سارا معصومي
ايالات متحده از توافق هسته‌اي با ايران عقب نشسته اما همچنان گرفتار پرونده ايران است. درحالي كه بازماندگان برجام با عنوان جديد «گروه 5» تلاش خود را براي حفظ تهران در توافق هسته‌اي آغاز كرده‌اند و هر روز راهكارهاي اقتصادي مانند بازگرداندن قوانين مسدود‌كننده تحريم‌هاي امريكا و حمايت‌هاي سياسي مانند اظهارنظرهاي حمايتي بي‌شمار مطرح مي‌شود، ايالات متحده تلاش مي‌كند با دستورالعملي جديدتر و با عنوان پرطمطراق رسيدن به توافقي بزرگ‌تر و بهتر با تهران، فاصله خود از مذاكره با ايران را كمتر كند. دونالد ترامپ، رييس‌جمهور ايالات متحده از پيش از پيروزي در انتخابات، زبان به نقد از برجام گشوده و پس از راهيابي به كاخ سفيد نيز وعده داده بود كه بدترين توافق تاريخ سياسي امريكا با تهران را با توافقي سختگيرانه‌تر كه بيشتر به نفع امريكا باشد، جايگزين خواهد كرد. درحال حاضر 15 ماه پس از حضور وي در كاخ سفيد، امريكا ديگر در همان توافق اوليه با ايران نيز حضور ندارد و هر روز از زبان يكي از مقام‌هاي كاخ سفيد اظهارنظرهايي متفاوت درباره سياست ترامپ مقابل ايران شنيده مي‌شود. چهره‌اي مانند جان بولتون همچنان روياي مطبوع خود براي ايران يعني تغيير نظام را تبليغ مي‌كند و چهره‌اي مانند مايك پومپئو، وزير خارجه ترجيح مي‌دهد در جامه و جايگاه ديپلماتيك خود بيشتر فرورود و از اظهارنظرهاي خطرناكي مانند تلاش براي تغيير نظام در ايران حذر كرده و سياست امريكا را در مواجهه با تهران در دوره باقيمانده از رياست‌جمهوري ترامپ، بزك كرده تحويل دهد. روز گذشته مايك پومپئو با حضور در پژوهشكده محافظه‌كار بنياد ميراث، پس از چند روز خبرسازي و گمانه زني رسانه‌ها، سخنراني خود درباره ايران را ايراد كرد. اين دومين بار از زمان حضور دونالد ترامپ در كاخ سفيد بود كه ايالات متحده راهبرد ملي با محوريت ايران ارايه كرد. پيش از ايراد سخنراني پومپئو، رسانه‌هايي كه به مدد منابع آگاه به بخش‌هايي از سخنراني وي دست پيدا كرده بودند از معماري امنيتي تازه امريكا براي مقابله با ايران خبردادند. هرچند كه عبارت «معماري امنيتي تازه» با توجه به ابهام و چندصدايي موجود در دستگاه سياسي ترامپ در قبال ايران، تعبير اغراق آميزي به حساب مي‌آيد اما رسانه‌هايي مانند سي‌ان‌ان ادعا كرده‌اند كه در اين نقشه راه جديد امريكايي، ترامپ به دنبال شكل دهي ائتلافي جهاني عليه ايران است. اصلي‌ترين مولفه‌هاي اين نقشه راه نيز متعددتر و متنوع‌تر كردن اعضاي حاضر در مذاكره با ايران است كه به احتمال بسيار زياد يكي از گزينه‌هاي امريكا براي حضور در مذاكره با ايران، عربستان سعودي خواهد بود؛ كشوري كه در جريان مذاكرات هسته‌اي ايران با 1+5 نيز چندبار از نبود بازيگران منطقه‌اي در گعده مذاكره‌كننده با تهران گلايه كرده بود. يكي ديگر از پاشنه‌هاي آشيل راهبرد جديد امريكا در قبال ايران، گنجاندن تمام مسائل مورد اختلاف در يك بسته مذاكراتي است. از اختلاف‌ها در حوزه حقوق بشر تا نقدها به فعاليت‌هاي منطقه‌اي ايران، از آزمايش‌هاي موشكي تهران تا برنامه هسته‌اي آن در آينده. دولت ترامپ براي به پاي مذاكره كشاندن ايران سياست اعمال فشار حداكثري بر تهران با توسل به دو ابزار را دنبال مي‌كند: نخست تشديد تحريم‌هاي اقتصادي تا مرحله‌اي كه به گمان خود ايران را از نظر اقتصادي فلج كنند و دوم