سارا معصومي
آب و هواي رابطه ايران و اتحاديه اروپا ابري است. اروپايي‌ها بر سر اعمال نخستين تحريم غيرهسته‌اي پس از حصول برجام عليه ايران به توافق رسيدند و پاسخ شنيدند كه تهران در همكاري‌هاي امنيتي و نظامي با اروپا تجديدنظر خواهد كرد. هر چند كه به تبع خروج امريكا از توافق هسته‌اي با ايران، برجام به اصلي‌ترين سوژه رايزني‌ها ميان تهران و بروكسل تبديل شده اما اين حقيقت بر هيچ كس پنهان نيست كه اين رابطه در 4 دهه گذشته از انقلاب، ابعاد ديگري هم داشته كه اتفاقا در قريب به اتفاق آن پرونده‌ها، آب ايران و اروپا در يك جوي نرفته است. تعبيرهاي متفاوت ايران و اروپا از حقوق بشر، اختلاف‌هاي تهران و بروكسل بر سر مسائل منطقه‌اي، عدم توافق ايران و اروپا بر سر چند و چون آزمايش‌هاي موشكي ايران، حمايت‌هاي اروپا از صدام در جنگ ايران و عراق، پناه‌دادن برخي كشورهاي اروپايي به اعضاي گروه‌هاي مخالف ايران مانند منافقين (مجاهدين خلق) و... مشت‌هايي نمونه خروار از پرونده‌هاي قطور اختلاف ميان ايران و اروپا هستند.
در چنين شطرنج پربازيگري، توافق هسته‌اي ايران با تركيب سابق 1+5 در جولاي سال 2015 قرار بود به مقدمه‌اي براي همكاري‌ها و گفت‌وگوهاي بيشتر ايران و اروپا برسر ساير مسائل مورد اختلاف تبديل شود. در حقيقت نوعي بي‌اعتمادي ميان تمام بازيگراني كه دور يك ميز براي رسيدن به توافق هسته‌اي نشستند وجود داشت و قرار بود برجام، پايه‌هاي اين بي‌اعتمادي را متزلزل كند. با خروج امريكا از توافق هسته‌اي با ايران در ماه مه، جاي ترك‌هايي كه در اين ديوار بي‌اعتمادي به وجود آمده بود با بازگشت تحريم‌هاي هسته‌اي پر شد.
سه كشور اروپايي حاضر در برجام (بريتانيا، فرانسه و آلمان) به اضافه تركيب بزرگ‌تري به اسم اتحاديه اروپا در يك سال نخست حضور دونالد ترامپ در راس قدرت در كاخ سفيد تلاش كردند با پيشنهادهايي وي را به ماندن در برجام ترغيب كنند كه در نهايت دونالد ترامپ به طمع بازگشت ايران به پاي ميز مذاكره با دولت خود از برجام خارج شد و در حقيقت دست ردي بر سينه متحدان سنتي امريكا در اتحاديه اروپا زد. خروج امريكا از برجام، نگاه‌ها در داخل و خارج از ايران را به سمت اروپا معطوف و متمركز كرد.
اتحاديه اروپا به منظور متقاعد كردن ايران براي باقي ماندن در توافق هسته‌اي وعده داد كه با اتخاذ تدابيري جبران نبود واشنگتن در گعده برجامي‌ها را مي‌كند. وعده‌اي كه زمان تحقق آن مرتبا از سوي اروپايي‌ها تمديد شد و البته كه به گواه كارشناسان تعريف ساز و كار مالي كه در سايه آن رابطه تجاري ايران و اروپا از تحريم‌هاي امريكا مصون بماند، كار ساده‌اي نيست. اروپايي‌ها در هفت ماه گذشته از زمان خروج امريكا در حمايت سياسي و لفظي از اين توافق كم نگذاشته‌اند و هر بار دونالد ترامپ يا ديگر اعضاي كابينه او زبان به انتقاد از توافق هسته‌اي گشوده‌اند، فدريكا موگريني، مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا يا وزراي خارجه سه كشور اروپايي حاضر در برجام در مقام پاسخ به وي و حمايت از تداوم اجراي برجام برآمده‌اند. با وجود اين حمايت‌هاي سياسي و گام‌هاي عملي چون احياي قوانين مسدود كننده براي جريمه كمپاني‌هاي اروپايي كه تن به تحريم‌هاي فرامرزي امريكا بدهند با بازگشت تحريم‌هاي هسته‌اي امريكا جاي خالي گام‌هاي عملي بيشتر و جدي‌تر اروپا بر منتفع‌كردن اقتصاد ايران بيشتر احساس مي‌شود.
