سارا معصومي
3 سال بايد طول مي‌كشيد تا دو سوي جنگ در يمن نه در صنعا نه در الحديده بلكه در استكهلم سوئد دستان يكديگر را به نشانه توافق بفشارند. بيش از 7 هزار نفر بايد كشته مي‌شدند تا نمايندگان دولت يمن و نمايندگان جريان حوثي‌ها مقابل دوربين خبرنگاران رسانه‌هاي غربي با حضور دبيركل سازمان ملل و وزير خارجه سوئد به جهان قول بدهند كه دست از هموطن‌كشي برخواهند داشت. آنتونيو گوترش، دبيركل سازمان ملل شامگاه پنجشنبه خود را به استكهلم سوئد رساند و بسياري حضور وي را نشانه‌اي بر برخاستن دود سفيد از اتاق مذاكرات يمني- يمني دانستند. نماينده انگليسي سازمان ملل در پرونده يمن، دبيركل سازمان ملل و وزيرخارجه سوئد تنها بازيگران غيريمني بودند كه در اين دور از مذاكرات در استكهلم حضور داشتند اما شنيده‌ها حاكي از آن است كه بازيگران غيريمني اين پرونده مانند ايران، عربستان، امارات و عمان هم از دور دستي در آتش رايزني‌ها داشته‌اند.
نمايندگان دولت و حوثي‌ها دو سال پس از آخرين باري كه حاضر شدند درباره پرونده يمن با هم گفت‌وگو كنند در استكهلم دور هم جمع شدند و نتيجه اين رايزني‌هاي به تعويق افتاده، توافقي بود كه مهم‌ترين بند آن موافقت با برقراري آتش‌بس در بندر الحديده بود. مارتين گريفيتس، نماينده سازمان ملل در پرونده يمن مي‌گويد كه اين بار مكانيسمي قوي براي بررسي و اجراي توافقنامه وجود دارد و ابراز اميدواري كرده كه اين توافق نقطه آغازي براي پايان دادن به ۴ سال جنگ داخلي در يمن باشد.
حديده در سيطره نيروهاي بين‌المللي
به نظر مي‌رسد كه مهم‌ترين بخش از توافقنامه به دست آمده مرتبط به وضعيت اداره بندر الحديده باشد. براساس اين توافق، نيروهاي حوثي و نيروهاي وابسته به دولت يمن در روزهاي آينده از حديده خارج مي‌شوند و به جاي آن نيروهايي كه سازمان ملل آنها را «نيروهاي محلي» خوانده، جايگزين مي‌شوند. پس از اين مرحله آتش بس در سرتاسر بندر حديده برقرار مي‌شود و سازمان ملل «نقشي محوري» در نظارت بر اين بندر خواهد داشت. به گفته نماينده سازمان ملل، نخستين مسووليت بعدي توزيع كمك به غيرنظاميان خواهد بود. منابع خبري اصلي‌ترين نقاط توافق درخصوص شهر و بندر الحديده را بدين‌ترتيب گزارش كرده‌اند:
- آتش‌بس در استان الحديده و سواحل الصليف و رأي عيسي و الحديده و خروج نيروهاي هر دو طرف به مناطق مورد توافق
- طرفين نبايد هيچ‌گونه تجهيزات نظامي به منطقه وارد كنند
- تسهيل حركت شهروندان و جابه‌جايي كالا
- بازگشايي گذرگاه‌ها براي رسيدن كمك‌هاي بشردوستانه
- برچيدن تمامي مظاهر نظامي در شهر الحديده
- تمامي درآمد حاصله از بندر الحديده در بانك مركزي ذخيره شود.
بندر حديده محل سكونت بيش از 150 هزار يمني است همچنين كريدوري بسيار مهم در انتقال كمك‌هاي انساني به ساير نقاط يمن به حساب مي‌آيد. براساس برخي برآوردهاي انجام شده در حال حاضر قريب به 14 ميليون يمني در چند قدمي قحطي قرار دارند.
