توافق برسر جبل‌الطارق
ميان اسپانيا و انگليس
محمود فاضلي
سرانجام بيست‌وهفت كشور عضو اتحاديه اروپا پس از هجده ماه مذاكره، حمايت سياسي خود را از برگزيت اعلام كردند. مساله جبل‌الطارق آخرين مانع بر سر راه امضاي توافق برگزيت بود. اين حمايت پس از آن صورت گرفت كه اين كشورها و كميسيون اتحاديه در بيانيه‌اي متعهد شدند كه هرگز با انگلستان درباره توافقي كه شامل جبل‌الطارق نباشد، مذاكره نكنند. دولت اسپانيا نيز پس از ضمانت‌هاي كامل درباره جبل‌الطارق، حمايت خود را از سند برگزيت اعلام كرد. در توافق برگزيت منطقه جبل‌الطارق كه بخشي از سرزمين‌هاي فرامرزي بريتانياست، به همراه آن از اتحاديه اروپا خارج خواهد شد.
اسپانيا از قبل تهديد كرده بود مذاكرات ميان بريتانيا و اتحاديه اروپا مربوط به حوزه منطقه‌اي است كه شامل جبل‌الطارق نمي‌شود و مذاكرات در مورد آينده اين منطقه يك بحث جداگانه است. اين چيزي است كه بايد صراحتا مشخص شود و تا زماني كه در توافق مربوط به خروج و در بيانيه سياسي درباره آينده روابط شفاف‌سازي نشود، ما نمي‌توانيم از توافق حمايت كنيم. به باور او اگر تغييرات مدنظر مادريد در متن رخ ندهد و تضمين‌هاي جديدي بابت آينده جبل‌الطارق از بريتانيا دريافت نكند، اجازه نخواهد داد تا رهبران اتحاديه اروپا معاهده‌اي براي مناسبات با لندن پس از برگزيت در ماه مارس به امضا برسانند. اما سرانجام پدرو سانچز، نخست‌وزير اسپانيا پس از نشست رهبران اتحاديه اروپا مدعي شد موضع كشورش درباره جبل‌الطارق پس از توافق بر سر معاهده برگزيت قوي‌تر شده است، چراكه سياست اسپانيا عملا به سياست اتحاديه اروپا تبديل شد. اين مساله اسپانيا را در مذاكرات با بريتانيا در موضع قدرت قرار داد؛ قدرتي كه ما تاكنون نداشته‌ايم.
«فابيان پيكاردو» سر وزير جبل‌الطارق نيز اعلام داشت جبل‌الطارق با اسپانيا در زمينه دستيابي به توافق براي برگزيت همكاري كرده است و هرگونه اقدامي غير از آن مي‌توانست منجر به مذاكرات مجدد شود. ما به سختي روي اين موضوع كار كرده‌ايم و در اين مورد با همكاران اسپانيايي خود در زمينه نقش جبل‌الطارق در روند خروج، به توافق رسيديم.
به دنبال اين توافق، «ترزا مي» نخست‌وزير انگلستان مدعي شد در سند برگزيت كه اسپانيا خواهان ايجاد تغييراتي در آن بود، هيچ تغييري ايجاد نشده و اسپانيا به خواسته خود نرسيده است. اما وزير خارجه اسپانيا ضمن رد اظهارات وي مدعي شد «ما به همه خواسته‌هاي خود درمورد جبل‌الطارق در چارچوب برگزيت رسيده‌ايم.» وزارت امور خارجه اسپانيا نيز در پاسخ به برخي ترديدها بر فاقد ارزش حقوقي بودن بيانيه منعقد شده ميان انگلستان و اتحاديه اروپا، تاكيد كرد. براساس ماده 31 كنوانسيون وين درباره حقوق معاهدات، بيانيه نامبرده كاملا داراي ارزش حقوقي است.
