جنگ سني در برابر سني: بعد پنهان مساله خاشقجي

مسلما نمي‌توان گفت رجب‌طيب اردوغان رابطه خوبي با روزنامه‌نگاران دارد در حالي كه او خود صدها روزنامه‌نگار را در كشورش زنداني مي‌كند. تصور اينكه او تاب تحمل اين را داشته باشد كه سعودي‌ها به دلخواه خود در خاك تركيه دست به قتل بزنند نيز واقع بينانه نخواهد بود. درهر صورت نبايد گمراه شد. با اداي نقش قهرمان حق‌طلب در مساله قتل وحشيانه جمال خاشقجي در دوم اكتبر در كنسولگري عربستان سعودي در استانبول، اردوغان تنها در حال پيشبرد منافع و مانورهاي خويش در زمينه‌اي ديگر است. او قصد دارد محمد بن سلمان را بي‌اعتبار كرده و در مسابقه رهبري جهان اسلام سني از او پيشي بگيرد. اين قضيه به خوبي جنگ دو قدرت اصلي سني خاورميانه را بر سر افزايش نفوذ منطقه‌اي خود نشان مي‌دهد. در حالي كه هريك از آنها حامي ديدگاه خاصي از اسلام راديكال هستند: اسلام سياسي اخوان‌المسلمين براي اردوغان و تئوكراسي سعودي حمايت شده توسط روحانيت وهابي براي محمد بن سلمان. و اگر گروه دوم تا اين حد نگرانند به دليل اين‌است كه اسلام راديكال اخوان‌المسلمين رقيبي حقيقي و خطرناك براي آنها است. نظام پادشاهي‌هاي نفتي شامل يك سيستم هرمي كلاسيك است كه در آن شيخ حاكم حمايت مردم را با پخش مستمر رانت بين آنها كسب مي‌كند. دولت تئوكراتيك سعودي، بر دو ستون استوار است؛ شريعت و پادشاهي مطلق. اين اصل از زمان عقد پيمان اتحاد بين محمد بن سعود و محمد بن عبدالوهاب، پايه‌گذار وهابيت كه نوادگانش مشهور به آل‌الشيخ امروزه قدرتمند‌ترين علماي سعودي هستند، در قرن هجدهم پابرجاست. جهت بقاي اين سيستم، به چالش كشيدن هر يك از اين دو ستون خارج از تصور است. در نتيجه هيچ حيات دموكراتيك يا شوراي ملي در عربستان سعودي وجود ندارد. اما بالعكس، فرهنگ سياسي تركيه، كشوري كه كودتاهاي نظامي خشني را تجربه كرده و امروزه از قدرت بيش از پيش هژمونيك يك مستبد رنج مي‌برد، هيچ نقطه مشتركي با فرهنگ سياسي سعودي‌ها ندارد. در تركيه به لحاظ تئوري، مناظره دموكراتيك همواره از زمان پايه‌ريزي جمهوري اين كشور توسط آتاتورك در سال 1924 وجود داشته است و زنان نيز در آن به‌طور گسترده شركت داشته‌اند.

اخوان‌المسلمين، سازماني شبه‌ماسوني و سلسله‌مراتبي كه در مصر در سال 1928 تاسيس شد، از طريق حزب عدالت و توسعه، حزب اسلامي محافظه‌كار اردوغان، مدلي از جامعه‌اي كه مدافع هويت اسلامي جوامع منطقه است پيشنهاد مي‌كند اما در عين حال به دنبال كسب مشروعيتي مردمي به واسطه صندوق‌هاي راي است. انتخاب محمد مرسي در مصر در سال 2012 و انتخاب مجدد اردوغان در تركيه در ماه ژوئن 2018، نشان‌دهنده نتيجه بخشي اين پروژه سياسي است.

مدل سلطنتي يا دموكراتيك، اخوان‌المسلمين و وهابييون هر يك به نوبه خود در رقابت براي گسترش مدل خود در كشورهاي سني خاورميانه و حتي فراتر از آن هستند. اما امروز با مساله خاشقجي، عربستان سعودي دومين شكست خود را در برابر اخوان‌المسلمين تجربه مي‌كند. عربستان اولين شكستش را به دنبال محاصره قطر تجربه كرد؛ كشوري كه از اخوان‌المسلمين ميزباني و حمايت مالي مي‌كند با اين شرط كه تبليغات ديني در داخل مرزهايش انجام نشود و به‌طور منطقي با تركيه (و ايران) براي مقابله با عربستان متحد شده است. با بررسي ذره به ذره اين اطلاعات مشمئز‌كننده در خصوص نحوه قتل و تاكيد بر تناقضات اظهارات مقامات سعودي در مورد اين پرونده، اردوغان نشان مي‌دهد كه شاهزاده سعودي هر چه باشد، قابل اعتماد نيست... و تقريبا تا روياي يك تغيير رژيم در عربستان سعودي پيش خواهد رفت. واضح است كه پادشاهي سعودي از اين زورآزمايي، ضعيف‌تر از قبل از صحنه بين‌المللي بيرون مي‌آيد.

از آخرين نوشته‌هاي جمال خاشقجي در نشريه واشنگتن‌پست اين‌طور برمي‌آيد كه او ترجيحش را براي اسلام سياسي و جذابيتي كه بيش از پيش در كشور‌هاي مسلمان پيدا كرده، پنهان نمي‌كرده است. مدرك ديگري لازم نبود تا محمد بن سلمان او را جزو اخوان‌المسلمين به‌شمار آورد. اما اين تنها قدرت بن‌سلمان نيست كه با اين قتل متزلزل مي‌شود بلكه به‌طور حتم اين تزلزل، كل بناي حكومت آل سعود را دربرمي‌گيرد؛ بنايي كه هرگز تا به امروز اينچنين نزديك به فروپاشي نبوده است.