فائزه عباسي
يك روز برجام، يك روز پالرمو و حالا FATF و لايحه CFT است كه يك‌صدا تريبونهاي نماز جمعه را به خود اختصاص داده است. اظهارنظرهايي كه گاهي در حكم توصيه ظهور و بروز مي‌كند و گاهي هم از آن معناي الزام و اصرار برداشت مي‌شود.همين دو هفته پيش، درست دو روز قبل از آنكه لايحه CFT در دستور كار بهارستاني‌ها قرار بگيرد، آيت‌الله موحدي كرماني در خطبه‌هاي نماز جمعه تهران اعلام كرد: «به اعتقاد بنده در مرحله ابتدايي مجلس بايد هوشيار باشد و دقت كند تا اين لايحه تصويب نشود، اگر هم تصويب كند من مطمئن هستم شوراي نگهبان آن را رد خواهد كرد.»او ادامه داد: شوراي نگهبان هم كه رد كند به مجمع تشخيص مصلحت نظام خواهد آمد و من معتقدم اين مجمع كاملا بيدار است، ممكن است تغييراتي دهد ولي من به مجمع اميدوار هستم، البته به شوراي نگهبان هم اميدوارم و ان‌شاءالله اين معاهده به سرنوشت خوبي تمام خواهد شد.»صحبت‌هاي خطيب موقت نمازجمعه تهران واكنش‌هاي متفاوتي را به دنبال داشت كه مشخص‌ترين آنها پاسخ دو نماينده مجلس بود. عليرضا رحيمي عضو هيات رييسه مجلس در توئيترش نوشت: «اظهارات خطيب موقت نماز جمعه از جنس موجي است كه مخالفان FATF به سوي مجلس در پيامك‌ها و طومارها طي چند ماه گذشته و روزهاي اخير روانه كرده‌اند.» به دنبال اين واكنش غلامعلي جعفرزاده ايمن‌آبادي نماينده مردم رشت نيز گفت: «تهديد كردن مجلس و خط و نشان كشيدن براي مجلس از سوي امام جمعه، شأن تريبون نماز جمعه را زير سوال ميبرد. اين نماينده مجلس ادامه مي‌دهد: اگر توصيه و اعلام نظر باشد، حرف‌شان قابل احترام است، زيرا هر كسي نظري دارد و بايد حرف همه را شنيد، اما وقتي خط و نشان ميكشند، بيطرفي شوراي نگهبان و علماي مجتهد را هم زير سوال ميبرند.»موضوع اظهارنظرها از تريبون نماز جمعه به همين‌جا ختم نشد و با مطرح شدن لايحه‌هاي پربحث معروف به لوايح FATF در شوراي نگهبان باز اين نماز جمعه بود كه ساز مخالف كوك كرد. بعد از موحدي كرماني اين هفته نوبت احمد خاتمي بود تا از CFT بگويد البته لحن خاتمي كمي نرم‌تر از موحدي كرماني بود. او به‌جاي آنكه مستقيم از لوايح بگويد سازمان‌هاي بين‌المللي را نشانه رفت و گفت: «اين لايحه نيز مانند ساير لوايح مسير قانوني خود را طي مي‌كند. از اينكه فضاي كشور را توفاتي كنيم، كار حل نمي‌شود. از عزيزاني كه سرانجام كار در دست آنهاست، مي‌خواهم به آيه ۱۱۳ سوره هود توجه بيشتري داشته باشند. سازمان‌هاي بين‌المللي، سازمان‌هاي قابل اعتماد نيستند. دبير اجراييFATF به صراحت گفته كه هيچ تضميني براي خروج ايران از ليست‌سياه نيست. حالا كه تضميني نيست اين طناب دار را به گردن خود بيندازيم و خود را خفه كنيم؟!»