در چنين فضايي هرچند كه منتقدان داخلي توافق هسته‌اي، تلاش مي‌كنند مساله تعلل اروپا در جبران خسارت اقتصادي ناشي از نبود امريكا در برجام را به پرونده‌هاي ديگر مورد اختلاف ميان تهران و بروكسل گره بزنند اما بايد توجه داشت كه اين مساله دقيقا همان نسخه‌اي است كه دونالد ترامپ، رييس‌جمهور امريكا با خروج از برجام به دنبال آن بود. رييس‌جمهور امريكا با رد اين حقيقت كه برجام، توافقي صرفا هسته‌اي بود مي‌گويد تهران بايد با حضور بر سر ميز مذاكره با ما درباره تمام مسائل اختلافي مذاكره كند. مساله‌اي كه ايران همواره رد كرده و تاكيد دارد كه برجام صرفا توافقي هسته‌اي و جدا از ديگر اختلاف‌ها ميان ايران و اروپا يا ايران و امريكا بود.
دونالد ترامپ و تيم ضدايراني همراه وي در دو سال گذشته تلاش وافري را براي امنيتي‌سازي دوباره پرونده ايران آغاز كردند. سياست ترويج ايران‌هراسي كه در سال‌هاي پيش از حصول توافق هسته‌اي به رويكرد واحد كشورهاي اروپايي، امريكا و متحدان منطقه‌اي آن مانند عربستان سعودي و رژيم اسراييل بدل شده بود، با برجام جاي خود را به رويكرد تلاش براي پل‌سازي از توافق موجود براي حل اختلاف‌هاي بيشتر داده بود. با وجود اين ترامپ تنها به خروج از برجام رضايت نداد و تيم وي كه از همراهي جريان‌هاي ايراني مخالف حاكميت در ايران برخوردار هستند تلاش مي‌كنند ايران را دوباره تهديدي براي امنيت جهان بخوانند. در حقيقت درست در شرايطي كه اروپا مي‌گويد برجام توافق مهم امنيتي براي ما است، عربستان، اسراييل و امريكا تلاش مي‌كنند با سناريوسازي اثبات كنند كه اتفاقا ايران با فعاليت‌هاي مخرب خود در منطقه تهديدي براي امنيت شما است. اين سناريوسازي‌ها از بهار سال گذشته ميلادي يعني تنها چند هفته پس از خروج امريكا از برجام خارج شد و كشورهاي فرانسه، دانمارك و سپس هلند در دومينويي از ادعاهاي بي‌پايه و اساس به انضمام بازداشت يا اخراج برخي ديپلمات‌هاي ايراني در كشورهاي اروپايي تلاش كردند اين‌گونه القا كنند كه بخش‌هايي از حاكميت در ايران كه امانوئل ماكرون، رييس‌جمهور فرانسه مي‌گويد مطمئن نيستيم از دولت روحاني باشد سعي در انجام عمليات خرابكارانه در تجمع منافقين در پاريس يا برنامه براي ترور چهره‌هاي گروه تروريستي الاهوازيه در دانمارك را داشته‌اند. ادعاهايي كه در زمان طرح با تكذيب شديداللحن ايران همراه شد و البته محمدجواد ظريف، وزير خارجه هم اعلام كرد كه تهران آماده هرگونه همكاري امنيتي و اطلاعاتي با اروپا براي بررسي مدارك و شواهد مورد ادعا در اين حوادث است.در چندماه گذشته اسدالله اسدي، ديپلمات ايراني مشغول به كار در سفارتخانه ايران در اتريش در بازداشت بوده و همزمان سفراي ايران و فرانسه هم به سفارتخانه‌هاي خود در تهران و پاريس بازنگشته‌اند. در اين ميان درست در روزهايي كه همكاري‌هاي ايران با اروپا در پرونده يمن منجر به نخستين توافق يمني- يمني شده و ابتكار آستانه درباره سوريه نيز پرونده رايزني‌هاي مخالفان دولت و هيات نمايندگي دمشق را به سمت و سوي خوبي برده، اروپا از وضع تحريم‌هاي جديد عليه ايران خبر مي‌دهد. اقدامي كه بي‌شك هم مي‌تواند بر همكاري‌هاي تهران و بروكسل در پرونده‌هاي منطقه‌اي تاثير بگذارد و هم بر حجم مخالفت‌ها در داخل ايران براي تداوم همكاري‌هاي تهران و اروپا در برجام بيفزايد.
