سارا معصومي
هفتادوسومين مجمع عمومي سازمان ملل در نيويورك در حقيقت دومين مجمع عمومي است كه تحت‌تاثير رياست‌جمهوري دونالد ترامپ، رييس‌جمهور امريكا در نيويورك برگزار مي‌شود. درحالي كه تا پيش از حضور دونالد ترامپ در كاخ سفيد، سخنراني در مجمع عمومي و جلسات حاشيه‌اي آن براي رهبران جهان فرصتي بود تا از تضارب آرا كاسته و بر نقطه اشتراك‌ها بيفزايند اما در دو سال گذشته همزمان كه كاروان‌هاي سياسي از كشورهاي متفاوت آماده عزيمت به نيويورك شده‌اند، موجي از تحليل‌ها درباره سوژه‌هاي جدل ميان امريكا با نزديك‌ترين متحدانش در اروپا يا رقبايش در شرق يعني چين و روسيه در رسانه‌هاي بين‌المللي بازتاب پيدا كرده است. پس از خروج دونالد ترامپ از توافق هسته‌اي با ايران، اين نخستين مجمع عمومي است كه البته روساي جمهور ايران و امريكا نيز در آن حضور پيدا خواهند كرد و دوربين‌هاي بسياري مترصد فرصتي خواهند بود كه نزديك‌ترين فاصله دو رييس‌جمهور به هم را ثبت كنند. در آستانه سفر حسن روحاني، رييس‌جمهور به نيويورك، چهره‌هاي باند ضدايراني دولت ترامپ يك به يك پشت تريبون قرار گرفته و در آتش تنش با تهران مي‌دمند و البته همزمان كه احتمال هرگونه مذاكره در هر سطح با ايران را به صفر نزديك مي‌كنند از تمايل خود براي عادي‌سازي رابطه ايران و امريكا به شرط تغيير رفتار تهران هم سخن مي‌گويند. دومين مجمع عمومي سازمان ملل در سايه رياست‌جمهوري ترامپ درحالي برگزار مي‌شود كه دور نخست تحريم‌هاي هسته‌اي ايران بازگشته و بازماندگان در برجام در حال سر و كله زدن با تبعات آن هستند و همزمان دور دوم تحريم‌ها كه حوزه بانكي و نفت را شامل مي‌شود تا نخستين روزهاي ماه نوامبر از راه خواهد رسيد. خروج ترامپ از برجام، بازگشت تحريم‌هاي هسته‌اي ايران و شكاف ميان امريكا و اروپا بر سر اين مساله به يكي از اصلي‌ترين سوژه‌ها براي سخنراني‌هاي هركدام از مقام‌هاي ايران و 1+5 سابق در مجمع عمومي، نشست‌هاي حاشيه‌اي و كنفرانس‌هاي خبري در نيويورك بدل شده است. درحالي كه اروپا در كنار روسيه و چين به عنوان بازماندگان در توافق هسته‌اي تلاش مي‌كنند با منتفع نگاه داشتن ايران از برجام، مانع از هم فروپاشي اين توافق شوند، اعضاي كابينه ترامپ دست در دست اسراييل، امارات متحده عربي و عربستان در مسير مقابل به دنبال تنگ‌تر كردن حلقه فشار پيرامون ايران هستند. محدود بودن زمان تعهدهاي هسته‌اي ايران، فعاليت‌هاي منطقه‌اي و آزمايش‌هاي موشكي سه بهانه‌اي هستند كه ترامپ و انگشت‌شمار متحدانش در منطقه با دستاويز قرار دادن آنها تلاش مي‌كنند تهران را به پاي ميز مذاكراتي جديد بكشانند و البته پروژه به ظن خود محدود كردن نفوذ ايران در منطقه را از طريق آن دنبال كنند.
