سارا معصومي
تمركز بر جمهوري اسلامي ايران به سياست اعلامي و اجرايي دولت دونالد ترامپ، چهل و پنجمين رييس‌جمهور ايالات متحده تبديل شده است. 19 ماه از خداحافظي باراك اوباما، رييس‌جمهوري كه معمار توافق هسته‌اي ميان امريكا و ايران شد، مي‌گذرد و در اين مدت نه تنها جانشين جمهوريخواه اوباما، ميراث وي را بر باد داده بلكه تحريم‌هاي هسته‌اي ايران را هم بازگردانده است. البته تمام ماجراجويي‌هاي ترامپ با پرونده ايران به بازگشت تحريم‌هاي ثانويه (هسته‌اي) محدود نشده و وي هر روز تلاش مي‌كند، صحنه بازي با ايران را با شعبده‌بازي‌هاي جديد براي خود جذاب‌تر و براي سايرين پرريسك‌تر كند . دونالد ترامپ به محض ورود به كاخ سفيد امريكا را در زمين بازي شطرنج مقابل ايران قرار داد. خروج امريكا از برجام و بازگرداندن تحريم‌هاي هسته‌اي ايران همان حركت رو به جلوي مهره‌ها بودند. در مرحله بعد ترامپ براي نمايش ديپلماتيك دست به مهره براي مذاكره مستقيم و بدون پيش شرط براي ايران شد و البته اين سياست‌ورزي نيز چندان دوام نياورد و در نهايت دوباره رييس‌جمهور امريكا با تصميم تشكيل كارگروه ويژه ايران در وزارت خارجه امريكا بازي تهاجمي با تهران را از سر گرفت. غايت مدنظر ترامپ، كيش و مات كردن ايران است، آرزويي كه كارشناسان خبره و اهل فن مي‌گويند با بازي با مهره‌هاي تحريم و تشديد فشارهاي سياسي، اقتصادي و رواني بر ايران دست‌يافتني نخواهد بود. با اين وجود به نظر مي‌رسد كه ترامپ و همراهان تندرو وي مانند مايك پمپئو، وزير خارجه و جان بولتون، مشاور امنيت ملي تصميم خود را براي تنگ‌تر كردن حلقه پيرامون ايران گرفته‌اند.
ماجراي تشكيل كارگروه ويژه
پنجشنبه عصر به وقت ايران خبر رسيد كه مايك پمپئو، وزيرخارجه امريكا طي كنفرانسي تشكيل يك كارگروه ويژه در وزارت تحت رياست خود براي رسيدگي به مسائل ايران را اعلام خواهد كرد. چند ساعت پس از اعلام اين پيش خبر، مايك پمپئو پيش روي خبرنگاران قرار گرفت و اعلام كرد كه برايان هوك، مسوول ويژه رسيدگي به امور ايران، رياست اين كارگروه را برعهده خواهد داشت.
سخنان وزير خارجه امريكا به گواه كارشناسان مجموعه‌اي از تكرار مكررات بود. وي با ابراز خرسندي از تشكيل گروه اقدام ايران اعلام كرد كه اين گروه مسوول هدايت، بازبيني و هماهنگ كردن تمام فعاليت‌هاي وزارت خارجه امريكا پيرامون ايران است. پمپئو در سخنان خود باز هم نظام جمهوري اسلامي را به انجام فعاليت‌هاي مخرب در منطقه و البته سركوب ايراني‌ها متهم كرد. وي ابراز اميدواري كرد كه امريكا و ايران بتوانند به توافقي جديد درباره ايران دست پيدا كنند اما شرط رسيدن به چنين توافقي را تغيير رفتار ايران در داخل و خارج از مرزهايش دانست. به گفته پمپئو مسووليت گروه اقدام ايران اين است كه شرايط را به شكل روزمره براي پيشبرد اهداف امريكا در ايران فراهم كند. اصلي‌ترين سوال كه در ذهن ناظران بيروني و تحليلگران مسائل ايران- امريكا شكل گرفته اين است كه معناي تشكيل اين گروه اقدام چيست؟ آيا تغيير رژيم يا تغيير رفتار ايران در دستور كار است؟ مايك پمپئو در سخنان خود چندبار تاكيد كرد كه تلاش تمام اركان دولت اين است كه رفتار ايران تغيير كند.
