پيمان نوروزي
چاپ كتاب سوم يووال نوح هراري با نام «21 درس براي قرن 21» سه‌گانه اين استاد جوان تاريخ را كامل كرد.
هنوز اخبار و حواشي مربوط به انتشار كتاب «انسان خردمند» فروكش نكرده و كتاب «انسان خداگونه» هم به تازگي منتشر شده است. حالا با چاپ سومين كتاب و استقبال خوب از اين مجموعه، هراري به نوعي به يكي از سلبريتي‌هاي دنياي نشر تبديل شده است. آثار قبلي او شامل «انسان خردمند؛ تاريخ مختصر بشر» و «انسان خداگونه؛ تاريخ مختصر آينده» در ايران و جهان در صدر كتاب‌هاي پرفروش قرار گرفته‌اند. دو كتاب قبلي يكي به گذشته انسان تا زمان حال مي‌پردازد و كتاب دوم يعني «انسان خداگونه» درباره آينده دور انسان است. اما كتاب جديد نوح هراري، «21 درس براي قرن 21» مربوط به زندگي حال است. بي‌شك دانستن اينكه چگونه به جايگاه امروز رسيده‌ايم و اينكه در آينده به كجا خواهيم رسيد، خالي از لطف نيست. اما مهم‌ترين دوره‌اي كه وجود دارد و در زندگي ما نقش اصلي را ايفا مي‌كند، عصري است كه در آن زندگي مي‌كنيم.
هراري در اين كتاب به مشكلات و چالش‌هاي عصر حاضر مي‌پردازد و مشكلات كنوني را در حالي كه به قلمرو ناشناخته آينده قدم مي‌گذاريم، مورد بررسي قرار مي‌دهد. در حالي كه تكنولوژي با سرعت بيشتري نسبت به فهم ما از آن پيشرفت مي‌كند، هراري به چالش‌هاي مداومي كه حيات با آن مواجه است، مي‌پردازد و سوالات مهمي را كه براي ادامه زندگي بايد از خودمان بپرسيم، مطرح مي‌كند.
اين نويسنده و مورخ محبوب در مقدمه كتاب جديدش به بهترين نحو هدف خود را از نوشتن اين كتاب بيان كرده است: «به عنوان يك تاريخدان نمي‌توانم به مردم لباس و غذا بدهم، اما مي‌توانم تلاش كنم به آنها كمي شفافيت عرضه كنم و از آن راه به مسطح شدن زمين بازي جهاني كمك كنم. در اين كتاب مي‌خواهم بر اينجا و اكنون تمركز كنم. تمركز من بر مسائل جاري و آينده بي‌واسطه جوامع بشري است. اكنون چه چيزي در حال روي دادن است؟ بزرگ‌ترين چالش‌ها و مهم‌ترين انتخاب‌هاي امروز چيست؟ به چه چيزي بايد توجه كنيم و چه چيزي بايد به كودكان‌مان بياموزيم؟»
پنج چالش اساسي زندگي در قرن بيست و يكم كه هراري در اين كتاب آنها را مورد تجزيه و تحليل قرار مي‌دهد، عبارتند از: تكنولوژي، سياست، ياس و اميد، حقيقت و انعطاف‌پذيري. شايد هر يك از دوره‌هاي تاريخي گوناگون را بتوان از برهه‌هاي حساس و تاثيرگذار تاريخي دانست. اما مساله‌اي كه دنياي قرن بيست و يكم را به‌حق متفاوت از باقي اعصار مي‌كند، سرعت تغييرات و رشد برق‌آساي علم و تكنولوژي است كه اين نگراني را ايجاد مي‌كند. آيا جامعه انساني قادر است اين اندازه از تغييرات را تحمل كند يا خير. در اين كتاب بر خلاف آثار قبلي هراري، طرحي از روايت تاريخي نيست بلكه بحث بر سر انتخاب از چند درس است كه هيچ يك از اين درس‌ها با پاسخ‌هاي ساده به پايان نمي‌رسند اما ذهن خواننده كنجكاو را به تفكر و مطالعه بيشتر هدايت مي‌كنند.
شالوده اصلي اين كتاب بر پايه گفت‌وگوي ميداني با مردم و پاسخ‌هاي سوالات مختلف خوانندگان و خبرنگاران پيرامون موضوعات گوناگون است. بخش‌هايي از اين كتاب پيشتر در قالب‌هاي متفاوتي در اينترنت قابل دسترسي بود.