ترامپ، تهديد است نه تهران
خروج يكجانبه ترامپ از توافق هسته‌اي با ايران اين فضا را به سخنران‌هاي 1+4 در مجمع عمومي مي‌دهد كه از تريبون سازمان ملل حمايت خود از توافقي در حوزه منع اشاعه را براي چندمين بار تكرار و همزمان تاكيد كنند كه برخورداري ايران از منافع اقتصادي و سياسي برجام، وظيفه كساني است كه اين توافق را با ايران در جولاي 2015 به امضا رساندند. همزمان رييس‌جمهور ايران نيز با در دست داشتن كارنامه سفيد تهران در حوزه عمل به تعهدات برجامي مي‌تواند از جايگاه سازمان ملل به همه آنها كه در يك دهه اخير ايران را متهم به عدم همكاري و پنهان كاري كرده بودند، بگويد كه ايران با وجود همه بي‌اعتمادي‌ها به واشنگتن پاي ميز مذاكره نشست، محدوديت‌هاي هسته‌اي را به عنوان گامي اعتمادساز در قالب راهبرد برد – برد پذيرفت و تا به امروز با وجود خروج يكجانبه امريكا از توافقي چندجانبه باز هم مفاد آن را اجرا مي‌كند. درحالي كه دونالد ترامپ و تيم وي تمام تلاش خود را به كارگرفته‌اند تا آرايشي ضدايراني به مجمع عمومي امسال و نشست‌هاي حاشيه‌اي آن ببخشند، اما شواهد امر و نظر تحليلگران بين‌المللي حاكي از اين است كه محور سعودي – صهيونيستي و امريكايي از اين مسير به آرزوهاي خود نخواهد رسيد. سايت پوليتيكو در اين باره مي‌نويسد: تريبون مجمع عمومي سازمان ملل براي دونالد ترامپ فرصتي است تا بتواند ايران را به ترويج ترور و ناآرامي در منطقه متهم كند (نيكي هيلي، نماينده امريكا در سازمان ملل در جلسه شامگاه پنجشنبه در شوراي امنيت، برايان هوك، مسوول ميز ايران در وزارت خارجه امريكا و مايك پمپئو، وزير خارجه اين كشور در 48 ساعت گذشته در سخنراني‌هاي متعدد خود همين خط تخريبي عليه ايران را در پيش گرفته‌اند.) با وجود اين نيت ترامپ به نظر مي‌رسد كه اكثر متحدان امريكا از فرصت سخنراني در مجمع عمومي جهت تهديدي براي صلح جهاني خواندن ترامپ ولو به شكل تلويحي استفاده كنند. نتيجه اين تضارب اهداف و انگيزه‌ها هم مي‌تواند جدل در نشست‌هاي مجمع عمومي باشد كه اصولا در ادوار گذشته به آن به چشم فرصتي براي هماهنگي‌هاي بيشتر بازيگران بين‌المللي نگاه شده بود. رييس شوراي روابط خارجي امريكا در اين باره مي‌گويد: به نظر نمي‌رسد كه ما امسال شاهد گفت‌وگوهاي خوشايندي از تريبون مجمع عمومي باشيم. فعاليت‌هاي ضدايراني ترامپ در مجمع عمومي امسال هم ريسك و هم رضايتمندي‌هاي سياسي را به دنبال خواهد داشت. سخن گفتن عليه ايران به تقويت جايگاه ترامپ در ميان جمهوريخواهان و خشنود‌سازي اسراييل و برخي متحدان عرب امريكا در منطقه منتهي خواهد شد اما عكس‌العمل وسيع‌تر منزوي شدن ترامپ در صحنه بين‌المللي به خصوص پس از خروج از برجام است. رييس شوراي روابط خارجي امريكا در اين باره مي‌گويد: مجمع عمومي و فرصت‌هاي حاشيه‌اي آن، مهم‌ترين جايگاه عمومي است كه ترامپ تا اين تاريخ براي بيان غيرقابل مذاكره بودن استراتژي خود در برابر ايران در اختيار داشته است. با اين وجود بازيگران بين‌المللي كه مخالف اين اقدام ترامپ بوده و هستند مي‌توانند از فرصت حضور در نيويورك براي نقد اقدام يكجانبه ترامپ استفاده كرده و حتي براي ديدگاه خود در حمايت از ايران در حوزه برجام طرفداران بيشتري دست و پا كنند.
