راهي جز اين نيست كه دست ركن چهارم دموكراسي را در چارچوب قانون باز بگذارند يا افكار عمومي را به دست رسانه‌هاي غيرقانوني بسپرند. انتخاب بين اين دو گزينه از عهده روزنامه‌نگاران خارج است اما آنها كه در جايگاه تصميم‌گيري و انتخاب نشسته‌اند بهتر است بدانند كه فرصت چنداني نيست، حتي شايد همين حالا هم كار از كار گذشته باشد. «علي گرانمايه‌پور»، استاد ارتباطات دانشگاه آزاد معتقد است انتشار اخبار محلي در روزنامه‌ها سبب انسجام و وحدت ملي در كشور مي‌شود و موانع انتشار اين نوع اخبار از سانسور گرفته تا گروه‌هاي فشار و فضاي حاكم بر شهرستان‌ها و روزنامه‌ها همه و همه در ايجاد و تقويت تغيير مسير دريافت اخبار از رسانه‌هاي رسمي به رسانه‌هاي غير رسمي مقصرند. او مي‌گويد: «ايران 1400، ايراني خواهد بود كه مردم كانال‌هاي غيررسمي را جايگزين رسانه‌هاي رسمي سراسري و محلي خواهند كرد. وقتي در فضاي ارتباطي خلأ وجود داشته باشد و رسانه‌هاي رسمي نتوانند اين خلأ را پر كنند فضاي غيررسمي مجازي به سرعت اين خلأ را پر خواهد كرد.» اين روزها كه تشخيص خبرهاي غيرموثقي كه به سرعت در كانال‌هاي خبري منتشر مي‌شود چندان آسان نيست، شايد تنها راه نجات افكار عمومي از سردرگمي ميان اين‌همه خبر درهم و برهم منتشر شده در هر گوشه و كنار فقط و فقط انتشار اخبار صحيح در روزنامه‌هاي رسمي كشور باشد. به‌هرحال انتشار خبر در رسانه‌هاي شناسنامه‌دار كشور همواره كمتر از آنچه به نظر مي‌رسد خطر و حاشيه براي كشور به همراه دارد. گفت‌وگوي روزنامه اعتماد با علي گرانمايه‌پور، استاد ارتباطات دانشگاه آزاد را بخوانيد.
انتشار اخبار محلي در رونق مطبوعات كاغذي چقدر نقش دارد؟ با توجه به تجربه كشور هند در اين زمينه فكر مي‌كنيد سهم كشور ما در اين زمينه چقدر است؟
ما يك مكتبي به نام «مكتب روزنامه‌نگاري توسعه» داريم، روزنامه‌نگاري توسعه ويژه كشورهايي است كه به دنبال رشد و توسعه هستند و همزمان با اين رشد و توسعه از طريق ابزار ارتباطي يا هر ابزار ديگري به تقويت رابطه بين دولت/حكومت و مردم مي‌پردازند. در واقع اين كشورها به دنبال ابزاري هستند كه به وسيله آن بتوانند سرمايه‌هاي اجتماعي‌شان را بسيج بكنند. در اين ميان آنچه در دهه 60 ميلادي در فيليپين تجربه شد و بعدها يكي از نظريه‌پردازان ارتباطات به نام راجرز آن را يكي از تجربيات هندي‌ها در موفقيت در برنامه‌هاي توسعه عنوان كرد «روزنامه‌نگاري توسعه» بود. انعكاس اخبار محلي به عنوان يكي از بخش‌هاي مهم در انواع روزنامه‌نگاري توسعه يا يكي از ويژگي‌هاي روزنامه‌نگاري توسعه به شمار مي‌رود. در حال حاضر يكي از آفت‌هاي مهم روزنامه‌نگاري ايراني بعد از انقلاب 57 اين است كه روزنامه‌هاي محلي و شهرستاني ما هم كه بايد كاركرد محلي داشته باشند از تيترهاي ملي استفاده مي‌كنند كه اين يكي از بزرگ‌ترين اشتباهات در روزنامه‌نگاري توسعه است.
