سارا معصومي
در اروپا از ايران سخن مي‌گويند، در چين و روسيه پرونده تهران را پيش از هر پرونده ديگري مورد بحث و بررسي قرار مي‌دهند، در كشورهاي عربي نام ايران را بيش از نام هر كشور ديگري تكرار مي‌كنند، در اسراييل حرف ديگري جز مهار ايران نمي‌زنند. فاعل تمام اين جمله‌ها مقام‌هاي متفاوت دولت امريكا هستند. از دونالد ترامپ رييس‌جمهور تا مايك پمپئو وزير خارجه و جان بولتون مشاور امنيت ملي.
از ژانويه 2017 تا امروز كه ژانويه 2019 است، ايران به اصلي‌ترين محور در حوزه سياست خارجي دولت جمهوري‌خواه امريكا تبديل شده است. چگونه به آنچه كه نفوذ ايران در سوريه، عراق، بحرين، لبنان، يمن مي‌خوانيم، پايان بدهيم؟ چگونه برنامه موشكي ايران را محدود كنيم؟ چگونه توافق هسته‌اي مدت‌دار با ايران را مادام‌العمر كنيم؟ چگونه با ايران به توافقي جامع برسيم كه به اسم باراك اوباما نباشد؟
دونالد ترامپ هر تصميمي را كه در حوزه سياست خارجي مي‌گيرد به نوعي به ايران مرتبط مي‌كند. اگر سياست اعلامي مذاكره با كره‌شمالي را در پيش مي‌گيرد براي آن است كه به باراك اوباماي دموكرات نشان دهد، مذاكره با كشوري كه توانايي توليد بمب هسته‌اي دارد، چگونه بايد باشد؟(فارغ از نتيجه هيچ كه تاكنون در اين مذاكرات حاصل شده است) اگر سفارتخانه امريكا را از تل‌آويو به قدس منتقل مي‌كند در پس ذهن خود به دنبال مهار نفوذي است كه مي‌گويد، ايران در جريان مقاومت در منطقه دارد. اگر چشم‌هاي خود را بر جنايت آل‌سعود در يمن مي‌بندد، بيم اين را دارد كه اين اعتراض به تقويت جايگاه ايران در يمن و البته كل منطقه تعبير شود. اگر فرمان خروج از سوريه را مي‌دهد، اعتقاد دارد كه اين بازيگران منطقه‌اي چون ايران هستند كه بايد ويرانه‌هاي باقي‌مانده از جنگ را جمع و جور كنند. اگر با وجود همه انتقادها نسبت به قتل جمال خاشقجي از متهم كردن وليعهد سعودي سر باز مي‌زند براي اين است كه اعتقاد دارد به او براي مبارزه با ايران در منطقه نياز دارد. در چنين شرايطي در روزهايي كه امريكا با بحران داخلي تعطيلي دولت دست و پنجه نرم مي‌كند و پرونده‌هاي مهم‌تري چون صلح خاورميانه و مذاكره با كره‌شمالي همچنان معطل مانده‌اند، مايك پمپئو وزير خارجه دولت ترامپ طولاني‌ترين تور خارجي خود از زمان حضور در اين مقام را به كشورهاي منطقه غرب آسيا اختصاص مي‌دهد و مبارزه با نفوذ ايران را به عنوان محور اين رايزني‌ها انتخاب مي‌كند.
تكرار نقشه راه مقابله با ايران
عراق، اردن، مصر، عربستان، بحرين، قطر، كويت، عمان و امارات كشورهايي هستند كه در اين تور منطقه‌اي سكاندار دستگاه ديپلماسي امريكا ميزبان مايك پمپئو خواهند بود. سفر مايك پمپئو به منطقه درست 3 هفته پس از آن صورت گرفت كه دونالد ترامپ، رييس‌جمهور امريكا در جريان يك گفت‌وگوي تلفني با رجب طيب اردوغان، رييس‌جمهور تركيه اعلام كرد آماده است با توجه به شكست داعش در سوريه، سربازان امريكايي را به خانه بازگرداند. هر چند كه اين اظهارات ترامپ بعدها توسط جان بولتون و مايك پمپئو به گونه‌اي تعديل يا اصلاح شد اما تاثير خود را بر متحدان امريكا به خصوص اسراييل و عربستان سعودي گذاشت. نگراني‌هاي شديدي كه در پايتخت برخي كشورهاي منطقه با اعلام آماده شدن امريكا براي خروج از برجام به راه افتاد، مايك پمپئو را به منطقه كشاند. در حالي كه به نظر مي‌رسيد، وزارتخانه‌هاي دفاع و خارجه امريكا هم از تصميم ناگهاني رييس‌جمهور براي خارج كردن سربازان امريكايي از سوريه شوكه شده‌اند اما وزيرخارجه اين كشور در طول سفر خود تلاش كرد ميان اين تصميم و حضور ايران در سوريه ارتباط ايجاد كند. به عنوان نمونه درست در ساعاتي كه وي در مصر ادعا كرد، امريكا تا خارج كردن آخرين چكمه‌هاي نيروهاي ايراني در سوريه مي‌ماند، خبر رسيد كه خروج پاره‌اي از تجهيزات نظامي امريكايي از سوريه آغاز شده است!