توافق اخير البته مخالفاني در اسپانيا دارد. پابلو كاسادو، رهبر حزب مردمي از توافق دولت اسپانيا در زمينه جبل‌الطارق انتقاد و آن را تحقير و شكست تاريخي توافق حاصله بين اسپانيا و انگلستان دانست. به اعتقاد آلبرت ريورا، رهبر حزب «شهروندان» اين يك توافق بد است زيرا الزام‌آور نيست. ايگلسياس، رهبر حزب «پودموس» نيز اعلام داشت اگر توافق با بروكسل در جهت حمايت از حقوق كارگران باشد از آن حمايت مي‌كنيم. جوزپ بورل، وزير امور خارجه اسپانيا در پاسخ به انتقادات حزب شهروندان و مردمي از بيانيه سياسي اتحاديه اروپا درخصوص جبل‌الطارق مدعي است همه كشورهاي عضو اتحاديه، اين بيانيه را امضا كرده‌اند كه در آن ماده 184 سند برگزيت تفسير مشخصي دارد آيا اين ارزش حقوقي ندارد؟ هر تصميمي يا توافقي درباره جبل‌الطارق بايد به تاييد اسپانيا برسد. درخصوص جبل‌الطارق حرف آخر را اسپانيا خواهد زد.
اين توافق درحالي به دست آمد كه اختلافات لندن و مادريد درخصوص اين منطقه بارها مذاكرات برگزيت را درمعرض تهديد قرار داده بود. مادريد مواضع دو طرف را دور از يكديگر دانسته و تهديد كرده بود ما هميشه از منافع اسپانيا دفاع خواهيم كرد و اگر تغييرات لازم در سند مذكور صورت نپذيرد، آن را وتو خواهيم كرد. هدف ما حل و فصل مناقشه 300 ساله است. سفير انگلستان در اتحاديه اروپا نيز در روز اجلاس سران طي نامه‌اي به دبير كل كميسيون اتحاديه اروپا اعلام كرده بود دولت بريتانيا هيچ ترديدي مبني بر حاكميت اين كشور بر جبل‌الطارق از جمله آب‌هاي سرزميني ندارد.
جبل‌الطارق، شبه جزيره‌اي با مساحتي 6.5 كيلومتري، متصل به اسپانيا مهم‌ترين محل مناقشه در روابط بريتانيا–اسپانياست. جبل‌الطارق در جنگ‌هاي سال 1704 به اشغال انگليسي‌ها درآمد و اين اشغالگري در سال 1713 براساس پيمان تحميلي «اوترحت» رسميت يافت. در سال 1713 مالكيت منطقه جبل‌الطارق براي هميشه به بريتانيا واگذار شد. مادريد هيچ‌گاه حكومت بريتانيا بر اين منطقه را به رسميت نشناخت. پيشنهاد انگليس براي تعويض جبل‌الطارق با بخش ديگري از سرزمين اسپانيا، از سوي مادريد نيز رد شد. تلاش اسپانيا براي باز پس‌گيري جبل‌الطارق از طريق محاصره سه سال و نيم اين منطقه با كمك نيروهاي فرانسوي، طي سال‌هاي 83–1779 موفقيتي در پي نداشت. در سال 1969 در پي يك همه‌پرسي اكثر ساكنان جبل‌الطارق به حاكميت بريتانيا راي داده بودند، ولي از سال 1970 مجددا تسهيلاتي براي عبور و مرور ساكنان به خاك اسپانيا درنظر گرفته شد. سكنه اين منطقه نيز در رفراندوم سال 2002 به حاكميت مشترك با اسپانيا راي منفي دادند. در سال 2006 به منظور حل مشكلات تاريخي در زمينه حمل و نقل هوايي و ترانزيت توافقنامه‌اي ميان اسپانيا، بريتانيا و رييس وقت دولت جبل‌الطارق در شهر «كوردوبا» در مغرب به امضا رسيد كه به بسياري از اختلافات تاريخي ميان طرفين خاتمه داد. اين تنگه 13 كيلومتر عرض دارد و نيمي از تجارت دريايي جهان از آن مي‌گذرد.