برايان هوك به دنبال چيست؟
پس از مايك پمپئو، برايان هوك درباره مسووليتي كه بر عهده وي گذاشته شده به خبرنگاران توضيح داد. وي كه در چند ماه گذشته چهره پشت پرده پيشبرد سياست‌هاي ترامپ در قبال ايران بوده سخنان خود را با اشاره به اظهارات مايك پمپئو در ماه مه درباره ايران آغاز كرد. وي مبناي استراتژي امريكا در قبال ايران را تلاش براي تامين امنيت ملي امريكا، متحدان و شركايش در سطح بين‌المللي و البته فراهم كردن آينده‌اي روشن‌تر براي ايراني‌ها دانست! به گفته هوك چارچوب گروه اقدام ايران اتخاذ رويكردي جامع براي مقابله با مجموعه‌اي از فعاليت‌هاي ايران در منطقه، فضاي سايبري، آزمايش‌هاي موشكي و فعاليت‌هاي هسته‌اي است. در حال حاضر اصلي‌ترين نقطه ضعف نقشه ترامپ براي ايران عدم همراهي ساير كشورها با امريكاست. اجماع عليه ايران، حلقه مفقوده‌اي است كه ترامپ و تيم او تلاش مي‌كنند سريع‌تر به منظور افزايش كارايي سياست‌هاي ضدايراني خود آن را پيدا كنند. هوك نيز در سخنان خود تاكيد كرد كه يكي از اصلي‌ترين اهداف اين گروه، جلب اجماع و حمايت بين‌المللي است. درحالي كه سه كشور اروپايي به اضافه اتحاديه اروپا تلاش مي‌كنند، بسته پيشنهادي به ايران براي باقي ماندن اين كشور در برجام را از منظر اجرايي كاربردي‌تر كند، برايان هوك در سخنان خود اعلام كرد كه اخيرا در لندن با همتاهاي خود از سه كشور آلمان، فرانسه و بريتانيا گفت‌وگوهاي خوبي درباره ايران داشته است. به گفته هوك امريكا و اروپا نقطه اشتراك‌هايي در پرونده ايران دارند كه تلاش مي‌كنند اين نقطه اشتراك‌ها را به مبنايي براي كار مشترك عليه تهران تبديل كنند. اروپا و امريكا همواره در دو حوزه مبارزه با فعاليت‌هاي منطقه‌اي و مهار آزمايش‌هاي موشكي ايران با هم اتفاق نظر داشته‌اند و اكنون نيز به نظر مي‌رسد كه منظور هوك كار كردن مشترك روي همين نقطه اشتراك‌هاست. البته از زمان خروج امريكا از برجام و بازگرداندن تحريم‌هاي هسته‌اي ايران، اروپايي‌ها به نسبت گذشته كمتر در ملأ عام انتقادها از ايران در اين دو حوزه را مطرح كرده‌اند.
تقارني كاملا اتفاقي!
در بخش پرسش و پاسخ، برايان هوك درباره ساختار اين كارگروه گفت: از كارمندان و خبرگان فعلي وزارت خارجه براي حضور در اين كارگروه دعوت خواهد شد و اين گروه تمامي منابع لازم براي اين كار را در اختيار دارد. وي همچنين بار ديگر بر لزوم هماهنگي ميان امريكا و متحدان و شركايش در سراسر جهان براي اتخاذ رويكردي واحد و جهاني براي تغيير رفتار ايران تاكيد كرد. هوك در پاسخ به همزماني تشكيل اين كارگروه با سالگرد كودتاي ۲۸ مرداد گفت كه اين «تقارن كاملا اتفاقي» است.
تلاش براي تغيير رفتار ايران
تشديد تحريم‌ها همزمان با پيشنهاد مذاكره مستقيم به ايران دو بازوي سياست اجرايي و اعلامي دونالد ترامپ را تشكيل مي‌دهند. با اين وجود تشكيل گروه اقدام ايران بيش از آنكه رنگ و بوي تلاش براي مذاكره با تهران را داشته باشد از خصومتي عميق ميان دو كشور خبر مي‌دهد. سياست‌هاي دوپهلوي ترامپ و تيم وي در قبال تهران عملا خبرنگاران را هم گيج كرده است و بر همين اساس يكي از خبرنگاران از برايان هوك سوال كرد كه آيا قرار است در اين گروه اقدام تلاشي هم براي برقراري مذاكره با ايران صورت بگيرد يا خير؟ پاسخ برايان هوك نيز كم و بيش شبيه سخنان پيشين مايك پمپئو بود. رييس گروه اقدام در اين باره گفت: اگر دولت ايران تعهد و تمايلي براي تغيير رفتار از خود بروز دهد، رييس‌جمهور آماده آغاز گفت‌وگو با تهران براي يافتن راهكار است. اما برداشته شدن تحريم‌ها و برقراري رابطه كامل سياسي و اقتصادي با ايران تنها زماني آغاز خواهد شد كه نظام ايران تغييرهاي بسيار جدي در رفتار خود بدهد. ايران بايد كارهاي بسياري در حوزه‌هاي هسته‌اي، تروريسم و آزاد كردن شهروندان ايراني- امريكايي انجام دهد.