تحريم قرباني، حمايت از تروريست
«اروپايي‌ها از جمله دانمارك، هلند و فرانسه به منافقين - گروهي كه 12 هزار ايراني را به قتل رسانده و به صدام براي جنايت عليه كردهاي عراق كمك كرد - و تروريست‌هاي ديگري پناه مي‌دهند كه قتل ايراني‌هاي بي‌گناه را از خاك اروپا صحنه‌گرداني مي‌كنند. اتهام‌پراكني عليه ايران، اروپا را از مسووليت پناه دادن به تروريست‌ها مبرا نمي‌كند.» اين توييت محمدجواد ظريف، وزير خارجه كه شامگاه سه‌شنبه و تنها چند ساعت پس از انتشار اخباري درباره وضع تحريم‌هاي جديد اتحاديه اروپا عليه تهران منتشر شد، گوياي جنس تنشي است كه در اين چند ماه ميان ايران و اروپا در جريان بوده است. به گزارش دويچه‌وله، بروكسل سرانجام پس از چند ماه فراز و نشيب در تصميم‌گيري براي وضع تحريم‌هاي جديد عليه تهران، اعلام كرد كه وزارت اطلاعات ايران و دو ايراني را به اتهام آنچه تلاش براي انجام اقدام خرابكارانه در خاك اروپا (فرانسه و دانمارك) خوانده، اخراج مي‌كند. برخي از منابع اروپايي مي‌گويند كه چند كشور اروپايي در چند ماه اخير فشار بسياري را بر اتحاديه براي وضع تحريم عليه ايران وارد كرده بودند. به نظر مي‌رسد كه وضع اين تحريم جديد به دليل مخالفت‌هايي كه در ميان 28 كشور عضو اتحاديه اروپا وجود داشته چند بار به تعويق افتاده است. در نهايت اتحاديه اروپا روز چهارشنبه تاييد كرد كه دو مقام ايراني به اسامي اسدالله اسدي و سعيد هاشمي‌مقدم در ليست جديد تحريم اين اتحاديه قرار گرفته‌اند. نام وزارت اطلاعات ايران نيز در اين دور از تحريم‌هاي اروپا به چشم مي‌خورد و گفته شده كه بر‌اساس اين تحريم، اموال اين وزارتخانه در اروپا بلوكه شده و ممنوعيت سفر به اروپا براي مقام‌هاي اين نهاد ايراني لحاظ خواهد شد. چند ماه قبل و پيش از اين تحريم، هلند اقدام به اخراج دو ديپلمات ايراني كرده بود كه البته گفته مي‌شود دليل اخراج آنها به اتهام‌هايي كه اروپا به ايران براي انجام فعاليت‌هاي خرابكارانه در خاك اروپا وارد كرده نيست. يك مقام آگاه در اتحاديه اروپا همزمان با انتشار خبر مربوط به وضع تحريم عليه ايران اعلام كرد كه اين مساله ربطي به حمايت اروپا از برجام ندارد. نكته قابل توجه در وضع تحريم عليه ايران به اصرار دانمارك اين است كه اين كشور سال‌هاست به اعضاي گروه تروريستي الاحوازيه كه مسووليت چند نوبت عمليات‌هاي تروريستي در خاك ايران را رسما پذيرفته‌اند، پناه داده و پس از حمله تروريستي سال گذشته ميلادي در اهواز كه منجر به كشته و زخمي شدن ده‌ها ايراني شد، تهران رسما خواهان اخراج و استرداد اين افراد به ايران شده بود. درخواستي كه هيچگاه از سوي دانمارك پاسخ مشخصي به آن داده نشد. اكنون دانمارك با كمترين مدارك و ادله ايران را متهم به تلاش براي ترور اين افراد كرده است. پس از انتشار خبر مربوط به وضع تحريم اتحاديه اروپا عليه ايران، امريكا و رژيم اسراييل كه در پشت‌پرده براي اين تحريم‌ها زحمت زيادي كشيده بودند از اين اقدام اتحاديه اروپا قدرداني كردند. يك منبع آگاه در اتحاديه اروپا به برخي رسانه‌هاي اروپايي اعلام كرده كه اگر ايران همكاري مدنظر با اروپا در اين پرونده‌ها را نكند وضع تحريم‌هاي بيشتر در اين زمينه در دستور كار خواهد