رييس‌جمهور عراق در سايه فشارهاي امريكايي به ايران سفر كرد
نيت‌روحاني و عمل صالح
پيام بغداد از تهران براي واشنگتن
سارا معصومي
كويت، امارات، اردن و سرانجام ايران. برهم صالح، رييس‌جمهور تازه‌نفس عراق صبح روز گذشته در راس هياتي سياسي- اقتصادي وارد تهران شد. نخستين تور فرامرزي رييس‌جمهور عراق از كشورهاي همسايه اين كشور كليد خورد تا نشان‌دهنده تمايل دولت جديد اين كشور براي تعميق روابط در سطح منطقه‌اي در سايه رابطه اجتناب‌ناپذير با امريكا باشد. سفر صالح به تهران در بازه‌زماني حساسي براي ايران صورت گرفت.ايران در منطقه با عربستان سعودي و تعدادي از فرزندخوانده‌هايش درگير است و در سطح فرامنطقه‌اي هم در حال تجربه بازگشت تحريم‌هاي هسته‌اي امريكا به فرمان دونالد ترامپ، رييس‌جمهور اين كشور است.عراق در هر دو اين پرونده‌ها مي‌تواند نقش تسهيل‌كننده يا تخريب‌گر را بازي كند. عربستان سعودي كه در سال‌هاي پس از فروپاشي حاكميت صدام ترجيح داد فاصله خود با عراق نزديك شده به ايران را حفظ كند در دو سال اخير تحولات جديدي را در رابطه با بغداد كليد زده و به دنبال ايجاد فاصله ميان بغداد و تهران است. از سوي ديگر امريكا براي تحت فشار قرار دادن بيشتر ايران در روزهاي تحريم به دنبال قطع رابطه اقتصادي و تجاري تهران و بغداد است و به گفته برخي منابع آگاه هيات‌هاي سياسي و اقتصادي از واشنگتن در چند هفته اخير با سفر به بغداد و اربيل در حال تلاش براي يافتن جايگزين‌هايي براي نيازهاي عراق در حوزه انرژي به ايران هستند. در چنين شرايطي دولت جديد عراق با دو چهره تازه‌نفس برهم صالح و عادل عبدالمهدي در جامه رييس‌جمهور و نخست‌وزير كار خود را آغاز كرده و بايد فكري به حال رابطه متناقض با تهران و رياض و البته پاسخگويي به فشارهاي امريكا بر بغداد براي كاستن از سطح رابطه تجاري با تهران بكند. دولت ترامپ در حالي فشار بر عراق را به واسطه رابطه تاريخي و ريشه‌دار تهران و بغداد افزوده است كه در دولت‌هاي قبلي پس از فروپاشي حاكميت ديكتاتوري صدام همواره توافق نانوشته‌اي ميان تهران و واشنگتن بر سر عراق وجود داشته و كاخ سفيد با توجه به واقعيت‌هاي موجود در رابطه تهران و بغداد تلاش جدي براي تخريب اين رابطه يا رساندن آن به نقطه غيرقابل بازگشت انجام نداده‌بود. دولتمردان جديد بغداد تاكنون تلاش كرده‌اند با موضع‌گيري‌هاي ديپلماتيك هم تهران و هم واشنگتن را راضي نگاه داشته و در مناسبت‌هاي متفاوت تاكيد كنند كه عراق نمي‌خواهد به زميني براي درگيري‌هاي نيابتي بازيگران رقيب در حوزه منطقه‌اي يا فرامنطقه‌اي تبديل شود. با وجود اين موضع‌گيري، حذرهاي ديپلماتيك بغداد نمي‌تواند منجر به كاهش فشارهاي سعودي يا امريكا شود. در چنين شرايطي برهم صالح با سفر همزمان به تهران و سپس رياض تلاش مي‌كند موضع‌گيري‌هاي شفاهي دولت در نياز عراق به توسعه رابطه همزمان با كشورهاي همسايه و ايجاد توازن در سياست خارجي را جامه عمل بپوشاند.