تنها نيستيم!
امريكاي ترامپ با همه درگير شده و جنگ تجاري كه نه‌فقط با رقبا بلكه با شركا و متحدان خود به راه انداخته، جلب اجماع عليه ايران را سخت كرده است. برايان هوك در پاسخ به سوالي درباره اينكه چگونه مي‌توان با متحدان در يك حوزه جنگيد و در حوزه ديگر از آنها انتظار همراهي عليه ايران را داشت، گفت: اصلي‌ترين هدف ما از تحريم ايران اين است كه مانع از رسيدن پول به ايران شويم آن هم در شرايطي كه آنها اين پول را خرج فعاليت‌هاي تروريستي مي‌كنند (!). ما تيم‌هايي از وزارتخانه‌هاي خزانه‌داري و خارجه داريم كه تاكنون به 24 كشور سفر كرده‌اند. اين ماموريت در چند ماه آتي نيز ادامه پيدا خواهد كرد. ما گفت‌وگوهاي خوبي با متحدان خود داشته‌ايم و زماني كه بحث فعاليت‌هاي منطقه‌اي و موشكي ايران به ميان مي‌آيد ما توانايي جلب اجماع در سطح جهاني عليه ايران را داريم.
آزادي ديپلماتيك بيشتر با خروج از برجام!
پاسخ تمام مقام‌هاي سياسي در ايران به پيشنهاد ترامپ براي مذاكره يك چيز است: ابتدا به توافقي كه از آن خارج شديد، بازگرديد. اكنون سوال اينجاست كه دولت ترامپ چگونه از مذاكره با ايران سخن مي‌گويد زماني كه پا روي تنها توافق موجود با تهران گذاشته است؟ برايان هوك در پاسخ به اين سوال مي‌گويد: رييس‌جمهور تصميم گرفت از توافق با تهران خارج شود، چرا كه اين توافق را بد مي‌دانست و البته كه در اين توافق به تمام وجوه تهديدي ايران براي جامعه جهاني پرداخته نشده بود. تصميمي كه ترامپ براي خروج از برجام و بازگرداندن تحريم‌هاي ايران گرفت در چارچوب منافع ملي امريكا بود. اكنون كه ما از اين توافق خارج شده‌ايم، آزادي ديپلماتيك بيشتري براي تعقيب دايره‌اي از تهديدهاي ايران را داريم!
بي‌شباهت به پروژه آينده عراق
آيا ترامپ همان سياستي را در قبال ايران دنبال مي‌كند كه جورج بوش رييس‌جمهور امريكا در سال‌هاي منتهي به حمله به عراق در 2003 انتخاب و پياده كرد؟ آنچه در 48 ساعت گذشته به ذهن تحليلگران رسيده اين است كه عملكرد اين گروه اقدام تا چه اندازه به پروژه «آينده عراق» كه در اكتبر سال ۲۰۰۱ (دو سال پيش از لشكركشي امريكا به عراق و سرنگوني صدام) در وزارت خارجه امريكا كليد خورد، شباهت دارد؟ برايان هوك در پاسخ به سوالي درباره شباهت‌هاي اين دو پروژه گفت: «كارگروه ايران با «پروژه عراق» تشابهي ندارد.»
پروژه به برگزاري جلسات و كنفرانس‌هايي با حضور متحدان امريكا و مخالفان دولت عراق مي‌پرداخت و آنها در مورد آينده عراق پس از صدام گفت‌وگو و هم‌انديشي مي‌كردند.