بود. با توجه به آنكه اين تحريم‌ها، نخستين دور از تحريم اروپا عليه ايران پس از حصول توافق هسته‌اي در جولاي 2015 است برخي از كارشناسان مي‌گويند كه رابطه تهران و بروكسل در برجام نيز خواه و ناخواه از وضع اين تحريم‌ها تاثير مي‌پذيرد. در حال حاضر تيم ترامپ در حال اعمال فشار بر كشورهاي اروپايي براي وضع تحريم بر ايران به دليل فعاليت‌هاي موشكي اين كشور نيز است. واشنگتن ادعا مي‌كند آزمايش‌هاي موشكي اخير ايران نقض قطعنامه 2231 است اما ايران با استناد به متن قطعنامه اين آزمايش‌ها را در راستاي تقويت سيستم دفاعي خود مي‌داند. در اين ميانه برخي كشورهاي اروپايي مانند بريتانيا اعتقاد دارند كه هرچند آزمايش‌هاي موشكي ايران نقض قطعنامه جاري 2231 نيست اما با آن ناسازگار است. مشخص نيست كه آيا مي‌توان وضع نخستين تحريم‌ها از سوي اروپا عليه ايران پس از برجام را نشانه‌اي براي احتمال همراهي آنها با واشنگتن عليه برنامه موشكي ايران نيز دانست يا خير؟
10 دقيقه ملاقات پرتنش ميان مقام ايراني و 6 مقام اروپايي
پس از انتشار خبر وضع تحريم جديد توسط اتحاديه اروپا عليه ايران، رسانه امريكايي وال‌استريت ژورنال از ديدار ديپلمات‌هاي اروپايي با يك مقام وزارت خارجه در تهران خبر داده بود. ديداري كه هنوز اصل برگزاري آن از سوي وزارت خارجه رسما تاييد نشده اما شنيده‌هاي «اعتماد» از صحت خبر وال‌استريت ژورنال خبر مي‌دهد. بر اين اساس، روز سه‌شنبه ساعتي پس از انتشار خبر مربوط به تحريم جديد اتحاديه اروپا عليه ايران، شش نفر از سفرا و كارداران اروپايي با حضور در وزارت امور خارجه سعي داشتند مواضع اتحاديه در اين باره را توجيه كنند اما با برخورد تند مقام ملاقات‌شونده مواجه شدند. به گفته يك منبع آگاه، به علت غيرقابل پذيرش بودن اظهارات اين افراد و استفاده آنها از ادبيات نامناسب، در كمتر از 10 دقيقه به ملاقات خاتمه داده شده است. در 48 ساعت گذشته برخي منابع از وزارت خارجه خبر داده‌اند كه به دليل حمايت كشورهاي اروپايي از گروه‌هاي شناخته شده تروريستي و ادامه پناه دادن به عناصر تروريست، جمهوري اسلامي در حال ارزيابي و تجديدنظر در همكاري‌هاي اطلاعاتي، امنيتي و انتظامي خود با كشورهاي اروپايي است و به زودي تصميماتي در اين خصوص گرفته خواهد شد كه حوزه‌هاي مهمي را در‌بر مي‌گيرد.
بهرام قاسمي: پاسخ مقتضي به اين تحريم‌ها مي‌دهيم
بهرام قاسمي، سخنگوي وزارت امور خارجه ايران ضمن محكوميت تصميم غيرمنطقي و تعجب‌برانگيز اتحاديه اروپا كه بر پايه اتهامات بي‌پايه و اساس، چند تبعه ايراني را مورد تحريم قرار داده است اين اقدام را نشانه عدم صداقت كشورهاي اروپايي در مبارزه با تروريسم خواند و افزود: «اتحاديه اروپا به جاي قرار دادن نام گروه‌هاي تروريستي و جنايتكاري همچون منافقين و الاحوازيه در فهرست تحريم خود، آنان را در اقدامات ضد‌انساني و تروريستي خود آزاد گذاشته و حتي تحت حمايت خود قرار مي‌دهد؛ اما جمهوري اسلامي ايران را كه پرچمدار مبارزه با تروريسم در منطقه بوده و اروپا امنيت خود را مديون آن است، مورد اتهام قرار مي‌دهد.»
قاسمي خاطرنشان كرد: «جمهوري اسلامي ايران در پاسخ به اين اقدام و در چارچوب عمل متقابل اقدامات مقتضي را اتخاذ خواهد كرد.»