نشست پر اما و اگر به رياست ترامپ
يكي از حاشيه‌هاي ضدايراني كه نيكي هيلي تلاش كرد براي بزرگنمايي مساله ايران در مجمع عمومي سازمان ملل ايجاد كند تشكيل جلسه شوراي امنيت با سوژه ايران به رياست دونالد ترامپ بود. ماهيت اين جلسه تا لحظه تنظيم اين گزارش دستخوش تحولاتي شد و به زبان ساده مي‌توان گفت كه تيم ترامپ از حرف اوليه خود درباره جزييات تشكيل اين جلسه عقب‌نشيني كرد. در نتيجه اين عقب‌نشيني، نشست شوراي امنيت كه رييس‌جمهور امريكا ديروز در توييتر خود اعلام كرد رياست آن را برعهده خواهد داشت، تحت عنوان بحث درباره منع اشاعه برگزار خواهد شد. براساس گزارش‌هاي رسيده از نيويورك، فقط اعضاي شوراي امنيت در اين جلسه حق صحبت خواهند داشت و در حالي كه بحث‌هايي درباره حضور ايران در سطح وزير خارجه يا نماينده‌اي ديگر در محافل رسانه‌اي مطرح است اما گفته مي‌شود به اين دليل كه رياست شورا موضوع كلي منع اشاعه را انتخاب كرده و نامي از ايران نبرده، نماينده‌اي از ايران نيز نمي‌تواند صحبت كند. سوژه منع اشاعه به عنوان محور اين جلسه شوراي امنيت باعث مي‌شود كه مسائل ديگري مانند كره شمالي يا سوريه نيز مورد بحث قرار گيرند. زمزمه‌هايي كه از داخل دولت ترامپ به گوش مي‌رسد حاكي از اين نگراني در ميان مشاوران ترامپ است كه احتمالا اگر ترامپ بحث‌هاي تندي را عليه ايران از تريبون شورا مطرح كند با برخورد ديگر اعضاي شورا روبه‌رو شود كه تيرهاي ترامپ را با نقد عملكرد وي در خروج از برجام به جانب وي بازگردانند. دونالد ترامپ روز گذشته در توييتر خود رسما اعلام كرد كه در اين جلسه درباره ايران صحبت خواهد كرد.
اتحاد ايران و 1+4
پيش از سخنراني‌هاي ترامپ
درحالي كه حسن روحاني روز 23 سپتامبر (اول مهر ماه) راهي نيويورك مي‌شود و مدت زمان اقامت وي نيز سه روز پيش‌بيني شده است ترامپ در روزهاي 25 و 26 سپتامبر يك بار در مجمع عمومي و يك بار هم احتمالا در صحن شوراي امنيت اظهارات ضد ايراني را بر زبان خواهد راند. يك مقام كاخ سفيد در گفت‌وگو با پاليتيكو تاييد كرده كه متن سخنراني ترامپ در مجمع عمومي امسال نيز مانند سال گذشته شامل اظهارات ضدايراني خواهد بود. به گفته اين منبع آگاه، ترامپ در سخنان خود در شوراي امنيت كه روز 26 سپتامبر (4 مهرماه) ايراد خواهد شد نيز به نقد رفتارهاي ايران مي‌پردازد. يكي از نشانه‌هاي تضاد ميان امريكا به عنوان عضو سابق برجام و 1+4 به عنوان بازماندگان اين توافق در زمان‌بندي نشست وزراي خارجه ايران و 1+4 در حاشيه مجمع عمومي قابل مشاهده است. براساس اخبار منتشر شده، وزراي خارجه ايران، روسيه، چين، بريتانيا، فرانسه و آلمان روز 24 سپتامبر (2 مهر ماه) باهم ديدار خواهند كرد.
به‌طور معمول خروجي اين قبيل جلسات بيانيه‌اي سياسي است كه پيش‌بيني مي‌شود اين‌بار در حمايت از برجام لحن تند و تيزتري داشته باشد. اين بيانيه پيش از سخنراني ترامپ در مجمع عمومي و همچنين حضور وي در شوراي امنيت منتشر خواهد شد و بي‌شك مي‌تواند اظهارات ضدايراني بعدي ترامپ را تحت‌الشعاع قرار داده و ضرباهنگ آن را بگيرد.