ظهور دوباره سناتور ضدايراني
با اعلام تشكيل گروه اقدام ايران، دو سوال اساسي وجود دارد: 1. هدف اصلي اين گروه چيست؟ 2. چه كساني در اين گروه ماموريت‌هاي اصلي را برعهده خواهند داشت؟ تريتا پارسي از تحليلگران مسائل ايران و امريكا در چند رشته توييت درباره يكي از چهره‌هاي حاضر در اين گروه اطلاعاتي را منتشر كرده و نوشته است: يكي از افرادي كه در اين پروژه جديد دست‌اندركار خواهد بود سناتور سابق سام براون بك است كه اين روزها در وزارت خارجه امريكا مشغول به كار است. براون بك در سال 2003 ميلادي، طرحي را براي تامين مالي گروه‌هاي اپوزيسيون ايراني ارايه كرد. اصل ايده استوار شكل‌گيري شورايي از گروه‌هاي مخالف جمهوري اسلامي بود. بودجه نيز ميان اين گروه‌ها تقسيم مي‌شد اما شرط شكل‌گيري اين شورا و تخصيص بودجه اين بود كه گروه‌هاي مختلف اپوزيسيون بايد با هم متحد مي‌شدند. اين اتحاد رخ نداد پس سناتور براون بك شخصا وارد ميدان شد. او ميزبان جلساتي ميان پسر شاه سابق ايران و اعضاي گروهك تروريستي منافقين شد. پيام اين سناتور جمهوريخواه مشخص و واضح بود: اين بودجه تنها زماني در اختيار شما قرار خواهد گرفت كه با هم يكي شويد. براون بك پروژه خود را تا حدودي پيش برد اما در نهايت تخصيص مالي آنگونه كه وي پيش بيني مي‌كرد پيش نرفت و صندوقي با رقم اوليه 75 ميليون دلار راه‌اندازي شد و تقسيم اين بودجه در زمره اختيارات وزارت خارجه قرار گرفت. درنهايت تصميم گرفته شد كه اين پول در اختيار ان جي اوهايي قرار بگيرد كه روي مسائل مختلف داخل ايران كار مي‌كنند و همين مساله گروه‌هاي اپوزيسيون را به‌شدت خشمگين كرد. اكنون به نظر مي‌رسد كه سناتور براون بك فرصت ديگري براي اجرايي كردن دوباره سياست‌هاي خود در قبال ايران پيدا كرده است.
در انتظار رويكرد خشن‌تر؟
دولت ايالات متحده همچنان از فقر استراتژي دربرابر ايران رنج مي‌برد. امريكا از توافق هسته‌اي خارج مي‌شود و تحريم‌هاي هسته‌اي ايران را بازمي‌گرداند اما نمي‌داند گام بعدي چيست؟ مايك پمپئو گروه اقدام براي ايجاد انسجام در سياست‌هاي ضدايراني دولت تشكيل مي‌دهد اما هيچ‌كس نمي‌داند كه مقدمه و موخره فعاليت‌هاي اين گروه چيست و چه دورنما و دستاوردي براي آن در نظر گرفته شده است. تنها تاثيري كه مي‌توان براي اين قبيل اقدام‌هاي زيگزاكي دولت ترامپ متصور شد ايجاد فضاي رواني منفي پيرامون ايران است. دولت ترامپ با حركت‌هاي هرچند نمايشي تا اين لحظه به خوبي توانسته فضاي ابهام و ترس پيرامون ايران را حفظ كند و در نتيجه هم كمپاني‌هاي بزرگ حاضر در تهران را از كار بيكار كند و هم به سايرين هشدار دهد كه كار با ايران پرهزينه خواهد بود.
عمده تحليل‌هايي كه پس از اعلام تشكيل گروه اقدام ايران در وزارت خارجه امريكا منتشر شد دال بر تشديد تلاش‌هاي امريكا عليه ايران است. برخي تحليلگران مسائل ايران و امريكا مي‌گويند كه گروه اقدام ايران در حقيقت تداوم همان سياستي است كه دولت ترامپ تاكنون در قبال ايران پيش برده است. باربارا اسلاوين در اين باره مي‌گويد: همان سياست‌ها، همان مطالبه‌ها و همان احتمال اندك براي به نتيجه رسيدن سياست‌ها دايما تكرار مي‌شوند. در حال حاضر دولت امريكا همچنان سياست فشار حداكثري را دنبال مي‌كند و البته با همان چالش‌ها براي جلب اجماع عليه ايران روبه رو است. هيچ دورنمايي براي گفت‌وگو ميان ايران و امريكا وجود ندارد.
