دشوارتر شدن خروج امريكا از برجام
كوروش احمدي
اگرچه همچنان بيشتر محتمل است كه ترامپ در 22 ارديبهشت به تهديد خود در مورد خروج از برجام عمل كند، اما برخي تحولات اخير بايد قاعدتا تصميم‌گيري در اين مورد را براي او دشوارتر كرده باشد: نتايج نشست وزيران اتحاديه اروپا كه آخرين نشست قبل از ضرب‌الاجل ترامپ است، يكي از اين تحولات است. اروپا در اين نشست يك‌بار ديگر قويا بر لزوم تداوم اجراي برجام توسط همه طرف‌ها تاكيد و از اتخاذ تصميمي در مورد اعمال تحريم‌هاي جديد در ارتباط با برنامه موشكي و فعاليت‌هاي منطقه‌اي ايران خودداري كرد. مي‌دانيم كه ترامپ در بيانيه 12 ژانويه حفظ برجام را موكول به همراهي اروپا براي توقف فعاليت‌هاي موشكي و منطقه‌اي ايران و نيز «رفع نواقص» برجام كرده بود.با وجود مذاكرات سه كشور اروپايي با امريكا طي دو سه ماه گذشته و اعلام پيشرفت‌هايي در اين مذاكرات، شوراي اروپا به گفته موگريني اين موضوع را در دستور كار آخرين نشست خود قبل از ضرب‌الاجل ترامپ قرار نداد. اين امر الزاما به معني عدم آمادگي اروپا براي همراهي با ترامپ نيست، بلكه مي‌تواند به معني بي‌اعتمادي به او نيز باشد. به اين معني كه اروپا مطمئن نيست كه اعمال تحريم‌هاي جديد بر عليه ايران يا نيل به توافقي جانبي براي «رفع نواقص» برجام مانع خروج ترامپ از برجام شود. محتمل است كه آنها تصميم در اين مورد را به بعد از 22 ارديبهشت و مشاهده نحوه برخورد ترامپ با برجام موكول كرده باشند. تاكيد موگريني بر اينكه «اجماعي در مورد مفيد بودن يا مناسب بودن اين تدابير» تحريمي جديد «در اين زمان» وجود ندارد و اينكه «طي روزها و هفته‌هاي آينده بررسي‌هاي بيشتري در مورد نقش ايران در سوريه صورت خواهد گرفت»، مي‌تواند حاكي از مهم بودن عنصر زمان در اين معادله باشد.
در همين رابطه، از منابع مختلف شنيده شده كه امريكا و سه كشور اروپايي (انگليس، فرانسه و آلمان) در مذاكرات خود در رابطه با نگراني‌هاي ترامپ به «پيشرفت‌هاي قابل ملاحظه‌اي» در جهت تهيه بعضي توافقات جنبي دست يافته‌اند. اين موضوع به ويژه بعد از دور اخير اين مذاكرات كه در 11 آوريل در واشنگتن صورت گرفت، اعلام شد.
اما با توجه به سقف بلند بي‌اعتمادي بين اروپا و ترامپ، مساله اين است كه آيا اين پيشرفت‌ها، متناسب با اهداف سياسي ترامپ خواهد بود و موجبات رضايت او را فراهم خواهد كرد يا خير.
تحول ديگر نفس همكاري بين امريكا و فرانسه و انگليس در حمله اخير به سوريه است. اين همكاري كه اولين در نوع خود بعد از شروع به‌كار ترامپ بود، مي‌تواند در كاهش تنش بين آنها و زمينه‌سازي براي همكاري‌هاي آتي، از جمله در ارتباط با برجام، موثر باشد. انتظار اين است كه حدود يك هفته تماس تلفني مستمر بين سران اين سه كشور و هماهنگي و همكاري نزديك بين تيم‌هاي امنيتي آنها زمينه‌ساز شكل‌گيري حداقلي از آشنايي و اعتماد بين آنها و همكاري‌هاي درازمدت‌تر آنها در ارتباط با سلاح‌هاي كشتار جمعي شده باشد. تشكر ترامپ از انگليس و فرانسه در اين رابطه كه ظاهرا بي‌سابقه بود و نيز برنامه سفر ماكرون و مركل به واشنگتن به ترتيب در 24 و 27 آوريل مي‌تواند جو جديدي را در روابط آنها ايجاد كند و در ارتباط با برجام بي‌تاثير نباشد.
آخرين تحول نقش عمده‌اي است كه ماتيس، وزير دفاع امريكا، در قضيه حمله اخير به سوريه بازي كرد. از مجموعه اظهارات مقامات امريكايي و نوع عملياتي كه در سوريه انجام شد، مي‌توان چنين استنباط كرد كه نهايتا مواضع نسبتا ميانه و متعادل‌تر ماتيس در تيم امنيتي ترامپ غلبه يافت. ماتيس تنها كسي بود كه دولت را در مورد انجام حمله شيميايي و انتساب آن به دولت دمشق به احتياط فرا مي‌خواند، از لزوم انتخاب اهداف به نحوي كه نيروهاي غيرسوري هدف قرار نگيرند، سخن مي‌گفت و تنها يك حمله و آن هم به صورت محدود را كافي مي‌دانست. اينكه در اين موارد حرف ماتيس پيش رفت و نه حرف افراطيوني مانند جان بولتون، حائز اهميت است. مي‌دانيم كه بولتون هميشه بر لزوم نابودي تمامي امكانات نظامي و امنيتي دولت بشار اسد تاكيد داشته و قاعدتا بايد براي بهره بردن از اين فرصت جهت تامين نظر خود تلاش كرده باشد. لذا اين احتمال هر چند ضعيف است، اما منتفي نيست كه تنها «فرد بالغ» در تيم امنيتي ترامپ همچنان نفوذ خود را حفظ كرده باشد. اين احتمال نيز وجود دارد كه كساني چون بولتون و پمپئو در زماني كه مسووليت دارند، اندكي عقل و منطق را در موضع‌گيري‌هاي خود دخالت دهند. سخنان پمپئو در استماع اخير در كنگره اگر چه عمدا هدف دريافت راي سناتورها را دنبال مي‌كرد، اما قابل توجه بود.
لذا، اين احتمال را كه ترامپ در 22 ارديبهشت تصميم به خروج از برجام را اندكي به تاخير بيندازد، نمي‌توان كاملا منتفي دانست. در هر حال، بايد توجه داشت كه ايران اكنون به لطف برجام در شرايطي بسيار بهتر قرار دارد و با توجه به حمايت همه كشورها از برجام و انزواي ترامپ، برگشت به شرايط قبل از برجام ممكن نيست. بلاتكليفي‌هاي ناشي از تهديدات ترامپ نيز اگر چه مهم است، اما كليد اصلي حل معضلات اقتصادي و اجتماعي ما در داخل كشور است.
ديپلمات سابق