كتاب با چالش تكنولوژي شروع مي‌شود و به بررسي تنگناهاي آن مي‌پردازد. پايان قرن بيستم با پيروزي قاطعانه ايدئولوژي ليبراليسم بر ايدئولوژي‌هاي بزرگ ديگري همچون فاشيسم و كمونيسم همراه بود و حالا شاهديم كه ليبراليسم هم دچار مشكل شده و كم‌كم اعتبار خود را از دست مي‌دهد. اكنون انسان خردمند با وجود انقلاب‌هايي بزرگ در تكنولوژي اطلاعات و بيوتكنولوژي با بزرگ‌ترين چالش‌هايي روبه‌روست كه گونه ما تا امروز تجربه‌هايي مشابه آن را نداشته است. مشكلاتي نظير بيكاري ميلياردها نفر كه از ادغام تكنولوژي‌هاي نوين روي مي‌دهد و باعث تحليل آزادي و برابري مي‌شود. البته با وجود دورنماي خارق‌العاده‌اي كه تكنولوژي پيش چشم ما ترسيم مي‌كند، در اين كتاب سعي بر اين است كه اساسا تهديدات و خطرات آن برجسته شوند و مورد بررسي قرار گيرند.
به نظر هراري، هر چند چالش‌هاي تكنولوژيك و اختلافات سياسي امروز بي‌سابقه و شديدند، اما با تحقيق درباره برخورد با تروريسم، خطر جنگ جهاني و عداوتي كه از چنين كشمكش‌هايي جرقه مي‌زند، مي‌توان با اندكي ديدگاه فروتنانه، انسان خردمند را همچنان سرآمد دانست.
بخش چهارم كتاب به اين موضوع اختصاص دارد كه انسان خداگونه تا كجا قادر است پيشرفت‌هاي جهان را درك كند؟ و آيا مي‌تواند به دنيايي كه در حال خلق آن است مفهوم و منطق ببخشد؟
و در نهايت در بخش پنجم و پاياني كه شامل پاره‌اي از نظرات شخصي نويسنده نيز مي‌شود، كتاب نگاهي اجمالي به زندگي بشر در عصر سرگشتگي دارد. در زمان‌هاي كه به نظر هراري داستان‌هاي قديمي فرو ريخته‌اند و هنوز داستان جديدي براي جايگزيني آنان پيدا نشده است. در عصر سرگشتگي بشر، پرسش‌هاي مهمي از اين دست باز بايد پرسيده شوند: ما كه هستيم؟ چه كارهايي در زندگي بايد انجام دهيم؟ به چه مهارت‌هايي نياز داريم؟ و با توجه به چيزهايي كه درباره علم، خدا، سياست و مذهب مي‌دانيم و آنچه هنوز نمي‌دانيم، درباره مفهوم زندگي امروز چه مي‌توانيم بگوييم؟
نكته قابل توجه ديگري هم در مقدمه كتاب از قول نويسنده مطرح شده كه خالي از لطف نيست و بخش عمده‌اي از كتاب به بررسي آن مي‌پردازد: «مايلم نكته‌اي حياتي را برجسته كنم. در حجيم‌ترين بخش اين كتاب، من نقاط ضعف جهان‌بيني ليبرال و نظام دموكراسي را به بحث گذاشته‌ام. اين كار را كردم، نه به اين دليل كه باور دارم ليبرال دموكراسي منحصرا مشكل‌ساز است، بلكه چون فكر مي‌كنم، موفق‌ترين و فراگيرترين مدل سياسي‌اي است كه بشر تا به حال براي غلبه بر چالش‌هاي جهان مدرن به كار گرفته است.»
يووال نوح هراري از دانشگاه آكسفورد دكتراي تاريخ دارد و در دانشگاه بيت‌المقدس تاريخ جهان تدريس مي‌كند. بيش از ۶۵۰۰۰ نفر در دوره اينترنتي تدريس تاريخ مختصر بشر او ثبت‌نام كرده‌اند. كتاب انسان خردمند او كه در سال ۲۰۱۵ انتشار يافت به يك پديده بين‌المللي تبديل شد و آن را به ۴۰ زبان ترجمه كرده‌اند. كتاب «21 درس براي قرن 21» را با ترجمه قابل قبول سودابه قيصري نشر پارسه منتشر كرده و در اختيار علاقه‌مندان قرار داده است.