برخي نيز تشكيل گروه اقدام را نشانه‌اي از خشن‌تر شدن سياست‌هاي امريكا در قبال ايران مي‌دانند. مارك دوبويتز كه از كارشناسان ضدايراني ومشاوران ترامپ است اعتقاد دارد كه اين حركت جديد امريكا تكرار همان سياستي است كه رونالد ريگان و تيم وي عليه اتحاد جماهير شوروي اتخاذ كردند. دوبويتز در اين باره مي‌گويد: گروه اقدام گروه بسيار مقتدر و متشكل از مورد اعتماد‌ترين و حاذق‌ترين چهره‌هاي حاضر در وزارت خارجه امريكاست. قرار است كمپين بسيار جدي و خشني در اين گروه عليه ايران تعقيب شود. مايك پمپئو پيش از اين زماني كه در سازمان اطلاعات مركزي امريكا (سيا) كار مي‌كرد نيز مركزي براي هماهنگي سياست‌هاي ضدايراني امريكا به راه انداخته بود و اكنون نيز سياست مشابه را در وزارت خارجه امريكا دنبال مي‌كند.
تكرار سناريوي عراق؟
علي واعظ، تحليلگر مسائل ايران در اين باره مي‌گويد: تشكيل اين گروه اقدام ما را به ياد گروه عراق مي‌اندازد كه رييس‌جمهور وقت امريكا پيش از حمله به اين كشور در سال 2003 ميلادي تشكيل داد. البته تشكيل اين گروه نشانه اين است كه در دولت ترامپ حداقل در پرونده ايران قرار بر تصميم‌هاي شورايي و اقدام‌هاي گروهي است . اگر دولت ترامپ واقعا در مساله مذاكره با ايران جدي است بايد فردي را به عنوان رييس اين گروه تعيين مي‌كرد كه سابقه سازنده‌تري نسبت به ايران داشته باشد و نه برايان هوك را كه در 18 ماه گذشته از دولت ترامپ با اقدام‌هاي خود تمام كانال‌هاي ارتباطي ميان ايران و امريكا را مسدود كرده است.
اي‌بي‌سي در تحليلي درباره چرايي شكل‌گيري اين گروه مي‌نويسد: منتقدان سياست‌هاي ترامپ در قبال ايران مي‌گويند كه جايگاه جديد هوك نشان‌دهنده اين است كه ترامپ سياست تغيير رژيم را در ايران دنبال مي‌كند و اين در حالي است كه پمپئو و ديگر مقام‌هاي امريكايي چنين نيتي را رد مي‌كنند و مي‌گويند تنها به دنبال تغيير رفتار ايران هستند.
الجزيره نيز در تحليلي درباره تشكيل گروه اقدام ايران به نقل از سينا طوسي از كارشناسان مسائل ايران نوشت: انتصاب برايان هوك به عنوان رييس اين گروه، امريكا را در مسير تقابل با ايران قرار مي‌دهد. البته اگر رييس‌جمهور امريكا همچنان بر موضع خود درباره مذاكره با ايراني‌ها پافشاري كند، هوك مي‌تواند نقش تسهيل‌كننده را در مسير مذاكرات ايران و امريكا بازي كند. البته مساله‌اي كه در اين ميان وجود دارد و از سوي ايراني‌ها نيز به حق گفته مي‌شود اين است كه اگر ترامپ در پيشنهاد خود براي گفت‌وگو با ايراني‌ها جدي است بايد تصميم خود درباره خروج از برجام را مورد بازنگري قرار دهد.
پايان پيشنهاد مذاكره
واشنگتن پست در گزارشي تحليلي درباره علت شكل‌گيري اين گروه به نقل از تريتا پارسي نوشت: در اعلام تشكيل اين گروه باز هم مجموعه‌اي از اتهام‌ها و مطالبه‌ها مطرح شد و هيچ خبري از راهكارهاي مشخص وجود نداشت. معلوم نيست كه اين گروه قرار است چه كاري را كه تاكنون انجام نداده، صورت دهد؟
به گزارش واشنگتن پست تشكيل اين گروه مي‌تواند تحولي مهم در برعكس كردن پيشنهاد مذاكره مستقيم ترامپ با ايراني‌ها باشد. از سوي ديگر به احتمال زياد امريكايي‌ها بر حجم تلاش‌ها براي شكل‌دهي به ناآرامي‌هاي جديد در ايران مي‌افزايند.