ثبات متزلزل سوريه
قاسم محبعلي
بعد از نزديك به 8 سال جنگ در خاك سوريه، وضعيت بحران در اين كشور به شكل عمده در حال تغيير است. از نظر ميداني با تسلط دولت بر سرزمين‌هاي اصلي تحت تسلط مخالفان از يك سو و استقرار نيروهاي نظامي كشورهاي خارجي در شمال، شرق و جنوب اين كشور، فاز بحران سوريه از يك جنگ داخلي به سمت يك جنگ چندجانبه در حال تغيير است. تغيير فاز جنگ در سوريه باعث شده كه اقدامات نظامي از سوي دولت مركزي براي تسلط بر مناطق بيشتر ديگر عملي نباشد و تنها راه‌حل باقيمانده به مذاكره ميان كشورهاي موثر و تلاش براي يك توافق بين‌المللي محول شود. كشورهاي مختلف موثر و بازيگر در بحران سوريه هر يك با انگيزه‌هاي متفاوت گاهي اقداماتي براي رسيدن به راه‌حل سياسي در سوريه به كار مي‌گيرند. در واقع هر يك از بازيگران چه به صورت منفرد و چه به صورت بلوك‌هاي ائتلافي، منافعي در پايان يا ادامه بحران سوريه دارند كه اين منافع مي‌تواند با يكديگر مشترك يا متفاوت باشد. تركيه، سوريه و ايران به عنوان 3 متحد در ابتكار آستانه به تازگي روند فعاليت‌هاي خود را براي رسيدن به يك راهكار سياسي در سوريه تسريع كرده‌اند، همزمان روز گذشته خبري از سفر عمرالبشير، رييس‌جمهور سودان به سوريه منتشر شد، خبري كه بعد از مدت‌ها قطع رابطه كشورهاي عربي با سوريه يك سفر كم‌نظير محسوب مي‌شود. اما هنوز مشخص نيست كه عمرالبشير، رييس‌جمهور سودان به عنوان نماينده ائتلاف كشورهاي عربي تحت رهبري عربستان سعودي به دمشق سفر مي‌كند...
يا با وجود سياست‌هاي بلوك كشورهاي عربي به جدايي از اين سياست و نزديكي بيشتر با دولت بشار اسد در دمشق مصمم شده است.
همزمان مسكو از معرفي قريب‌الوقوع كميته تنظيم قانون اساسي جديد سوريه خبر مي‌دهد، كميته‌اي كه معلوم نيست تا چه اندازه مورد موافقت دولت حاكم در دمشق باشد. روشن است كه دولت بشار اسد تمايل چنداني به تغييرات در قانون اساسي ندارد. اظهارنظر جديد وزير امورخارجه تركيه در مورد به رسميت شناختن رياست‌جمهوري بشار اسد در صورت پيروزي در يك انتخابات آزاد و دموكراتيك در حقيقت در صورتي عملي خواهد شد كه چنين انتخاباتي در سوريه برگزار شود. اما هنوز نشانه‌اي وجود ندارد كه بتوان برداشت كرد كه دمشق آمادگي برگزاري انتخاباتي با استانداردهاي بين‌المللي و تحت نظارت نهادهاي مستقل را دارد. در نتيجه سرعت بخشيدن به تشكيل يك كميته قانون اساسي و حتي اعلام اعضاي اين كميته به خودي خود نمي‌تواند نشانه‌اي از پايان فوري بحران در سوريه باشد چراكه هنوز مشخص نيست چه دمشق و چه مسكو تا چه اندازه حاضر به پذيرش تغييرات جدي و اساسي در قانون اساسي كنوني سوريه هستند. نتيجه نهايي تصميمات كميته قانون اساسي سوريه جز خواست كشورهاي عضو ابتكار آستانه بايد بتواند نتايج روند ژنو و مواد قطعنامه شوراي امنيت را نيز اجرايي كند. در نتيجه قبل از تشكيل كميته تدوين قانون اساسي و پيگيري مباحث آن نمي‌توان پيش‌بيني كرد كه آيا روند تشكيل اين كميته يك ابتكار موازي با ابتكارهاي بين‌المللي پيشين براي حل و فصل مساله سوريه است يا استمرار روند مذاكرات پيشين. اين امكان وجود دارد كه دمشق و مسكو علاقه‌مند باشند كه با ايجاد ابتكار جديد ديپلماتيك تلاش كنند ضمن زنده نگه داشتن اميد جامعه جهاني به يك راه‌حل سياسي براي بحران سوريه راسا از طريق جنگ و فشار نظامي اين بحران را حل و فصل كنند. يكي از خطرهاي اين مسير اين است كه با توجه به كاهش درگيري‌هاي داخلي و افزايش نقاط تماس ميان نيروهاي ارتش سوريه با نظاميان خارجي از جمله نظاميان امريكا و تركيه در شمال و شمال شرق اين كشور احتمال رويارويي‌هاي نظامي بين‌المللي در اين كشور افزايش پيدا كند. مي‌توان گفت با وجود همه رويدادهايي كه طي ماه‌هاي اخير باعث افزايش اميدواري نسبت به حل و فصل بحران سوريه شده است، وضعيت اين كشور همچنان در شرايط پيچيده و شكننده‌اي قرار دارد كه مي‌تواند باعث از سرگيري مجدد بحران در اين كشور شود.
در سوريه امروز شاهد اين هستيم كه تركيه و امريكا هم در نقاط تماس نظاميان خود دچار اختلاف نظر شده‌اند. واشنگتن در شرايط كنوني و بعد از شكست بخش عمده‌اي از نيروهاي مسلح ديگر در خاك سوريه تنها به نيروهاي شبه‌نظامي كرد در شرق اين كشور اتكا دارد. اهرمي كه به عنوان تنها ابزار باقيمانده امريكا براي استمرار حضور در تحولات سوريه به اين سادگي‌ها رها نخواهد شد. ميان تركيه و امريكا، اشتراك نظرهاي زيادي در مورد آينده سوريه وجود دارد اما اختلاف نظر جدي ميان آنها درست در مورد همين مساله كردها و نيروهاي شبه‌نظامي كرد در شمال و شمال شرقي سوريه است. در شرايطي كه تركيه به هيچ‌وجه حاضر به پذيرش نفوذ نيروهاي مسلح كرد در سوريه نيست، امريكايي‌ها بعيد است در هيچ شرايطي حاضر به كنار گذاشتن حمايت از اين نيروها شوند. تمامي اين نيروها، چه روسيه و سوريه و چه تركيه و امريكا از احتمال درگيري و منازعه با يكديگر پرهيز مي‌كنند و از ابزارهاي سياسي و ديپلماتيك مختلف براي تحت فشار قرار دادن طرف ديگر استفاده مي‌كنند.