ابهام در وضعيت فرودگاه صنعا
به «تعز» سومين شهر بزرگ يمن هم در متن توافقنامه اشاره شده و گفته مي‌شود كه درباره وضعيت كنترل اين شهر نيز «تفاهم متقابل» به دست آمده اما جزييات چنداني درباره آن منتشر نشده است. سرنوشت صنعا هنوز يكي از اصلي‌ترين نقاط اختلافي ميان دو طرف باقي مانده و به نظر مي‌رسد فعلا وضعيت موجود كه كنترل شهر توسط حوثي‌هاست، ادامه پيدا كند. با وجود اين، گوترش در سخناني ابراز اميدواري كرده كه دو طرف بتوانند ظرف يك هفته به توافقي براي بازگشايي مجدد فرودگاه صنعا دست پيدا كنند. «محمد عبدالسلام» رييس هيات حوثي‌ها در اين مذاكرات درباره بازگشايي فرودگاه صنعا به خبرنگاران گفت: پيشنهاد داديم تا هواپيماهاي مسافربري قبل از ورود به صنعا به اردن يا مصر بروند و اما اصرار طرف مقابل به انتقال فرودگاه صنعا به عدن، مستبدانه است و مشكلي را حل نمي‌كند. وضعيت اسراي حاضر در ميان دو طرف نيز يكي ديگر از سوژه‌هاي رايزني‌ها بود. براساس تفاهم دو طرف، دور بعدي مذاكرات يمني- يمني ژانويه سال 2019 خواهد بود. چارچوب نظارتي كه گريفيتس از آن به عنوان ضمانتي محكم ياد مي‌كند، بدين گونه است كه رييس كميته هماهنگي، گزارش‌هاي هفتگي در خصوص چگونگي اجراي توافقات به دبيركل ارايه مي‌دهد.
چه كسي برنده شد؟
واكنش‌ها به توافق يمني- يمني در استكهلم سوئد در رسانه‌هاي متفاوت بين‌المللي بسيار مثبت بود. سايت نشنال در اين باره نوشت: توافق اخير نخستين توافقي بود كه در چند سال اخير ميان دو طرف به دست آمد و مي‌توان گفت كه دو طرف دعوا، گام‌هاي مهمي در مسير ايجاد صلح و پايان دادن به رنج مردم يمن برداشتند. هر چند كه توافق به دست آمده در استكهلم را مي‌توان آغازي ولو ديرهنگام بر فاجعه انساني به راه افتاده در يمن دانست اما اظهاراتي كه دو طرف پس از پايان اين دور از رايزني‌ها براي اثبات خود در سطح عمومي مطرح كردند، نشان از سختي مسير باقي مانده دارد. به عنوان مثال خالد اليماني، وزير خارجه دولت هادي كه به عنوان نماينده دولت در اين رايزني‌ها شركت كرده بود در نشست خبري در اين باره گفت: ما با حضور خود در اين دور از مذاكرات به جامعه جهاني نشان داديم كه در دستيابي به صلح و پايان دادن به رنج و درد ميليون‌ها يمني جدي هستيم.
خالد اليماني در بخش‌هاي ديگري از سخنانش با پيروزي خواندن اين توافق گفت: پيروزي اين است كه شبه نظاميان(حوثي‌ها) از بندر حديده عقب‌نشيني خواهند كرد. اين مساله براي ما بسيار مهم است و اميدوار هستيم كه مردم يمن هم از اين توافق استقبال كنند.
درحالي كه براساس توافق اعلام شده، مسووليت اداره حديده بر عهده تيمي از سازمان ملل قرار خواهد گرفت اما نماينده دولت در اين مذاكرات تلاش كرد با مصادره به نفع اين قضيه با دستان برتر استكهلم را ترك كند. وي ادعا كرد كه دولت و نيروهاي ائتلاف(به رهبري سعودي) به حوثي‌ها براي خروج از حديده 20 روز فرصت خواهند داد.
خالد اليماني تلاش براي مصادره به نفع رايزني‌هاي سوئد را تا آخرين لحظه هم ادامه داد و زماني كه دوربين رسانه‌هاي متفاوت بين‌المللي تلاش مي‌كردند لبخند گوترش از تفاهم به دست آمده را ثبت كنند باز هم جملاتي را بر زبان آورد كه مي‌توانست نتيجه مذاكره را زير سوال ببرد. زماني كه دبيركل سازمان ملل خواست او را به محمد عبدالسلام نزديك كند، او گفت:«نياز نيست ما را به هم نزديك كنيد زيرا اين برادر من است با وجود عصيان او بر دولت و ويران كردن وطن و ايجاد اين بحران انساني اما او برادر من باقي مي‌ماند.» اين اظهارات اليماني در حالي كه دستان عبدالسلام را در دست داشت بلافاصله با تغيير حالت چهره نماينده حوثي‌ها همراه شد اما وي ترجيح داد با لبخند تلخي از پاسخ دادن به اين اظهارات پرهيز كند.
