاي مالي، نظامي و انرژي وضع كرده بود اما در حال حاضر سخن گفتن از بسط دامنه تحريم‌هاي موجود روسيه براي بسياري از كشورهاي اروپايي ساده نيست.
بحث دنباله‌دار بقاي بشار اسد
درحالي كه فرانسه و بريتانيا در جريان حمله به سوريه از ايالات متحده تبعيت كردند اما به نظر نمي‌رسد كه كليت اتحاديه اروپا قصد داشته باشد در پرونده سوريه پياده نظام گوش و چشم بسته امريكا باشد. برخي از مقام‌هاي اروپايي مي‌گويند كه ذهنيتي از برنامه دقيق امريكا براي سوريه ندارند و تا زماني كه به درك درستي از برنامه‌هاي واشنگتن نرسند دنباله روي اين كشور در سوريه نخواهند بود. در پرونده سوريه در گذشته همواره اتحاديه اروپا فاصله خود را با سياست‌هاي امريكا حفظ كرده بود. وزير خارجه فرانسه نيز در تازه‌ترين اظهارنظرهاي خود اعلام كرده بود كه پاريس آماده است تا بر ميزان تلاش‌ها براي رسيدن به راهكاري سياسي براي پايان دادن به بحران سوريه بيفزايد. همزمان امانوئل ماكرون رييس‌جمهور فرانسه نيز در مصاحبه‌اي تاكيد كرده بود كه وي قصد دارد روس‌ها را براي آمدن به پاي ميز مذاكره متقاعد كند. خبرگزاري فرانسه در بخش‌هايي از گزارش خود درباره نشست روز گذشته وزراي خارجه اتحاديه اروپا در لوكزامبورگ نوشت كه اتحاديه اروپا اعتقاد دارد هيچ راهكار نظامي براي جنگ در سوريه وجود ندارد و گفت‌وگوهاي ژنو كه تحت رهبري سازمان ملل هستند بايد گره از كار اين پرونده بگشايند. با اين وجود برخي از ديپلمات‌هاي اروپايي در پشت درهاي بسته با خود صادقانه‌تر گفت‌وگو مي‌كنند و به اين حقيقت اذعان دارند كه با توجه به پيروزي‌هاي نظامي دولت بشار اسد، اروپا بايد خود را براي مرحله بعدي در پرونده سوريه آماده كند. اتحاديه اروپا هفته آينده كنفرانسي براي جمع‌آوري كمك‌هاي بين‌المللي براي سوريه برگزار خواهد كرد و اين در حالي است كه بسياري از كشورهاي اروپايي اعتقاد دارند كه تنها راه موفقيت مذاكرات صلح در سوريه پذيرش نبود بشار اسد در قدرت از سوي كشورهاي حامي وي است. وزير خارجه آلمان روز گذشته در لوكزامبورگ به خبرنگاران تاكيد كرد كه هيچ‌كس نمي‌تواند حتي فكر اين را بكند كه فردي كه از سلاح شيميايي عليه مردم خود استفاده كرده بخشي از راه‌حل باشد.
بهرام قاسمي در پاسخ به «اعتماد»:
در برخي مسائل حقوق بشري اختلاف‌هاي اساسي با اروپا داريم
بهرام قاسمي، سخنگوي وزارت خارجه روز گذشته در نخستين نشست خبري با خبرنگاران در سال جديد، به سوال‌هاي آنها پاسخ داد. خبرنگار «اعتماد» با توجه به تمديد تحريم‌هاي حقوق بشري شوراي اروپا عليه 82 فرد و يك نهاد ايراني از بهرام قاسمي سوال كرد كه نمي‌توانيم منكر تاثير منفي تداوم اين تحريم‌ها بر فضاي پيرامون ايران باشيم. وزارت خارجه در سال جديد چه برنامه‌اي براي تداوم گفت‌وگوهاي سازنده با اروپا در اين خصوص به منظور پايان دادن به اين تحريم‌ها دارد؟ سخنگوي وزارت خارجه در پاسخ گفت: وضع تحريم‌هاي حقوق بشري عليه جمهوري اسلامي ايران در كلان موضوع، جديد نيست. گفت‌وگوها و مذاكره ميان ايران و اتحاديه اروپا از ديرباز درباره مسائل متفاوت وجود داشته و قطعا ايران و اروپا در برخي مسائل با هم اختلاف ديدگاه‌هاي اساسي دارند. برخي از اين اختلاف‌ها در حوزه حقوق بشر به تفاوت ارزش‌ها در ايران و منطقه با ارزش‌هاي حاكم بر اتحاديه اروپا بازمي‌گردد. مذاكراتي كه از گذشته ميان ايران و اروپا وجود داشته گاهي به نتيجه رسيده و همكاري‌ها ميان ايران و اروپا شكل گرفته است. بهرام قاسمي در ادامه افزود: ايران تماس‌هاي خود با اتحاديه اروپا را با توجه به مجموع اشتراك‌ها ميان ايران و اين اتحاديه ادامه خواهد داد. البته اين گفت‌وگوها حتما بايد دوطرفه و براساس خواست و اراده طرفين باشد. گفت‌وگوهاي ايران با اروپا بايد در محيطي آكنده به حسن‌نيت صورت گيرد. ما همچنان گفت‌وگوها با اتحاديه اروپا درباره مسائل مختلف را در سال جديد ادامه مي‌دهيم. طي ماه‌هاي آينده تبادل هيات‌هايي ميان ايران و اتحاديه اروپا براي ادامه گفت‌وگوهاي آغاز شده صورت خواهد گرفت. ميان ايران و اتحاديه اروپا گفت‌وگوها نه فقط درخصوص مسائل حقوق بشري همواره وجود داشته و اميدواريم در سال جاري هم در فضاي سازنده دنبال شود.
