دگرگوني معماري مذهبي
پس از انقلاب
سيد محمد بهشتي
بناهاي مذهبي اعم از مقبره‌ها و بقاع تاريخي و مساجد در دوره معاصر (خصوصا پس از انقلاب) دستخوش تغييرات مختلف شده‌اند. گواه اين موضوع تصرفات شديد و وسيعي است كه در اين سال‌ها درباره بقاع متبركه‌اي مثل حرم حضرت امام رضا(ع)، حرم حضرت عبدالعظيم و شاهچراغ رخ داده است.
بسياري از اين آثار و ابنيه به دليل آنكه قديمي هستند، غير از مشهودات تاريخي روشن، محل دفن بسياري از بزرگان ايران هستند كه سنگ‌قبرها و نشانه‌هايي از آنها موجود است. اما بطور اخص در سال‌هاي بعد از انقلاب، شاهد گونه‌اي پاكسازي تاريخ هستيم چنان كه تمامي اين شواهد را دچار دگرگوني كرده‌اند. شايد يكي از دلايلي كه پيرامون اين موضوع مي‌آورند اين باشد كه جمعيت كشور بيشتر شده و به فراخور آن، بايد مكان‌هاي ديگري در درون اين مكان‌هاي مذهبي و تاريخي ايجاد شود. حتي بسياري از افراد دست‌اندركار با شاهد گرفتن تغييرات جديد در مسجد حضرت رسول(ص) و مسجد الحرام در مدينه و مقايسه آن با بناهاي مذهبي كشور مي‌كوشند تا تحركاتي انجام دهند. غافل از اينكه فكر فرهنگي آنها با ما متفاوت است؛ ما تفكر شيعي داريم و آنها وهابي. اما جالب است آنچه در عمل اتفاق مي‌افتد فرق چنداني با تفكر آنها ندارد. ما درباره مفهوم مسجد دچار يك دگرگوني كلي شده‌ايم كه سويه‌هاي آن از دوره پهلوي اول آغاز مي‌شود. تا پيش از رضا شاه مساجد مكان‌هايي براي برپايي نماز بودند و اگر عملكرد ديگري (خصوصا اجتماع مسلمين) در آن صورت مي‌گرفت در حاشيه فعاليت اصلي آن بود. اما به سبب تحولات فكري‌اي كه از يك قرن پيش رخ داد عملكرد مساجد در وهله اول به اجتماع مسلمين اختصاص يافت تا جايي كه موضوع برپايي نماز در درجات چندم قرار گرفت و امروزه مي‌بينيم مسجدها ديگر مكان‌هايي براي برگزاري ختم و... هستند. علاوه بر اين در معماري مساجد دچار دگرگوني‌هاي نمادين شده‌ايم. اگر تا پيش از اين و در طول تاريخ براي معماري بقاع متبركه و حرم معصومين از گنبدهاي طلا و آينه‌كاري استفاده مي‌شد، حالا شاهد مساجدي هستيم كه با گنبدهاي طلايي و آينه‌كاري تزيين شده‌اند. اين موضوع اغتشاشي آن‌چنان جدي است كه با تعدد يافتن آن مي‌توانيم بگوييم مساجد شبيه همه‌چيز هستند غير از مسجد.