چنارهاي خطرآفرين شهري
علي جهاني
فضاي سبز شهري در عين زيبايي و اثرات اكولوژيكي و رواني بر زندگي شهروندان گاهي خطرات جاني و مالي نيز براي آنها به همراه دارد؛ خطراتي كه با سقوط درختان يا شاخه‌ها و اجزاي آنها بر روي عابران پياده، ساختمان‌ها و خودروها تهديدات جاني و مالي را به همراه دارد. متاسفانه در بسياري از موارد نيز هيچ سازمان يا دستگاهي مسووليت جبران خسارات وارده را به عهده نگرفته و شهروندان متضرر مي‌شوند.
حال شرايطي را متصور شويد كه عوامل جوي چون بارش برف يا توفان‌ها و بادهاي شديد فشار مضاعفي را به درختان ناپايدار شهري وارد مي‌آورد كه اين تهديدات چند برابر خواهد شد و گاها جبران‌ناپذير. در تعريف درختان خطرآفرين به درختان كاملا خشكيده يا در حال خشكيدن، اجزاي خشكيده درختان زنده يا درختان زنده به‌شدت ناپايدار در محيط كه مي‌تواند ناشي از آسيب‌هاي ساختاري يا عوامل ديگر باشد اطلاق مي‌شود و اين درختان ريسك بالايي را در تهديد امنيت جاني شهروندان يا اموال آنها در محيط زيست شهري به همراه دارند.
از درختان كهنسال شهرهاي ما كه يادآور روزهاي خوش طبيعت پاك در بسياري از شهرهاي كشور است مي‌توان به درخت چنار اشاره كرد. مسلما چنارهاي شهر ما ميراث طبيعي شهر ما محسوب مي‌شوند و ارزش يك درخت كهنسال چنار در عدد و رقم نمي‌گنجد. اما با درختاني كه از بد روزگار و كهولت سن دچار آسيب شده‌اند چه بايد كرد؟ اگرچه هرس كردن و ساير اقدامات نگهداري درختان از اصول پايه‌اي و اجرايي مديريت فضاي سبز شهري است اما هنوز مدل‌ها و روش‌هاي جامعي در شناسايي درختان خطرآفرين جهت بررسي و انجام اقدامات پيشگيرانه لازم ارايه نشده است. در تحقيقاتي كه در دانشكده محيط زيست سازمان حفاظت محيط زيست كشور انجام شده است بيش از 400 درخت چنار خطرآفرين در شهرهاي تهران و كرج شناسايي و مورد مطالعه قرار گرفته‌اند. محققان معيارهايي را براي تشخيص درختان خطرآفرين مشخص كرده‌اند كه مي‌تواند راهنماي شهروندان در شناسايي، انجام اقدامات احتياطي و گزارش وضعيت به سازمان‌هاي ذي‌ربط باشد. جالب است بدانيم چنارهايي كه داراي عيوب ريشه و انحراف تنه از حالت عمودي هستند بيشترين شدت ريسك سقوط را دارند و بلافاصله بايد مورد رسيدگي قرار گيرند و از خطرات جاني و مالي جبران‌ناپذير آنها جلوگيري به عمل آيد. اين كار معمولا با هرس تاج و تغيير نقطه ثقل درخت و جهت فشارهاي وارده يا استفاده از تيرك‌ها و كابل‌هاي نگهدارنده توسط متخصصان صورت مي‌گيرد. همچنين درختاني كه ابعاد تاج گسترده و بيش از اندازه معمول دارند، و تعداد شاخه‌هاي اصلي آنها زياد است به‌شدت خطر از دست دادن تمام يا بخشي از تاج خود را دارند. چنين درختاني در فصول سرد سال كه فشار برف و باد بيش از معمول است دچار شكستگي تاج و سقوط شاخه‌ها مي‌شوند. از طرفي پوسيدگي درختان نيز به خطرات پيش رو مي‌افزايد كه طبق تحقيقات به عمل آمده مواد موثر پركننده اين درختان در داخل كشور توليد و به ثبت رسيده است. اين مواد باعث استحكام درختان و جلوگيري از سرايت پوسيدگي به ساير بخش‌ها مي‌شود و روي نمونه‌هاي از درختان چنار شهر كرج نيز آزمايش شده و نتايج مطلوبي را به همراه داشته است. نكته مهم اينجاست كه شناسايي درختان خطر آفرين در فصل شكوفايي درختان در بهار و تابستان و فقط توسط متخصصان امر بايد صورت گيرد. در زمان مواجهه با خطر در فصل زمستان امكان شناسايي درختان خطر آفرين وجود نخواهد داشت لذا امروز نيازمند اقدامات كنترلي و پيشگيرانه مديريت فضاي سبز شهري و توجه ويژه شهروندان و مسوولان امر هستيم.