از سوي ديگر محمد عبدالسلام در نشست خبري پس از پايان اين دور از رايزني‌ها اعلام كرد كه حوثي‌ها از دستاوردهاي اين مذاكره راضي هستند و درباره وضعيت فرودگاه صنعا نيز در اصل اين مساله كه نيروهاي بين‌المللي نقش اصلي را برعهده داشته باشند، مناقشه‌اي نداريم. به نظر مي‌رسد كه در اين دور از رايزني‌ها، نماينده سازمان ملل ترجيح داد با طرح مسائل انسان‌دوستانه نظير آزادسازي تعدادي از اسرا همچنين تبعات انساني مسدود ماندن بندر حديده، دستاوردهايي حداقلي احراز و تعيين تكليف سياسي را به آينده واگذار كند. بر همين اساس دو طرف درباره وضعيت سياسي يمن در آينده گفت‌وگويي نكردند. اليماني در اين باره به «نشنال» گفته است: ما علاقه‌اي به حاشيه راندن حوثي‌ها در ساختار سياسي يمن در آينده نداريم. آنها بخشي از چارچوب سياسي يمن در آينده هم خواهند بود.
اليماني در بخش‌هايي از اين مصاحبه با طرح ادعاهاي هميشگي درباره رابطه حوثي‌ها با ايران گفته است كه ما از حوثي‌ها مي‌خواهيم، رابطه خود با تهران را قطع كنند. وي قطع رابطه حوثي‌ها با ايران را به نوعي پيش‌شرط گفت‌وگو براي حضور آنها در آينده سياسي يمن دانسته است. وي در اين باره به نشنال گفت: همه ما زير يك سقف زندگي خواهيم كرد هر چند كه اختلاف‌هاي مذهبي و سياسي با هم داشته باشيم. يمن براي همه يمني‌هاست.
استقبال همزمان ايران و امريكا
پس از انتشار خبر حصول توافق در استكهلم، ايران، امريكا، عربستان، امارات و عمان كه به نوعي بازيگران غيريمني اين پرونده به حساب مي‌آيند از آن استقبال كردند. مايك پمپئو، وزير خارجه امريكا در توييتر اين توافق را اميدواركننده خواند و نوشت:«مسير پيش رو آسان نيست اما امروز آنچه بسياري غيرممكن مي‌دانستند، اتفاق افتاد. پايان اين رايزني‌ها مي‌تواند آغازگر فصل جديدي براي يمن باشد.» وزير خارجه امريكا در حالي از صلح در يمن استقبال كرده است كه اگر نبود حمايت‌هاي سياسي، نظامي، تجهيزاتي و لجستيكي اين كشور از ائتلاف به رهبري سعودي در حمله به يمن، رياض نمي‌توانست با وجود فشار افكار عمومي همچنان به بمباران نقاط غيرنظامي‌نشين يمن ادامه دهد. عربستان سعودي در
4 سال گذشته با حمايت لندن و واشنگتن و سكوت برخي كشورهاي اسلامي و غيراسلامي فاجعه‌اي را در يمن رقم زده كه سازمان ملل از آن با عنوان بدترين بحران انساني جهان نام مي‌برد. سخنگوي وزارت امور خارجه كشورمان نيز در واكنش به نتايج مذاكرات طرف‌هاي اصلي بحران يمن در استكهلم ضمن استقبال از تفاهمات و توافقات صورت گرفته ميان طرفين با نظارت نماينده دبيركل سازمان ملل متحد، گام‌هاي مثبت اعتمادساز و توافقات اوليه حاصله را براي استمرار گفت‌وگوها اميدواركننده خواند. قاسمي توافق حاصله در خصوص شهر و بندر الحديده را بسيار مهم ارزيابي و گفت: اين تفاهم نشان مي‌دهد، گروه‌هاي يمني حاضر در گفت‌وگوها به دقت و درستي شرايط اسف‌بار مردم مظلوم يمن را درك كرده و براي جلوگيري از وخامت بيشتر اوضاع در آن كشور به دليل تشديد درگيري‌ها در اطراف الحديده استمرار وصول كمك‌هاي انساني را بر منافع گروهي خود ترجيح داده‌اند.
سخنگوي وزارت امور خارجه ابراز اميدواري كرد كه بندر حديده و ساير بنادر و فرودگاه‌هاي يمن از جمله فرودگاه صنعا هر چه سريع‌تر براي دريافت كمك‌هاي انسان‌دوستانه و فعاليت‌هاي مدني به منظور كاهش رنج و آلام مردم يمن آماده‌سازي شوند. بهرام قاسمي گفت:جمهوري اسلامي ايران در چارچوب رويكرد مسوولانه خود در قبال بحران‌هاي منطقه‌اي نقش سازنده‌اي در ترتيبات اجرايي گفت‌وگوهاي يمني- يمني در سوئد ايفا كرده و همچنان در راستاي طرح 4 ماده‌اي ارايه شده از سوي وزير امور خارجه جمهوري اسلامي ايران راه‌حل نهايي بحران يمن را توقف جنگ و خونريزي و تداوم گفت‌وگوهاي يمني- يمني مي‌داند.