ايران، سوژه لو رفته سخنراني‌هاي ترامپ
يك منبع آگاه در كاخ سفيد درباره آنچه بايد از ترامپ در مجمع عمومي و حاشيه‌هاي آن درباره ايران انتظار داشت، به پوليتيكو گفت: ترامپ ايران و متحدانش را به تعقيب فعاليت‌هاي تروريستي در منطقه و دخالت نظامي در فراتر از مرزهايش متهم خواهدكرد. ترامپ همچنين با رد اين ادعا كه ايران به برجام پايبند بوده به مخاطبان خود مي‌گويد كه ايران هيچگاه در عرصه واقعي برنامه هسته‌اي خود را پايان نخواهد داد.
اين مقام آگاه در بخش‌هاي ديگري از سخنان خود با اشاره به اينكه مواجهه با ايران همواره اولويتي در دستگاه سياست خارجي ترامپ خواهد بود، گفت: «ما تلاش خواهيم كرد در جريان برگزاري نشست مجمع عمومي امسال مساله فعاليت‌هاي ثبات‌زداي ايران در منطقه را پيگيري كنيم و از هرجلسه‌اي يا نشستي در حاشيه مجمع براي پيشبرد اين هدف استفاده خواهيم كرد.» يك مقام سابق دولت ترامپ نيز در گفت‌وگو با پوليتيكو تاكيد مي‌كند كه تلاش‌هاي جدي و جديدي در دولت ترامپ براي تحت فشار قرار دادن ايران در همه حوزه‌ها در حال شكل گرفتن است.
تقويت جبهه ضدايراني در دولت ترامپ با مقاومت از سوي نزديك‌ترين متحدان امريكا در اروپا روبه‌رو شده است. تروئيكاي اروپايي شامل بريتانيا، فرانسه و آلمان كه از حمايت غيررسمي اما مشخص چين و روسيه هم برخوردار هستند عزم خود را جزم كرده‌اند تا اجازه ندهند كه در مجمع عمومي امسال ميكروفن تنها در دستان ترامپ براي پيشبرد اهداف ضدايراني‌اش به خصوص در حوزه برجام باشد. متحدان اروپايي امريكا به صراحت اعلام كرده‌اند كه در برابر درخواست‌هاي ترامپ براي پاره كردن توافق هسته‌اي با ايران تسليم نخواهند شد. ترامپ در حالي به اميد رسيدن به توافقي جديد با ايران از برجام خارج شد كه مقام‌هاي اروپايي بر سرعت خود براي تحقق درخواست‌هاي برجامي ايران افزوده‌اند و هفته گذشته تروئيكاي اروپايي تاكيد كردند كه درحال به پايان رساندن تدوين بسته‌اي هستند كه قرار است خسارت ناشي از خروج امريكا از برجام را براي ايران جبران كند. همزمان فدريكا موگريني، مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا نيز با هدف قرار دادن تلاش‌هاي ضدايراني ترامپ تاكيد دارد كه برجام به واسطه قطعنامه 2231 مورد تاييد شوراي امنيت است. يك ديپلمات ارشد آلماني در اين باره به ديپلمات مي‌گويد: بحث‌ها بر سر ايران در حقيقت بحث‌ها بر سر حفظ نرم‌هاي بين‌المللي است. مقام‌هاي اروپايي از مقابله با امريكا بر سر ايران در محافل بين‌المللي خوشحال هستند چرا كه اعتقاد دارند ترامپ نمي‌تواند با استدلال‌هايش افراد چنداني را دور خود و عليه ايران جمع كند. با اين وجود در آن‌سوي ميدان مقام‌هاي امريكايي اعتقاد دارند كه تلاش‌هاي اروپا براي حفظ توافق هسته‌اي با ايران پرسر و صدا است اما با توجه به تحريم‌هاي امريكا ره به جايي نخواهد برد چرا كه كمپاني‌هاي بزرگ اروپايي يك به يك در حال ترك ايران هستند. درحالي كه ترامپ تلاش مي‌كند در اين دور از مجمع عمومي توجه‌ها را به سمت فعاليت‌هاي منطقه‌اي ايران ببرد و اميدوار است كه تفاهم اوليه اروپا و امريكا بر بي‌ثبات خواندن اين فعاليت‌ها بتواند اجماعي عليه ايران جمع كند اما اروپايي‌ها برخلاف رييس‌جمهور امريكا اعتقاد دارند كه در اين مورد هدف، وسيله را توجيه نمي‌كند. اروپايي‌هايي كه براي رسيدن به توافق هسته‌اي با ايران 13 سال انتظار كشيده‌اند درباره فعاليت‌هاي منطقه‌اي ايران ابراز نگراني كرده‌اند اما مسيري را كه ترامپ براي پرداختن به اين اختلاف با تهران رفت، مردود مي‌دانند. اروپايي‌ها اعتقاد دارند كه مذاكره با ايران بر سر مسائل غيرهسته‌اي بايد بر بستر توافق هسته‌اي صورت مي‌گرفت. پوليتيكو در اين باره مي‌نويسد: اروپايي‌ها اين ادعاي شفاهي دولت ترامپ را كه به دنبال تغيير نظام در ايران نيست نمي‌پذيرند بلكه اعتقاد دارند مجموع عملكرد امريكا در قبال ايران بدون آنكه استراتژي بلندمدتي پشت آن نهفته باشد مي‌تواند به تغيير نظام در ايران منتهي شود يا حداقل اين كشور آرام در خاورميانه را دچار بي‌ثباتي كند.