منظور شما اين است كه استفاده از تيترهاي ملي در روزنامه‌هاي محلي و شهرستاني غلط است؟
مهم‌ترين ويژگي روزنامه محلي اين است كه اخبار به زبان مردم آن محل منتشر مي‌شود، نكته بعدي اينكه مردم آن محل از اخبار ساير مناطق جغرافيايي همجوارشان كه با آنها در ارتباط هستند مطلع مي‌شوند، به خاطر داشته باشيم كه انعكاس اخبار محلي عامل مهمي براي بسيج سرمايه‌هاي اجتماعي است و در عين حال به معرفي فرهنگ‌ها، محصولات و كالاها هم مي‌پردازد و به تقويت وحدت ملي و رشد ملي‌گرايي هم منجر مي‌شود. يكي از نمونه‌هاي موفق روزنامه‌نگاري توسعه و روزنامه‌نگاري محلي را ما در كشور هند مي‌بينيم. شايد يكي از عوامل بسيج توده‌ها در هند براي توسعه و يكي از عوامل پيوستگي فرهنگي و نزديكي فرهنگ‌ها در هند و خيلي از عوامل موفقيت هند در پيشبرد برنامه‌هاي توسعه را بتوان به روزنامه‌نگاري محلي نسبت داد. نكته‌اي كه در كشور ما مغفول مانده است اينكه ما متاسفانه هنوز نتوانسته‌ايم از قدرت روزنامه‌نگاري محلي به عنوان يك ابزار بسيج سرمايه‌هاي اجتماعي و ايجاد فهم توسعه در مردم و كاهش مقاومت مردم در برابر برنامه‌هاي توسعه استفاده كنيم.
مساله اين است كه در دانشگاه‌هاي ما هم اين درس‌ها آموزش داده نمي‌شود و اساتيد اصلا با دانشجويان‌شان درباره اخبار محلي صحبت نمي‌كنند، خبر دانشجويي كه آموزش نديده چطور بايد در روزنامه محلي، اخبار محلي را تنظيم و منتشر كند؟
ما در دانشگاه‌هاي‌مان يك سرفصل‌هاي آكادميك داريم و گاهي اوقات شايد حتي اساتيد هم در اين‌باره اطلاع كافي نداشته باشند. اما نكته‌اي كه وجود دارد اين است كه روزنامه‌نگاري توسعه به عنوان يك شاخه از روزنامه‌نگاري، به عنوان يكي از نقاط قوت از روزنامه‌نگاري است.
شما سهمي براي دانشگاه‌ها در اين زمينه قائل نيستيد و بر اين باوريد كه نحيف بودن نهال روزنامه‌نگاري محلي از جاي ديگري نشات مي‌گيرد؟
روزنامه‌نگاري و اخبار محلي در كشور ما به چند دليل اجتماعي، علمي و سياسي نتوانسته رشد كند و يكي از دلايلش اين است كه نهادهايي مثل وزارت فرهنگ كه مجوز فعاليت اين روزنامه‌ها را مي‌دهند اين فرصت را در اختيار اين روزنامه‌ها بگذارند كه به زبان‌هاي محلي و بومي منتشر بشوند البته به جز وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي نهادهاي بالادستي ديگري هم هستند كه مانع انتشار روزنامه‌ها به زبان محلي هستند. چاپ شدن روزنامه و انتشار اخبار به زبان محلي به تلقي بعضي‌ها احتمال دارد كه نوعي تجزيه‌طلبي باشد و به همين دليل زبان محلي پذيرفتني نيست. نكته بعدي اين است كه دستاندركاران روزنامه‌هاي محلي افراد حرفه‌اي نيستند كساني هستند كه مي‌خواهند از روزنامه‌هاي محلي پول دربياورند و اگر هم حرفه‌اي باشند فقط مي‌خواهند با انتشار روزنامه از طريق ارتباطات سياسي يا فشار وارد آوردن به جناح‌هاي سياسي سوءاستفاده كنند، نكته سوم كه بين روزنامه‌هاي محلي و روزنامه‌هاي پايتخت مشترك است اينكه روزنامه، ابزار تبليغات سياسي‌اند يعني روزنامه‌نگاران به جاي اينكه از آفت‌هاي نباتات يا فرصت‌هاي سرمايه‌گذاري يا مشكلات محلي مردم گزارش تهيه كنند دايما در حال تهيه آتش براي گروه‌هاي سياسي شهر يا محل انتشار روزنامه هستند پس بنابراين فرصتي براي رسيدگي به اخبار محلي باقي نمي‌ماند.