نظرها شخصي است يا هماهنگ شده؟
فارغ از نوع انتقادهايي كه مطرح مي‌شود وقتي به خطبه‌هاي نماز جمعه مي‌رسيم اين سوال در ذهن نقش مي‌بندد كه آيا آنچه در خطبه‌هاي نماز جمعه بيان مي‌شود با هماهنگي از سوي ستاد نماز جمعه يا مشورت با ساير قوا و... است؟ اين موضوعي بود كه آن را با حجت‌الاسلام سيدرضا اكرمي نماينده سابق مجلس و چهره سياسي اصولگرا درميان گذاشتيم. او در اين رابطه به اعتماد گفت: ما 900 نماز جمعه در سراسر كشور داريم. آن‌طور كه من مي‌دانم آنچه در نماز جمعه‌ها مطرح مي‌شود براساس اطلاعات شخص خود امامان جمعه است. البته به آنها بولتن‌هايي داده مي‌شود كه در آنها درباره مسائل روز بحث شده است اما اين به معناي آن نيست كه يك‌سري صحبت‌ها از سوي ستاد نماز جمعه يا هر ارگان ديگري به ائمه جمعه ديكته شود. از همين منظر هم هست كه براي مثال مي‌بينيم علاوه بر صحبت‌هاي مختلف امام جمعه اصفهان بعد از تصويب لايحه CFT مجلس از اين لايحه حمايت كرد و در مقابل امام جمعه مشهد در باب مخالفت با آن صحبت كرد.او ادامه داد: اين موضوع نشان مي‌دهد آنچه از تريبونهاي نماز جمعه بيان مي‌شود، نظر خود ائمه جمعه است. بنابراين نمي‌توان گفت آنچه در نمازجمعه‌ها مي‌گذرد و آنچه بيان مي‌شود محصول يك ارگان يا نهادي كه وظيفه هماهنگ كردن و تدوين سياستي خاص داشته باشد، نيست. بنابراين اين اظهارنظرها برگرفته از مطالعات شخصي امامان جمعه است كه برخي با اطلاعات كامل مطرح مي‌كنند و برخي هم بدون آنكه بر موضوعي مسلط باشند ابراز عقيده مي‌كنند.
اكرمي درباره برخي زمزمه‌ها درباره سياست جداگانه در نماز جمعه تهران به دليل اهميت آن نيز گفت: همين كه آقاي موحدي كرماني از موضوع رد لايحه صحبت مي‌كند و حجت‌الاسلام احمد خاتمي از بحث‌هاي كارشناسي بر سر اين لايحه سخن به ميان مي‌آورد، نشان‌دهنده آن است كه مانند همه نماز جمعه‌ها در سراسر كشور در مورد نماز جمعه تهران سياست هماهنگ شده و ديكته شده‌اي درنظر گرفته نشده است البته آنچه من عنوان مي‌كنم براساس شواهد و قراين است نه آنكه با كسي در تماس باشم و به‌طور كامل از آن مطلع باشم.
معيار قانون است نه اظهارنظر
محمدتقي رهبر از ديگر شخصيت‌هاي سياسي است كه علاوه بر نمايندگي مجلس خطيب موقت نماز جمعه اصفهان را نيز در كارنامه خود دارد. او درباره آنچه از تريبون نماز جمعه مطرح مي‌شود، گفت: ائمه نماز جمعه يك هفته‌نامه دارند كه در اين هفته‌نامه به مسائل روز پرداخته مي‌شود اما اين هفته‌نامه‌ها به اين معنا نيست كه ائمه جمعه بايد براساس آن اظهارنظر كنند بنابراين آنها در بيان نظرات‌شان از اختيار كامل برخوردار هستند. لذا اين روزها كه بحث FATF داغ است ائمه جمعه براساس اطلاعات و نظرات خود درباره آن سخن مي‌گويند كه برخي معتقد به تصويبش هستند و برخي نظر ديگري دارند كه در اين راستا باز صحبت‌ها و تحليل‌هايي ارايه مي‌شود كه به اعتقاد من منافاتي با مصالح نظام ندارد.
او ادامه داد: به هر صورت آنچه حرف اول را مي‌زند قانون است و اين صحبت‌ها الزامي را براي نهادها تعيين نمي‌كند. به عبارت ديگر هر صحبتي هم مطرح شود اين شوراي نگهبان است كه در نهايت بايد تصميم بگيرد.
وقتي صحبت به اينجا رسيد كه برخي از نمايندگان معتقدند اين صحبت‌ها خط و ربط نشان دادن به ديگر نهادها يا زير سوال بردن تصميم ديگر قواست، گفت: آنچه بيان مي‌شود تنها تحليل ائمه جمعه است كه مي‌توانند نظرات متفاوتي داشته باشند مانند هر فرد ديگري كه از مسائل روز كشور برداشت‌هاي مختلفي دارد و تحليل خود را مطرح مي‌كند لذا اين موضوعات با مصالح نظام نيز تضادي ندارد.
