هزينه‌هاي همكاري اروپا با ايران
عبدالرضا فرجي‌راد
سفرهاي اخير كه چه به تهران و چه به اروپا انجام مي‌شود در راستاي بررسي امكانات و احتمالات استمرار روابط تجاري و بازرگاني ايران و اروپا پس از خروج امريكا از برجام و از سرگيري تحريم‌هاي ثانويه امريكا عليه ايران است. سفر ميگل آرياس كانيته، كميسيونر انرژي اتحاديه اروپا و ديدارهايي كه با وزير نفت، وزير امورخارجه و رييس سازمان انرژي اتمي اتحاديه اروپا داشت نيز در همين راستا بود. در واقع ايران و اروپا سرگرم بررسي راهكارهايي هستند كه بتوانند تحريم‌هاي امريكا را براي استمرار فروش نفت ايران به كشورهاي اروپايي و واريز درآمدهاي حاصل از آن به حساب‌هاي ايراني بي‌اثر كنند. مي‌توان گفت كه اين ساده‌ترين بخش مذاكرات اقتصادي ايران و اروپا پس از خروج امريكا از برجام است، چرا كه بخش ديگر مذاكرات كه مربوط به ترغيب كردن شركت‌ها و كمپاني‌هاي اروپايي براي استمرار همكاري با شركت‌هاي ايراني، سرمايه‌گذاري در صنايع ايران و صادرات و واردات از ايران است، نسبت موضوع انرژي بسيار سخت‌تر خواهد بود. نفت خام و انرژي به اين دليل كه بيشتر يك موضوع حاكميتي است و دولت‌هاي اروپايي در حوزه انرژي اختيارات بيشتري نسبت به حوزه‌هاي ديگر اقتصادي دارند. در حوزه انرژي دست اتحاديه اروپا و دولت‌هاي اروپايي براي مذاكره بازتر است و دولت‌ها راحت‌تر مي‌توانند در مورد آن مذاكره كنند و به نتيجه برسند. اما بخش‌هاي ديگر به دليل خصوصي بودن اغلب شركت‌هاي اروپايي و نگراني آنها از جريمه‌هاي احتمالي دولت امريكا و شيوه‌هاي جبران چنين آسيب‌هايي، قطعا در ادامه مذاكرات ميان ايران و اتحاديه اروپا مورد توجه قرار خواهد گرفت و مسير طولاني و پيچيده‌‌تري براي راضي كردن و ترغيب شركت‌ها و بانك‌هاي خصوصي اروپا براي همكاري با ايران وجود دارد. بحثي كه در سفر كميسيونر انرژي اتحاديه اروپا با مقام‌هاي ايراني انجام شد، در مورد استمرار خريد نفت اروپا از ايران و نحوه پرداخت پول آن به تهران است و فعلا راهكاري كه مطرح شده واريز درآمدهاي ايران از فروش نفت و ميعانات گازي به حساب بانك مركزي جمهوري اسلامي ايران است. آنچه از روند تحولات برداشت مي‌شود اين است كه دو طرف نشان داده‌اند اراده جدي براي به سرانجام رساندن اين مذاكرات دارند.
اروپايي‌ها علاقه‌مندند كه ايران در برجام باقي بماند، آنها معتقدند كه حفظ برجام منافعي براي اروپا دارد و نگه داشتن ايران در اين توافق هسته‌اي مي‌تواند امنيت و منافع اروپا را تقويت كند. به همين دليل هم هست كه اروپايي‌ها تمام تلاش خودشان را به كار مي‌گيرند كه پيش از آنكه امريكايي‌ها حلقه محاصره عليه ايران را تنگ‌تر كنند و وعده‌هاي‌شان براي اعمال تحريم‌هاي سخت‌تر عليه ايران را عملي كنند، بتوانند به راهكارهايي براي بي‌اثر كردن چنين اقداماتي دست پيدا كنند. همين امروز قرار است كه مايك پومپئو، طرح امريكا براي تشكيل ائتلاف عليه ايران را رونمايي كند، طرحي كه اروپايي‌ها با نگراني منتظر آن هستند كه ببينند تا چه اندازه ممكن است روابط تهران و بروكسل را تحت تاثير قرار دهد. اروپا اميدوار است ظرف دو ماه آينده بتواند به توافق‌هاي اقتصادي با تهران برسد و حتي آن گونه كه فدريكا موگيريني، رييس سياست خارجي اتحاديه اروپا وعده داده است، مبادلات تجاري خود را با ايران نسبت به وضعيت كنوني افزايش دهند. نبايد فراموش كرد كه اروپا در عين حال كه علاقه‌مند است براي نگه داشتن ايران در برجام، امتيازاتي به ايران بدهد و با ايران همكاري كند، اگر بتواند موفقيتي در همكاري اقتصادي و تجاري با ايران كسب كند، حتما در قبال آن خواسته‌هايي را از ايران در مذاكرات مطرح خواهد كرد. در واقع اروپايي‌ها مي‌خواهند با دادن امتيازهايي به ايران، مطالباتي را از ايران مطرح كنند كه در برابر بتوانند آن را به عنوان دست بالا در مذاكرات با امريكا به كار ببرند. به گمان من، بسياري از تحولاتي كه طي روزهاي اخير در منطقه مشاهده مي‌كنيم، بي‌ارتباط با اين پروژه اروپا نيست. ديدارهاي متوالي ولاديمير پوتين، رييس‌جمهور روسيه با آنگلا مركل، صدر اعظم آلمان و بعد از آن بشار اسد، رييس‌جمهور سوريه و اين اظهارنظر كه «همه نيروهاي خارجي بايد سوريه را ترك كنند» بي‌ارتباط با تلاش‌هاي اروپا نيست. همه اين تحولات به نحوي پيش مي‌رود كه اروپايي‌ها مقدماتي را فراهم كنند كه وقتي مي‌خواهند امتيازاتي را به ايران بدهند، بتوانند در مقابل امتيازاتي را بگيرند. تمام فعاليت‌هاي اروپا در اين راستا است كه بتواند به شكلي زمينه‌چيني و برنامه‌ريزي كند كه با امتيازها و احتمالا تضمين‌هايي كه در اختيار ايران قرار مي‌دهد، در نهايت تهران در موقعيتي قرار بگيرد كه مطالبات آنها را نيز در نظر بگيرد و حاضر به دادن امتيازهايي در زمينه‌هاي مورد نظر اروپا شود. به نظر من امكان دارد مذاكرات كنوني با اروپايي‌ها به جاهايي برسد و آنها تعهداتي را براي استمرار روابط تجاري و اقتصادي با ايران در نظر بگيرند كه بتواند تحريم‌هاي امريكا را بي‌اثر كند، اما بايد دانست كه رسيدن به اين نقطه هزينه‌هايي دارد و بعيد مي‌دانم كه اروپايي‌ها بدون چشمداشت به مذاكرات سياسي و گفت‌وگو در مورد دغدغه‌هاي ديگرشان، بسترهاي اقتصادي دايمي براي ايران فراهم كنند و با ايالات متحده امريكا سرشاخ شوند. به قول معروف «هيچ گربه‌اي محض رضاي خدا موش نمي‌گيرد.»