برهم صالح معادله‌هاي امريكا را به هم زد
حسن روحاني، رييس‌جمهور كشورمان در مجموعه تاريخي- فرهنگي سعدآباد از برهم صالح، رييس‌جمهور عراق استقبال كرد. ابتدا تشريفات مرسوم اعم از نواخته شدن سرود ملي جمهوري اسلامي ايران و جمهوري عراق و سان روساي جمهور دو كشور از يگان تشريفات صورت گرفت و پس از آن هيات‌هاي عاليرتبه سياسي براي آغاز رسمي گفت‌وگوها، مذاكرات پشت درهاي بسته را آغاز كردند. سفر برهم صالح به تهران هرچند در قالب يك تور منطقه‌اي و در حدفاصل سفر به اردن و عربستان انجام گرفت اما در رسانه‌هاي بين‌المللي بازتاب ويژه‌اي داشت. خبرگزاري آسوشيتدپرس در گزارشي كه مرجع بسياري از گزارش‌هاي ديگر رسانه‌هاي غربي قرار گرفت به اين سفر از حيث تلاش‌هاي امريكا براي منزوي كردن تهران در منطقه و سطح بين‌المللي نگاه كرد. آسوشيتدپرس در اين باره نوشت: «برهم صالح تنها دو هفته پس از بازگشت تحريم‌هاي نفتي ايران با دستور كار توسعه رابطه همه‌جانبه با ايران به تهران سفر كرد. ايران كه پس از فروپاشي حاكميت صدام در سال 2003 ميلادي رابطه رو به صعودي را با عراق تجربه كرده اميدوار است كه با وجود تحريم‌هاي يك‌جانبه امريكا بتواند صادرات خود به عراق را ادامه دهد. عراق پس از چين دومين بازار ميزبان صادرات ايران است و ليست خريدهاي بغداد از تهران بسيار متنوع است، از مواد غذايي تا واردات گاز طبيعي و برق.» سخنان حسن روحاني، رييس‌جمهور كشورمان درباره زمينه گفت‌وگوهاي دو طرف در تهران كه دايره وسيعي از همكاري‌ها از حوزه نفتي تا تعريف منطقه تجارت آزاد را شامل مي‌شد در رسانه‌هايي كه در چند هفته اخير صرفا خبر تحريم ايران را پوشش داده‌اند، بازتاب داشت. آسوشيتدپرس درباره رقم حجم تجارت ميان دو كشور نوشت: «ايران و عراق بر اساس آمارهاي موجود، 7ميليارد دلار رابطه تجاري در سال 2017 داشته‌اند كه اين رقم در سال جاري ميلادي به حدود 9 ميليارد دلار رسيده اما حسن روحاني دورنماي 20 ميليارد دلاري را براي آن تبيين كرده است.» پيشنهاد برهم صالح براي تشكيل سيستم يا ساز و كار منطقه‌اي جديد كه ايران و عراق را شامل شود هم مورد توجه آسوشيتدپرس قرار گرفت و اين خبرگزاري درباره آن نوشت: «برهم صالح پيشنهاد داد كه اين ساز و كار جديد منطقه‌اي مبتني بر منافع ملي و همكاري‌هاي مشترك دو كشور باشد اما توضيحات بيشتري درباره جزئيات اين ساز و كار نداد.» عراق از زمان خروج امريكا از توافق هسته‌اي با ايران در ماه مه سال جاري رايزني با واشنگتن براي دريافت معافيت‌هاي تحريمي را آغاز كرده بود و در نهايت همزمان با روز 5 نوامبر، وزارت خزانه‌داري امريكا با معافيت 45 روزه عراق از تحريم‌هاي ايران موافقت كرد. بر اين اساس گفته مي‌شود كه عراق مي‌تواند در اين بازه زماني 45روزه به خريد گاز از ايران و تامين برق برخي استان‌هاي خود توسط اين كشور ادامه دهد. در حالي كه امريكايي‌ها تلاش مي‌كنند جايگزيني براي برق ايران در عراق پيدا كنند اما طبق آمار يك چهارم برق عراق به شكل مستقيم يا غيرمستقيم از طريق ايران تامين مي‌شود لذا مي‌توان گفت كه برق ايران در عراق در كوتاه‌مدت قابل جايگزيني نيست.
بسياري از رسانه‌هاي منطقه‌اي همزمان با پوشش سفر برهم صالح به تهران اين جمله را در گزارش‌هاي خود تكرار كردند كه عراق و ايران رابطه بسيار نزديكي با هم دارند و غلبه بر اين رابطه برخلاف تصور دولت دونالد ترامپ، كار آساني نيست. هرچند كه دولت ترامپ ضرب‌الاجل آخر دسامبر را براي پايان همكاري‌هاي تجاري و اقتصادي ايران و عراق اعلام كرده اما به گواه كارشناسان اين ترامپ است كه با توجه به بحران‌هاي موجود در عراق در پايان اين ضرب‌الاجل مجبور به تمديد معافيت‌هاي تحريمي براي عراق خواهد شد. در حالي كه فشارهاي امريكا بر دولت عراق براي كاستن از سطح وابستگي به واردات گاز و برق از ايران ادامه دارد چهره‌هاي متفاوت عراقي از جمله سخنگوي وزارت نفت اين كشور پاسخ وزارت خزانه‌داري امريكا را داده‌اند. اين مقام عراقي يك روز پيش از سفر برهم صالح به تهران تاكيد كرد كه عراق هيچ جايگزيني براي واردات گازي خود از ايران ندارد . اين اظهارنظر در رسانه‌هاي امريكايي به دست رد بغداد بر سينه واشنگتن براي تشديد فشار اقتصادي برايران تعبير شد. از سوي ديگر اتحاديه اروپا كه به دنبال تبيين ساز و كاري ويژه براي تداوم كار با ايران در نتيجه بازگشت تحريم‌هاي هسته‌اي امريكا است، مي‌گويد كه به بغداد براي مقابله با تبعات تحريم‌هاي امريكا عليه ايران كمك خواهد كرد. فدريكا موگريني، مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا روز جمعه در تماس تلفني با عادل عبدالمهدي، نخست‌وزير عراق حمايت اتحاديه اروپا از عراق را در مواجهه با عواقبي كه ممكن است اين كشور در نتيجه تحريم‌هاي ايران با آنها دست و پنجه نرم كند، اعلام كرد.