نگاهي به مسير 40 ساله نماز جمعه
29 مرداد 58 بود كه اولين نماز جمعه تهران بعد از پيروزي انقلاب اسلامي به امامت آيت‌الله طالقاني برگزار شد. نماز جمعه‌اي كه جمعيت زيادي را راهي دانشگاه تهران كرد. حالا 40 سال از آن تاريخ مي‌گذرد و در محافل بحث و نقل تحليل‌هاي متفاوتي از سير تحول نماز جمعه مطرح مي‌شود. برخي معتقدند ميزان استقبال و تاثيرگذاري در طول اين سال‌ها هيچ تغييري نكرده است و برخي ديگر نظر متفاوتي دارند.در اين ميان حجت‌الاسلام اكرمي عنوان مي‌كند: اصل نماز جمعه بر اين موضوع مبتني است كه امام جمعه فردي بي‌طرف باشد و مصلحت جامعه را بداند حال در اين مسير برخي افراطي عمل مي‌كنند و برخي ملايم‌تر و معتدل‌تر عمل مي‌كنند اما از آنجايي كه فلسفه نماز جمعه برگرفته از ميزان تاثيرگذاري نيست بلكه رهنمودهايي است كه از اين تريبون اعلام مي‌شود كه بر اين اساس از اول انقلاب تاكنون بر اين فلسفه تاكيد شده است.
محمدتقي رهبر نيز به گونه‌اي ديگر صحبت‌هاي اكرمي را تاييد مي‌كند و مي‌گويد: ما نزديك چندصد نماز جمعه و ائمه جمعه داريم كه هر كدام براي خود نظري دارند ضمن آنكه مسائل كشور هر روز در حال تغيير است و هر دوره‌اي موضوعي اهميت داشته است و همواره اين تريبون به عنوان يك تريبون مهم در كشور تلقي مي‌شده است كه همواره مورد حمايت بوده و هست. اين روزها نيز با وجود اختلاف عقيده مي‌بينيم همچنان تريبون نماز جمعه از اهميت زيادي برخوردار است. البته برخي با رهبر و اكرمي هم‌عقيده نيستند و معتقدند ميزان تاثيرگذاري تريبونهاي نماز جمعه كمتر شده است. ابراهيم فياض از جمله چهره‌هاي سياسي اصولگرايي است كه چنين اعتقادي دارد. او در مصاحبه‌اي با خبرآنلاين گفته است: نمازجمعه قبلا ساختارهاي جامعه را درست مي‌كرد، اما حالا دعوا درست مي‌كند. آن نماز جمعه جامعه را جمع مي‌كرد، اين نماز جمعه جامعه را پراكنده مي‌كند. مثلا آن نماز جمعه‌اي كه هاشمي‌رفسنجاني خواند و اين طرفي‌ها با او درگير شدند و حالا خطيب اين طرفي نماز مي‌خواند و آن طرفي‌ها با او درگير مي‌شوند.حجت‌الاسلام محسن غرويان نيز معتقد است بايد نماز جمعه آهنگي منسجم‌تر در جهت همدل كردن جامعه داشته باشد. او در گفت‌وگو با «اعتماد» با بيان اينكه نمي‌توان ميزان تاثيرگذاري تريبونهاي نماز جمعه را با خط‌كش اندازه‌گيري كرد، گفت: نمازجمعه‌ها در دوران مختلف، متفاوت بوده است؛ من يادم مي‌آيد زماني آيت‌الله هاشمي‌رفسنجاني خطيب نماز جمعه بودند، همه نخبگان كشور و مسوولان اگر بيرون از منزل بودند خود را به خطبه‌هاي ايشان مي‌رساندند تا از صحبت‌هايش استفاده كنند اما امروز به اين صورت نيست و اين يك ضعف محسوب مي‌شود. به عبارت ديگر تريبونهاي نماز جمعه بايد تريبونهاي همدلي باشد و مردم را پشت‌سر دولت نگه دارد كه در اين زمينه ضعف‌هايي وجود دارد.
حجت‌الاسلام انصاري‌راد از نمايندگان مجلس ششم نيز در مصاحبه‌اي عنوان مي‌كند: وضعيت نمازهاي جمعه، تنها بازگو‌كننده يك عقيده و نظر در سطح كشور است؛ اين در حالي است كه در كشور تفكرات، نظرات و سياست‌هاي مختلفي وجود دارد و همچنين اشخاص و چهره‌هاي تاثيرگذاري در كشور حضور دارند. ما شخصيت‌هاي مستقل و صاحب نظري در كشور داريم كه با هم اختلاف‌نظر دارند، به عبارتي در كشور انواع افكار، عقايد و مذاهب وجود دارد اما اين روزها نماز جمعه فقط بازگو‌كننده يك نوع تفكر يا سياست‌هاي واحدي شده است.»