تلاش براي ايجاد ناآرامي در داخل و بالابردن نرخ نارضايتي از حاكميت در ايران. در اين چارچوب مدنظر دولت ترامپ براي تحت فشار قرار دادن تهران مي‌توان گفت كه عقب‌نشيني امريكا از برجام نخستين تكه‌اي از پازلي بود كه رييس‌جمهور جمهوريخواه امريكا براي ايران چيده است. درحالي كه رسانه‌هاي بين‌المللي محتواي سخنان وزير خارجه را به Plan B دولت ترامپ در برابر ايران تعبير كردند، منتقدان ترامپ آن را روياپردازي امريكايي مي‌دانند و البته طيفي از تحليلگران هم مي‌گويند كه دستگاه ديپلماسي- امنيتي و نظامي ترامپ هنوز به مواضع مشخصي درباره ايران نرسيده و همه‌چيز در هاله‌اي از ابهام فرورفته است. خوابي كه ترامپ براي ايران ديده شكل دادن اجماع جهاني عليه تهران است و اين در حالي است كه به واسطه خروج امريكا از برجام، ائتلاف و اتحاد ميان امريكا با نزديك‌ترين متحدان اين كشور نيز شكاف جدي برداشته و در حالي كه ترامپ و تيم او از تشديد فشار اقتصادي بر ايران براي به پاي ميز مذاكره كشاندن اين كشور سخن مي‌گويند، اروپايي‌ها در حال ترسيم نقشه راه‌هاي جديد براي حفظ اين توافق هستند.
بعد از توافق: يك استراتژي تازه براي ايران!
مايك پومپئو، مهم‌ترين سخنراني خود در حوزه سياست خارجي را به اعلام استراتژي جديد امريكا در قبال ايران اختصاص داد. سخنراني‌اي كه مجموعه‌اي از ادعاهاي توخالي درباره ايران و انتظارهاي عجيب و غريب از يك كشور مستقل بود. درحالي كه اروپا برجام را مهم‌ترين توافق در حوزه امنيت و منع اشاعه و بستري براي گفت‌وگوها و همكاري‌هاي بيشتر امنيتي با تهران مي‌داند، وزير خارجه دولت ترامپ ادعا كرد كه توافق هسته‌اي به دليل ايرادهاي مرگبارش جهان را به خطر انداخته است. وي ايران را به وضع شديدترين تحريم‌هاي تاريخ تهديد كرد و براي چندمين‌بار ادعا كرد كه ايران در زمان برجام نفوذ خود را در منطقه افزايش داده است. وي در اظهاراتي كه تاكنون هيچ سندي براي آن ارايه نشده ادعا كرد كه سپاه قدس ايران به طور مخفيانه در داخل اروپا عمليات تروريستي انجام مي‌دهد و تهران را به رابطه با طالبان در افغانستان و گروه تروريستي القاعده متهم كرد. در مساله هسته‌اي نيز، وزير خارجه امريكا با تكرار سخنان نخست‌وزير رژيم اسراييل و استناد به اسناد جعلي اين رژيم، تهران را به دروغگويي درباره برنامه هسته‌اي خود متهم كرد و در ادامه روياپردازي‌هايش ادعا كرد كه امريكا اكنون خارج از برجام، مي‌تواند مانع از دستيابي ايران به بمب اتمي شود. تسلط ايران در خاورميانه كه اصلي‌ترين دليل نگراني متحدان منطقه‌اي امريكا است در سخنان مايك پومپئو نيز نمود داشت و وي اعلام كرد كه امريكا با همكاري متحدان خود مانع از بسط نفوذ ايران در منطقه خواهد شد. وزير خارجه امريكا همزمان با بيان اينكه شديدترين تحريم‌ها عليه ايران اعمال خواهند شد، ادعا كرد كه امريكا به حمايت خود از «حقوق بشر و مردم ايران» ادامه خواهد داد و از برخي ناآرامي‌ها در شهرهاي ايران در چند ماه اخير حمايت كرد. وي در بخش ديگري از سخنانش مدعي شد كه دولت امريكا خواهان عادي‌سازي روابط با ايران، دستيابي اين كشور به فناوري‌هاي پيشرفته و منتفع شدن ايران از مزاياي اقتصادي است اما ايران بايد به‌صورت بنيادي مواضع و سياست‌هاي‌شان را تغيير دهد. برخي رسانه‌هاي امريكايي اين بخش از سخنان پومپئو را با آب‌و‌تاب فراوان