شخصيت پيامبر اكرم(ص) در طول تاريخ همواره مورد توجه دانشمندان و بزرگان اهل قلم بوده است.
هر كس به بهره عقلي و عرفاني خود در اين زمينه تتبعات ارزشمندي را ارايه كرده است. اما به نظر مي‌رسد توصيف شخصيتي چون پيامبر اكرم(ص) آنگونه كه شايسته و بايسته است از زبان خود يا صحابه نزديك ايشان بازتاب روشن‌تري از وجوه شخصيتي پيامبر اكرم(ص) ارايه مي‌كند. در ميان همه صحابه سخنان علي عليه‌السلام به جهت نزديكي و منزلتي كه نزد پيامبر داشت از اهميت والايي برخوردار است.
اميرالمومنين در نهج‌البلاغه كه يكي از مهم‌ترين كتب شيعي است، مفاهيم اصيلي را بيان مي‌دارد كه به وسيله آنها وجوه مختلف شخصيت پيامبر بهتر هويدا مي‌شود.
مرحوم سيدجعفر شهيدي كتابي ارزشمند به نام «علي از زبان علي(ع)» دارد و آنگونه كه از عنوان برمي‌آيد، گويا رساترين سخن درباره علي(ع) را خود ايشان بيان داشته است. در اين نوشته كوتاه نيز سعي بر آن است تا چند ويژگي برجسته پيامبر از زبان علي(ع) ذكر شود:
بهترين الگو براي پيروي؛
همان‌گونه كه خداوند در قرآن كريم، پيامبر(ص) را الگويي نيكو معرفي مي‌كند(احزاب/21) امام علي(ع) در خطبه 160 نهج‌البلاغه نيز با بياني شيوا بر همين امر تاكيد مي‌كنند. ايشان بعد از ذكر نام 3 پيامبر الهي موسي، عيسي و داود عليهم‌السلام و بيان ويژگي‌هاي آنها به پيامبر(ص) اشاره كرده و مي‌فرمايد:
«فتأسّ بِنبِيِّك الْأطْيبِ الْأطْهرِ- صليالله عليه و آله- فإِنّ فِيهِ أُسْوةً لِمنْ تأسّي و عزاءً لِمنْ تعزّي و أحبُّ الْعِبادِ إِلي‌الله الْمُتأسِّي بِنبِيِّهِ و الْمُقْتصُّ لِأثرِهِ.»
«پس به پيامبر پاكيزه و پاكت اقتدا كن، كه راه و رسم او الگويي است براي الگوطلبان و مايه فخر و بزرگي است براي كسي كه خواهان بزرگواري باشد و محبوبترين بنده نزد خدا كسي است كه از پيامبرش پيروي كند و گام بر جايگاه قدم او نهد.»
و در همان خطبه در جاي ديگر مي‌فرمايد:
«و لقدْ كان فِي رسُولِ‌الله(صلي الله عليه وآله) كافٍ لك فِي الْأُسْو＼ِ».
«پيروي از راه و رسم زندگي پيامبر اسلام صلّي‌الله عليه‌و‌آله و سلّم براي شما كافي است».
2- طبيب دوره‌گرد؛
در خطبه 108 نهج‌البلاغه اميرالمومنين مي‌فرمايد: پيامبر اكرم صلي الله عليه وآله طبيبي دوره‌گرد بودند كه با داروها و مرحم‌هاي‌شان به دنبال مريضي بودند كه مداوايش كنند و او را از شر بيماري كوري دل، حقيقت‌گريزي، غفلت‌زدگي و جاهليت رها كنند. امام عليه‌السلام با بيان «طبِيبٌ دوارٌ بِطِبِّهِ» اشاره به اين امر دارد كه پيامبر خود به دنبال مشكلات جامعه مي‌رفت و بيماران روحي را مداوا مي‌كرد.
3- پيامبر معهود؛
در اولين خطبه نهج‌البلاغه نيز اميرالمومنين بعد از اينكه درباره علت ارسال رسل سخني مي‌فرمايند، اشاره مي‌كنند كه در نهايت رسالت به محمد صليالله عليه وآله پايان مي‌يابد. پيامبري كه پيمان با او را از پيامبران قبلي گرفته بود و اينگونه بيان مي‌دارد؛
«الي انْ بعث‌الله سُبْحانهُ مُحمّدا رسُول‌الله صلّي‌الله عليْهِ وآله لاِنْجازِ عِدتِهِ، و اتمامِ نُبُوتِهِ، مآخُوذا علي النّبيِّين مِيْثاقُهُ، مشْهُورهً سِماتُهُ، كرِيما مِيلادُهُ».
روزگارها سپري شد تا زمان بعثت رسول خدا رسيد و خدا او را براي اتمام وعده خويش و تكميل نبوت اعزام فرمود، پيامبر معهود كه از پيامبران گذشته پيمان با او را گرفته بود و اوصاف او را براي آنها شرح داده بود و... .
4- بزرگ‌ترين ملائكه معلم بزرگ‌ترين معلم اخلاق؛
در خطبه 192 قاصعه ابتدا اميرالمومنين جايگاه خود را نزد رسول خدا بيان مي‌كند و در ادامه به صفات و كرائم اخلاق پيامبر اشاره مي‌كند. امام عليه‌السلام اينگونه بيان مي‌دارد:
«و لقدْ قرن‌الله بِهِ صلياللهعليهوآله مِنْ لدُنْ أنْ كان فطِيماً أعْظم ملك مِنْ ملائِكتِهِ يسْلُك بِهِ طرِيق الْمكارِمِ و محاسِن أخْلاقِ الْعالمِ ليلهُ و نهارهُ».
«و خداوند آن وجود نازنين را از هنگامي كه از شير گرفته شد، شب و روز با يكي از فرشتگانش همراه فرمود تا اكتساب صفات شريف او را ياري كند و بهترين اخلاق دنيا را به او بياموزد.»
اين همراهي فرشتگان فردي را مي‌سازد كه خطاب آيه‌اي مي‌شود كه مي‌فرمايد:«و إِنك لعلي خُلُقٍ عظِيمٍ». (قلم/4)
و در خطبه 105 امام 4 خصلت مهم اخلاقي پيامبر صلياللهعليهوآله را اينگونه ذكر مي‌كنند:
«خير الْبرِيـ［ِ طِفْلا، و انْجبها كهْلا، و أطْهر الْمْطهّرين شِيمـ［ً، و أجْود الْمُسْتمْطرِين ديمـ［»ً.
در كودكي بهترين مردم و در بزرگسالي نجيب‌ترين مردم، اخلاقش از همه پاكان، پاك‌تر و باران جود و سخايش از همه بادوام‌تر بود.
پژوهشگر نهج‌البلاغه