پس به اين ترتيب اعتماد مردم به روزنامه‌هاي محلي كاملا از بين رفته است؟
در روزنامه‌نگاري محلي شما بايد درباره استفاده و سوءاستفاده مديران محلي درباره موقعيت‌شان بگوييد، درباره تخلف مديران دولتي و خصوصي بگوييد؛ درباره كيفيت زندگي مردم بگوييد، اما كدام روزنامه اينها را گفته و نوشته است. اعتماد مردم به روزنامه‌هاي محلي تابعي از اعتماد مردم به روزنامه‌هاي سراسري است، اين واقعيت را بايد بپذيريم كه در ايران دهه 90 مردم به هر دليلي يا به روزنامه‌ها اعتماد ندارند يا رغبتي به اين كار ندارند.
تمام اين نكاتي كه شما مي‌گوييد قرار بوده در روزنامه‌هاي محلي منتشر شود حالا در فضاي مجازي منتشر مي‌شود و مردم از اين طريق اخبارشان را دريافت مي‌كنند؟
بله دقيقا يك رسانه جايگزين نقص كاركرد رسانه‌هاي رسمي كشور را پر كرد، ايران دهه 90-80 و ايران 1400 ايراني خواهد بود كه مردم كانال‌هاي غيررسمي را جايگرين رسانه‌هاي رسمي سراسري و محلي خواهند كرد. وقتي در فضاي ارتباطي خلأ وجود داشته باشد و رسانه‌هاي رسمي نتوانند اين خلأ را پر كنند فضاي غير رسمي مجازي به سرعت اين خلأ را پر خواهد كرد و اينجاست كه ما داريم مي‌بينيم كه در 5 سال گذشته فشاري كه از مطالبات مردم از طريق فضاي مجازي به مسوولان وارد كرده چقدر افزايش داشته است. مطبوعات رسمي توانايي تهيه بسياري از گزارش‌ها را ندارند مطبوعات محلي نمي‌توانند دغدغه‌هاي محلي را بگويند اما كانال‌هاي تلگرامي نه تنها اين دغدغه‌ها را بازگو كرده‌اند بلكه سطح مطالبات مردم را هم به‌شدت بالا برده‌اند
فشارهايي از هر سو باعث شده كه انعكاس اخبار محلي را با مشكل مواجه كرده است؟
يك طيفي از دلايل وجود دارد از جمله سانسور، ترس از تعطيلي، مشكلات مالي و اقتصادي فشارهاي استاندار، فشارهاي گروه‌هاي فشار تمام اينها در شهرستان‌ها بيشتر از تهران است. در ايران عصر جديد آنجايي كه كانال‌هاي رسمي يا روزنامه‌هاي رسمي نتوانند دغدغه‌هاي ملي، محلي و صنفي مردم را به هر دليلي منعكس كنند كانال‌هاي غيررسمي وارد ميدان مي‌شوند .
گرانمايه‌پور: انعكاس اخبار محلي به عنوان يكي از بخش‌هاي مهم در انواع روزنامه‌نگاري توسعه يا يكي از ويژگي‌هاي روزنامه‌نگاري توسعه به شمار مي‌رود. در حال حاضر يكي از آفت‌هاي مهم روزنامه‌نگاري ايراني بعد از انقلاب اسلامي 57 اين است كه روزنامه‌هاي محلي و شهرستاني ما هم كه بايد كاركرد محلي داشته باشند از تيترهاي ملي استفاده مي‌كنند كه اين يكي از بزرگ‌ترين اشتباهات در روزنامه‌نگاري توسعه است.