هرچند كه دونالد ترامپ در چندماه گذشته از برجام خارج شده و تحريم‌هاي هسته‌اي را بازگردانده اما همزمان شخص وي پيشنهاد مذاكره مستقيم با ايران را مي‌دهد و وزيرخارجه‌اش هم پيش‌شرط‌هايي را براي مذاكره تعيين مي‌كند. در چنين شرايطي نگاه‌ها به حسن روحاني در مجمع عمومي امسال دوخته شده است. برخي از منابع مي‌گويند كه احتمالا ترامپ امسال نيز مانند سال گذشته پيشنهاد ديدار با رييس‌جمهور ايران را خواهد داد اما پاسخ همتاي ايراني به اين درخواست قطعا منفي خواهد بود.
تذكر ترامپ به بولتون: جنگ با ايران هرگز
دونالد ترامپ، رييس‌جمهور امريكا حلقه‌اي از ايران‌ستيزها را دور خود جمع كرده است، مرداني چون جان بولتون، مشاور امنيت ملي يا مايك پمپئو وزير خارجه و در درجه خفيف‌تر به نسبت اين دو چهره جيمز متيس، وزير دفاع. حضور چهره‌هايي مانند بولتون در تيم ترامپ با سابقه ولع او براي حمله نظامي به ايران از همان ابتدا حكايت از تند شدن سياست امريكا در قبال تهران داشت. با وجود اين گمانه‌زني‌هاي سياسي، سايت «ديلي بيست» در گزارشي اختصاصي روايتي از روز انتصاب جان بولتون منتشر و ادعا كرده كه رييس‌جمهور امريكا به طنز به وي گفته كه نمي‌گذارد جنگ عليه ايران راه بيندازد. به گزارش انتخاب به نقل از ديلي بيست، زماني كه جان بولتون به كاخ سفيد آمد، ترامپ از او با پيامي روشن استقبال كرد: «اجازه نخواهم داد عليه ايران جنگ به راه اندازي.» يك مقام ارشد كاخ سفيد البته اين گفت‌وگوي ترامپ و بولتون را با قدري تفاوت به ياد مي‌آورد و مي‌گويد: ترامپ به بولتون گفت :«مي‌دانم در آخرين سمتي كه داشتي، مي‌خواستي دو جنگ را كليد بزني، من نمي‌گذارم چنين كاري بكني». نزديكان بولتون و تيم او حاضر به تاييد يا رد چنين گفت‌وگويي نيستند اما چندين مقام امريكايي گفتند كه كاخ سفيد قصد رويارويي مسلحانه با ايران را ندارد و حتي توصيه تدي روزولت، رييس‌جمهور اسبق امريكا مبني بر «نرم سخن گفتن همراه با حمل يك چماق بزرگ» را برعكس مي‌خواهد اجرا كند. اكنون دولت ترامپ «بلند فرياد بزن و اميدوار باش كه هرگز وارد درگيري نشوي» را دنبال مي‌كند و سعي دارد از اهرم اقتصادي استفاده كند. براساس اين گزارش ديلي بيست، ترامپ اصلا به دنبال جنگ نيست و برايش اهميتي ندارد كه ايران در سوريه يا يمن چه مي‌كند. ترامپ تنها به دنبال منحرف كردن توجهات از اوباماست.