وزراي خارجه اتحاديه اروپا در لوكزامبورگ در جلسه‌اي جداگانه از نشست اصلي درباره فعاليت‌هاي ايران در سوريه با هم گفت‌وگو كردند. پيش از برگزاري اين جلسه گفته شد كه قرار است تحريم ايران به دليل فعاليت‌هاي منطقه‌اي و آزمايش‌هاي موشكي بررسي شود كه در پايان جلسه اعلام شد اعضا بر سر چنين تحريم‌هايي با هم به توافق نرسيده‌اند. به گزارش رويترز، در ميان اروپايي‌ها، ايتاليا با اعمال تحريم‌هاي جديد به بهانه برنامه موشكي ايران و فعاليت‌هاي منطقه‌اي اين كشور مخالف بوده و استدلالش هم اين بود كه شايد اين اقدامات تنبيهي، نتواند ترامپ را به ماندن در برجام متقاعد كند. چند ديپلمات در بروكسل به خبرنگاران رويترز گفته‌اند كه اين تصميم مي‌تواند به معناي بي‌اعتنايي اروپا به ضرب‌الاجل ۲۲ ارديبهشت ترامپ باشد. آن‌طور كه منابع رويترز خبر داده‌اند، روز گذشته فرانسه، انگليس و آلمان با توجيه تلاش براي متقاعد كردن ترامپ به ماندن در برجام، پيشنهاد مي‌دهند كه تحريم‌هايي عليه فرماندهان و شبه‌نظاميان طرفدار ايران در سوريه اعمال شود اما ايتاليا و اتريش از مخالفان اصلي اين تحريم‌ها بودند. ديپلمات نماينده يكي از كشورهاي مخالف تحريم ايران در اين باره به رويترز گفت: شايد اين كار به قيمت شكست هميشگي توافق (برجام) تمام شود؛ چرا بايد ريسك كنيم و علاوه بر تقويت موضع تندروهاي ايران، فرصت بستن قراردادهاي جديد در ايران را از دست بدهيم.
تروييكاي اروپايي در چارچوب برجام عمل كنند
فدريكا موگريني، مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا نيز پس از پايان رايزني‌هاي وزراي خارجه در لوكزامبورگ با اشاره به اينكه بروكسل از گفت‌وگوهاي ميان تروييكاي اروپايي با امريكا درباره برجام حمايت مي‌كند يادآوري كرد كه اين گفت‌وگوها بايد در چارچوب توافق هسته‌اي ايران و گروه 1+5 باشد. وي گفت: در نشست امروز وزراي خارجه اتحاديه اروپا بار ديگر بر تعهد عميق خود در مورد اجراي كامل توافق هسته‌اي ايران توسط همه طرف‌ها تاكيد كرديم. از تلاش كشورهاي انگليس، آلمان و فرانسه براي گفت‌وگو با واشنگتن درباره برخي از نگراني‌هايي كه ترامپ ابراز كرده هم حمايت مي‌كنيم، اما اين تلاش‌ها بايد در چارچوب توافق فعلي باشند. ما برجام را يكي از عناصر راهبردي امنيت اروپا و امنيت منطقه مي‌دانيم. اين به معناي آن نيست كه ما با ايران درباره مسائل ديگر يعني مسائل غيرهسته‌اي گفت‌وگو نمي‌كنيم. اين عبارت فدريكا موگريني به معناي مصمم بودن بروكسل بر قاعده عدم مذاكره مجدد درباره محتويات توافق هسته‌اي با ايران است.
سفر آتي ظريف به بروكسل
بروكسل در روزهاي 24 و 25 آوريل ميزبان كنفرانس مالي «حمايت از آينده سوريه و منطقه» خواهد بود؛ كنفرانسي كه براي دومين بار در دو سال گذشته برگزار مي‌شود و رياست آن به طور مشترك برعهده اتحاديه اروپا و سازمان ملل است. به گفته برخي منابع غربي از جانب ايران محمدجواد ظريف، وزير خارجه و سيدعباس عراقچي، معاون سياسي وزير خارجه در اين نشست شركت خواهند كرد.