بوم‌گردي مسوولانه
لازمه توسعه پايدار
سيد چمران موسوي
بوم‌گردي يا اكوتوريسم به عنوان نوع جديدي از فعاليت‌هاي گردشگري، بيش از يك دهه است كه در كشورمان شكل گرفته و به دليل تاكيد بر مشاركت جامعه محلي، توجه به مسائل اجتماعي و فرهنگي و مسائل زيست‌محيطي، پيوند عميقي با توسعه پايدار گردشگري دارد. همچنين ايجاد اشتغال و توسعه منطقه‌‌اي از جمله نقش‌‌هاي اثربخش اين نوع گردشگري است و به همين دليل، طي سال‌هاي اخير سرمايه‌گذاران و فعالان صنعت گردشگري را براي ورود به حوزه بوم‌گردي و سرمايه‌گذاري در طرح‌هاي اين حوزه ترغيب كرده است. از سوي ديگر، ظرفيتهاي تاريخي، فرهنگي و مذهبي كشورمان فرصتهاي بالقوه‌اي براي بهره‌مندي از اين ظرفيت در توسعه صنعت گردشگري پيش روي مسوولان قرار داده است كه لازمه آن نيز شناخت دقيق ابعاد و ويژگيهاي اين نوع گردشگري و تدوين و تنظيم مقررات و برنامه‌هاي متناسب با آن است تا آسيب‌‌هاي آن به حداقل رسيده و مزاياي آن بيش از پيش در تحول صنعت گردشگري نمايان شود. بوم‌گردي به عنوان پديده نوظهور اقامتي در كشور مشتاقان و طرفداران زيادي را به سوي خود جلب كرده است اما بي توجهي به يكسري استانداردهاي مشخص‌شده در اين خصوص ميتواند اثرات جبران‌ناپذيري را به آينده اين صنعت وارد كند. عدم برنامه‌ريزي و نديدن مشكلات ناشي از بوم‌گردي تناقض فاحشي را نشان مي‌دهد. وقتي بي‌رويه و در همه جا مي‌خواهيم طرح‌هاي بوم‌گردي و گردشگري را ايجاد كنيم و به شوراها و دهياري‌ها مسووليت و نقش مي‌دهيم، اشتباهات و معضلات را به‌شدت سرعت مي‌بخشند و برنامه‌ها به صورت لجام گسيخته اجرا شده و در واقع اكنون شوراها (كلا مديران روستايي) از اين منظر موضوع گردشگري را دنبال مي‌كنند كه درآمد ايجاد كنند و بر قدرت خود بيفزايند. گردشگري در نواحي طبيعي همواره به معني بوم‌گردي نيست. در مواردي كه طبيعت گردي فاقد سازوكار مناسب براي كاهش تاثير گردشگري بر محيط و حفظ فرهنگ‌هاي محلي باشد، نقطه مقابل بوم‌گردي قرار مي‌گيرد. سفر مسوولانه به محيط زيست و بازديد از مناطق طبيعي به منظور لذت بردن و بهره‌مندي از طبيعت، همراه با درك ويژگيهاي گذشته و حال فرهنگ بومي، بوم‌گردي ناميده مي‌شود. بوم‌گردي در اغلب موارد سفر به مناطق بكر و حفاظت شده و آسيب‌پذير است كه سعي مي‌شود تاثير اين سفر بر محيط كم باشد، در مقياس كوچك انجام پذيرد، به افزايش سطح آگاهي گردشگران كمك كند، سرمايه‌هايي را براي حفظ محيط زيست فراهم كند و به طور مستقيم به توسعه اقتصادي و اقتدار سياسي جوامع محلي كمك كند و به فرهنگ‌هاي مختلف و حقوق بشر احترام بگذارد. بنابراين به صورت روشن مي‌توان گفت بخش زيادي از طرح‌هاي كنوني بوم‌گردي نيست. سياست‌هاي توسعه بوم‌گردي در ايران، نيازمند دقت در بسترسازي هماهنگ با نيازهاي واقعي بوم‌گردي براساس اصول توسعه پايدار است. همچنين بايد برنامه‌ريزي‌هايي براي جلب مشاركت سرمايه‌گذاران بومي در مناطق اكوتوريستي انجام شود تا به جاي سرمايه‌گذاري‌هاي كلان براي ساخت هتل‌هاي چندستاره در دل مناطق طبيعي و ايجاد تعارضات فرهنگي و معضلات محيط زيستي، با جلب مشاركت سرمايه‌گذاران بومي و هدايت آنها در مسير صحيح، زيرساخت‌هاي مناسب توسعه اكوتوريسم فراهم شود. بيشتر خسارت‌هاي ناشي از فعاليت‌هاي گردشگري لگدمال كردن و تخريب پوشش گياهي در نتيجه رفت و آمد و دور ريختن زباله در سطح محيط است. فعاليت گردشگري تاثيرات پيچيده‌اي در سطح زمين مانند تغييرات ظريف و نامحسوس در رفتار و خورد و خوراك حيوانات و مهاجرت آنها بر جاي مي‌گذارد. در برنامه‌ريزي‌هاي بوم‌گردي بايد حجم تقاضاي مورد انتظار و تعداد بازديدهاي گردشگران و تاثير بالقوه آنها بر مناطق حفاظت شده تحليل شود. اقامتگاه‌هاي بوم‌گردي در كشور رو به فزوني نهاده است، اما اين ظرفيت از گردشگري به دلايل مختلفي از جمله ضعف در تبليغات، عدم حمايت‌‌هاي لازم و مناسب از سوي نهادهاي ذي‌ربط، نبود برنامه جامع و متناسب با ظرفيتهاي بوم‌گردي، عدم شناخت كافي فعالان بوم‌گردي نسبت به قوانين استاندارد جهاني در اين بخش و همچنين فرصتهاي آن براي مردم محلي و... نتوانسته جايگاه مناسبي در فعاليت‌هاي كلان گردشگري بيابد و بخش عمده‌‌اي از اين ظرفيت در كشورمان همچنان بلااستفاده مانده است. از سوي ديگر، توجه به ظرفيتهاي بي‌شمار گردشگري بوم‌گردي در كشور، ميتواند در جذب گردشگران خارجي موثر باشد كه لازمه اين امر؛ تعريف استانداردهاي مشخص و نظارت اصولي بر فعاليت اين واحدها، تلاش براي مشاركت دادن اكثريت افراد جامعه محلي، آموزش جامعه محلي و توانمندسازي آنها در مورد نحوه تعامل با گردشگران و جلب رضايت گردشگران، تهيه و تدوين قوانين و استانداردهاي مناسب با صنعت بوم‌گردي، ارايه آموزش‌‌هاي لازم به فعالان بوم‌گردي، حمايت از سرمايه‌گذاران براي ورود به اين حوزه و نظارت دقيق بر فعاليت اقامتگاه‌هاي بوم‌گردي است.