مرز مشتركي كه قابل چشم‌پوشي نيست
برهم صالح در حالي كمتر از دو ماه پس از تشكيل دولت جديد در عراق به چندكشور عربي منطقه و تهران سفر كرده است كه وضعيت سياسي عراق پس از تعيين دولت هنوز عادي نشده است. به گواه بسياري از كارشناسان انتخابات اخير در عراق، اين كشور را دو قطبي كرده است. جدا از دو قطبي شيعه و سني كه همواره به شكل سنتي در عالم سياسي عراق وجود داشته در اين انتخابات به دليل سياست‌هاي وزارت خارجه امريكا در بغداد، دو قطبي ايران و امريكا هم بيشتر به چشم آمد. انتخابات عراق با خروج امريكا از برجام همزمان شد و همين مساله در كنار سياست‌هاي ضدايراني ترامپ در هر پرونده ممكن و موجود، توافق نانوشته ميان ايران و غرب درباره عراق را برهم زد. برخي از تحليل‌گران مسائل عراق مي‌گويند كه امروز احزاب و گروه‌هاي سياسي در عراق با توجه به نسبت و فاصله دور و نزديكي كه به ايران دارند، تعريف مي‌شوند. حضور ايران در عمليات مبارزه با داعش در عراق در سه سال گذشته موجي از حمايت‌هاي مردمي از ايران در عراق را به راه انداخته بود كه امريكا و عربستان با سياست‌هاي تحميلي و تبليغي خود تلاش مي‌كنند بر اين وجه مثبت نگاه عراقي‌ها به ايران تاثيربگذارند. سفر برهم صالح و هيات سياسي و اقتصادي همراه وي در حالي صورت گرفت كه دونالد ترامپ نه‌تنها به دنبال اعمال فشار اقتصادي بر ايران است بلكه انزواي سياسي تهران را هم تعقيب مي‌كند. در چنين شرايطي تصوير گفت‌وگوهاي برهم صالح با رهبري، رييس‌جمهور و وزير خارجه ايران در تهران پيامي براي واشنگتن است . پيامي كه برهم صالح در نشست خبري خود با روحاني به آن اشاره كرده و گفته بود كه من حامل پيامي از بغداد هستم و آن هم اين است كه ما اهميت رابطه با تهران را درك مي‌كنيم و مراقب اين رابطه هستيم. رييس‌جمهور عراق در سخنان خود هم به تلاش‌هاي ايران براي كمك به مردم عراق در روزهاي حضور صدام در قدرت اشاره كرد و هم به بازيگران منطقه‌اي و فرامنطقه‌اي يادآوري كرد كه ايران در مبارزه با داعش در كنار مردم عراق ايستاده بود. مرز 1500 كيلومتري مشترك ايران و عراق هم حقيقتي جغرافيايي است كه برهم صالح در تهران با اشاره به آن در حقيقت به واشنگتن پيام داد كه شما فرسنگ‌ها آن‌سوتر نمي‌توانيد رابطه دو همسايه را تحت‌الشعاع قرار دهيد.
برخي از رسانه‌هاي عراقي همزمان با پوشش سفر برهم صالح به تهران آن را پيامي براي واشنگتن دانستند و نوشتند كه رييس‌جمهور عراق با اين سفر به كاخ سفيد هشدار داد كه نه‌تنها از سطح رابطه با تهران نمي‌كاهد بلكه در مسير تعميق اين رابطه گام برداشته است.
مطایبه دیپلماتیک مهمان و ميزبان
حسن روحانی با اشاره به نام وزرای خارجه (ظریف و الحکیم): وزرای خارجه ما با «ظرافت و حکمت» برای ثبات وتوسعه منطقه همکاری می‌کنند.
برهم صالح: «ان‌شاءالله بدعم روحانی و عمل صالح» (ان‌شاءالله باحمایت روحانی و عمل صالح)