پوشش دادند و تاكيد كردند كه امريكا اعلام كرده اگر ايران دست به تغييرات بنيادين در رفتارهاي خود بزند، مشوق‌ها و امتيازهايي دريافت خواهد كرد. وزير خارجه امريكا در‌ازاي پذيرش شرط‌هاي امريكا براي ايران تاكيد كرد كه در اين صورت تهران مي‌تواند از مزاياي برداشته شدن كليه تحريم‌هاي اقتصادي و رابطه كامل ديپلماتيك و تجاري با امريكا بهره‌مند شود! در حالي كه امريكا با اروپا بر سر برجام و دوام اين توافق درگير است، پومپئو در بخش‌هايي از سخنان خود تاكيد كرد كه واشنگتن از متحدان اروپايي‌اش انتظار دارد كه در اين مسير عليه ايران با او همراه شوند اما همزمان از كشورهاي استراليا، بحرين، مصر، هند، ژاپن، اردن، كويت، عمان، قطر، عربستان سعودي، امارات و كره جنوبي نيز خواست كه از واشنگتن در برابر ايران حمايت كنند. درحالي كه اروپايي‌ها تلاش مي‌كنند با ارايه راهكارهاي جديد اقتصادي ايران را در برجام نگه دارند و در اين مسير برخي نمايندگان كشورهاي اروپايي از واشنگتن خواسته‌اند كه معافيت‌هاي تحريمي را شامل حال كمپاني‌هاي بزرگ اروپايي كند، پومپئو در سخنان روز گذشته خود تاكيد كرد كه هر كمپاني كه با ايران مراوده تجاري داشته باشد را مسوول مي‌داند و تنبيه خواهد كرد. وي با اشاره به اينكه امريكا نگراني‌هاي متحدان اروپايي‌اش درباره بازگشت تحريم‌هاي ايران را درك مي‌كند، اعلام كرد كه هنگام اجرايي شدن بازگشت تحريم‌هاي ايران، سطح تجاري همه كشورها با ايران بايد قرباني انسجام يك سياست واحد در برابر تهران شود! وي به صراحت گفت: هرزمان كه تحريم‌ها بازگردند، همه كشورها بايد فعاليت‌هاي اقتصادي در تهران را پايان دهند. همه بايد در اين مسير با امريكا همراه شوند. درحالي كه ايران بارها پيش از خروج امريكا از برجام نيز يادآوري كرده بود كه تهران مذاكره مجدد درباره برجام را نمي‌پذيرد، پومپئو باز هم تاكيد كرد كه ترامپ براي مذاكره درباره توافقي جديد با ايران آماده است. وي همچنين اعلام كرد كه ظرف چند هفته آتي، تيم‌هايي از كارشناسان امريكايي با سفر به كشورهاي مختلف براي دولت‌ها سياست‌هاي جديد امريكا درقبال ايران و نحوه اجرايي شدن تحريم‌ها را توضيح خواهند داد. وي همچنين با خوش‌بيني خاصي پيش‌بيني كرد كه اروپايي‌ها نيز به‌زودي با امريكا در اين سياست همراه شوند.
12 شرط واشنگتن براي تهران !
وزير امور خارجه امريكا در محوري‌ترين بخش از سخنانش شروطي را براي توافق تازه با ايران مطرح كرد:
١. ايران بايد همه جنبه‌هاي نظامي فعاليت‌هاي هسته‌اي قبلي‌اش را به آژانس اتمي اعلام كند.
٢. ايران بايد غني‌سازي را به طور كامل قطع كند و هيچ‌وقت دنبال بازفراوري پلوتونيم نرود. رآكتور آب سنگين هم بايد بسته شود.
۳. ايران بايد به بازرسان آژانس اتمي دسترسي بي‌قيدوشرط بدهد تا به همه پايگاه‌ها در همه كشور بروند.
۴. ايران بايد توسعه برنامه موشكي بالستيك و پرتاب موشك‌هايي كه قابليت حمل سلاح هسته‌اي دارند را متوقف كند.
۵. ايران بايد همه شهروندان امريكا و همين‌طور شهروندان ديگر كشورهاي هم‌پيمان امريكا را آزاد كند.
۶. ايران بايد حمايت از «گروه‌هاي تروريستي» را متوقف كند. (حزب‌الله لبنان، حماس و جهاد اسلامي در زمره گروه‌هاي تروريستي مدنظر امريكا هستند.)
٧. ايران بايد استقلال عراق را به رسميت بشناسد و اجازه دهد شبه‌نظاميان شيعه عراق خلع‌‌سلاح شوند.
٨. ايران بايد حمايت از حوثي‌هاي يمن را متوقف كند.
٩. ايران بايد همه نيروهاي تحت فرمان خود را از سوريه عقب بكشد.
١٠. ايران بايد حمايت از طالبان و ديگر گروه‌هاي تروريستي را در افغانستان پايان دهد.
١١. ايران بايد به حمايت نيروي قدس از گروه‌هاي تروريستي و هم‌پيمانان شبه‌نظامي‌اش پايان دهد.
12- ايران بايد به تهديد همسايگانش كه بيشترشان هم‌پيمان امريكا هستند پايان دهد. از جمله تهديد به ويران‌كردن اسراييل و پرتاب موشك به عربستان و امارات بايد متوقف شود.
ترامپ و سياست يا با من يا عليه من
سخنان مايك پومپئو درباره ايران و شروطي كه براي هر توافق امريكا با تهران مطرح شد نه فقط در فضاهاي مجازي مانند توييتر كه بلافاصله در رسانه‌هاي بين‌المللي نيز با واكنش‌هاي منفي روبه‌رو شد. بلومبرگ در اين باره نوشت: درخواست‌هاي امريكا از ايران آنچنان وسيع و بنيادين بود كه بدون هيچ شكي از همين ثانيه مي‌توان گفت ايران، آنها را رد خواهد كرد. معاهده منع تكثير تسليحات هسته‌اي موسوم به ان‌پي‌تي به ايران حق غني‌سازي داده است. مساله دسترسي نامحدود بازرسان آژانس به سايت‌هاي نظامي ايران نيز همواره خط قرمز تهران بوده و اگر بنا به موافقت با اين شروط بود تهران پيش از خروج امريكا از برجام دست به چنين كاري مي‌زد. سخنراني ترامپ نشان‌دهنده سياست اين كشور در مطالبه‌گري حداكثري و تقسيم‌بندي جهان به يا با من يا عليه من است. اين همان سياستي است كه امريكا در قبال كره‌شمالي نيز دنبال مي‌كند. درمورد كره شمالي نيز ترامپ به دنبال خلح‌سلاح هسته‌اي و گرفتن همه امتيازها از پيونگ‌يانگ در مرحله نخست است.
پس از اظهارات پمپئو، خبرنگار راديو امريكا در توييتر خود در اين باره نوشت: وزير خارجه 12شرط براي ايران مطرح كرد كه اجابت كردن برخي از آنها به سختي ممكن است. با اين وجود وي پيشنهادي به ايران داده كه از زمان حادثه گروگان‌گيري در سال 1979 بي‌سابقه بوده است: احياي كامل رابطه ديپلماتيك و تجاري با تهران. حتي دولت باراك اوباما نيز چنين پيشنهادي به ايران نداده بود.
سوزان ملوني، تحليلگر مسائل ايران و امريكا نيز در اين باره نوشت: مايك پمپئو از استراتژي رونمايي نكرد بلكه تنها بسته‌اي از آرزوهايش را مطرح كرد كه تنها مي‌توان آنها را به تمايل براي تغيير نظام در ايران تعبير كرد.
جوليان بورگر، خبرنگار ارشد گاردين نيز به نقل از بوريس جانسون، وزير خارجه بريتانيا در واكنش به سخنان پمپئو نوشت: دورنماي توافق با ايران با اين سخنان بسيار؛ بسيار و بسيار سخت شد. فكر نمي‌‌كنم رسيدن به چنين چيزي در يك بازه زماني منطقي آسان باشد.
سوزان ديمگيو از كارشناسان مسائل ايران و امريكا مستقر در واشنگتن نيز در اين باره نوشت: plan b كه توسط پمپئو ترسيم شد در حقيقت تلاشي براي وارد كردن بيشترين فشارها بر ايران با الگو قرار دادن نمونه كره‌شمالي بود.
ريچارد نفيو، مقام ارشد دولت پيشين امريكا و فردي كه به معمار تحريم‌هاي هسته‌اي عليه ايران مشهور است در توييتر خود نوشت: اينها اهداف يك توافق نيستند، اينها شروط دولت براي تسليم شدن ايران هستند و متحدان ما و شركاي پيشين ما در مذاكرات هم اين شروط را به همين شكل مي‌بينند. اين سخنراني ماموريت همراه كردن شركاي‌مان براي پيوستن به تحريم‌ها را از سخت به غيرممكن بدل مي‌كند.