مايك پمپئو با دو هدف جلب اجماع عربي عليه ايران و رد ادعاي 10 سال پيش باراك اوباما، رييس‌جمهور امريكا در سخنراني در دانشگاه امريكايي قاهره كه گفته بود، اسلام‌گرايي افراطي ريشه در ايدئولوژي ندارد به منطقه آمد. در حالي كه برخي رسانه‌ها نوشتند پمپئو با سخنراني در قاهره، نقشه راه ترامپ در خاورميانه را به تصوير خواهد كشيد اما سخنراني وي نشان داد كه وي بار ديگر سياست امريكاي ترامپ در قبال ايران را تكرار كرد. سياستي كه يك هدف را دنبال مي‌كند: فشار حداكثري سياسي و اقتصادي براي به پاي ميز مذاكره كشاندن ايران.
در تمناي جلب اجماع
سياست ضدايراني ترامپ تشنه جلب اجماع در سطح بين‌المللي است. آنچه كه تاثير اجرايي شدن تحريم‌هاي هسته‌اي بر ايران در اين دور و دور پيشين در زمان رياست‌جمهوري باراك اوباما را متفاوت مي‌كند، اجماع جهاني است كه در آن دوره بود و اين بار نيست. به زبان ساده مي‌توان گفت كه اگر در دوره باراك اوباما، تمام كشورهاي اروپايي براي مسدود كردن منافذ تجاري ايران با واشنگتن همراه شده بودند اين بار در دوره ترامپ كشورهاي اروپايي تمام تلاش خود را به كار گرفته‌اند كه منافذي براي ادامه رابطه تجاري با ايران باز كنند. در چنين شرايطي مايك پمپئو كه نتوانست اجماع غربي‌ها عليه ايران حداقل در حوزه برجام را به دست آورد به دنبال اين اجماع در منطقه است. مايك پمپئو مي‌گويد براي اصلاح روش باراك اوباما در قبال ايران به منطقه آمده است. اصلاحي كه در بطن آن تخريب تنها توافق موجود ميان ايران و امريكا در 40 سال گذشته يعني برجام نهفته است.
مايك پمپئو پس از آنكه در بغداد و اقليم كردستان عراق تلاش كرد، پيوندهاي اقتصادي ميان ايران و عراق را سست كند و به بغداد هشدار داد كه معافيت 45 روزه از تحريم‌هاي ايران تمديد نمي‌شود، راهي اردن سپس قاهره شد و در آنجا نيز اظهارات تند و تيز خود درباره ايران را تكرار كرد. مايك پمپئو با تكرار ادعاهاي بي‌پايه و اساس درباره نفوذ ايران در يمن، سوريه و عراق به خروج امريكا از برجام اشاره كرد و گفت: رييس‌جمهور ترامپ، چشم‌پوشي عامدانه ما از خطر رژيم ايران را پايان داده و از توافق هسته‌اي ناقص با ايران و وعده‌هاي دروغين‌اش عقب‌نشيني كرد. تحريم‌هاي امريكا عليه ايران هرگز نبايد برداشته مي‌شد. تلاش‌هاي جديدي براي قطع مبادي درآمدي ايران كه با آن تروريسم را در منطقه رواج مي‌دهد،(!) آغاز كرديم. كشورهاي مختلفي از تقابل ما با ايران حمايت مي‌كنند. مصر، عمان، كويت و اردن در مقابله با دور زدن تحريم‌ها توسط ايران كمك كرده‌اند. تلاش‌هاي ما براي محدود كردن تمايلات رژيم ايران فقط به خاورميانه محدود نيست. دوستان و شركاي امريكا از كره جنوبي تا لهستان به ما پيوسته‌اند. كشورهاي وارد‌كننده نفت از ايران، واردات را به صفر رسانده‌اند.پمپئو ضمن اشاره به تلاش‌هاي واشنگتن براي گرم شدن روابط كشورهاي عربي با رژيم صهيونيستي ادامه داد: چه كسي فكر مي‌كرد يك نخست‌وزير اسراييل روزي به مسقط(پايتخت عمان) سفر كند؟ در اكتبر سال قبل، سرود اسراييل در پي پيروزي يك جودوكار اسراييلي در امارات عربي متحده به صدا درآمد».وي در اظهاراتي كه در تضاد با وعده ترامپ براي خارج كردن نظاميان امريكايي از سوريه بود، گفت: تا زماني كه نبرد با تروريسم به پايان نرسيده، عقب‌نشيني نمي‌كنيم. همچنين ما از اقدامات اسراييل در متوقف كردن تهران از تبديل كردن سوريه به لبنان دوم حمايت مي‌كنيم. در يازدهم فوريه رژيم ايران 40 ساله مي‌شود. تحريم‌هاي اقتصادي امريكا عليه اين رژيم، سخت‌ترين در نوع خود در تاريخ هستند و سخت‌تر نيز مي‌شوند. تا زماني كه تهران مثل يك كشور عادي رفتار كند، تا زماني كه ايران و نوابش از سوريه خارج نشوند، امريكا هيچ كمك مالي براي بازسازي مناطق تحت كنترل دولت اسد پرداخت نمي‌كند».
روياي يك نمايش ضد ايراني ديگر
مايك پمپئو درست مانند مافوق خود دونالد ترامپ علاقه وافري به راه‌اندازي نمايش اجماع عليه ايران دارد. آخرين بار دونالد ترامپ در نخستين روزهاي مهر ماه جاري با تشكيل جلسه‌اي به رياست خود در شوراي امنيت تلاش كرد، اجماع عليه برجام و ايران را به تصوير بكشد. تلاشي كه با حمايت تمامي اعضاي دايم و غيردايم شوراي امنيت به شكستي براي امريكا تبديل شد. اكنون مايك پمپئو در نخستين روزهاي سال 2019 ميلادي از بخت‌آزمايي جديد واشنگتن اين بار با به راه‌اندازي نشست ضدايراني در لهستان خبر مي‌دهد. براساس گفته‌هاي مايك پمپئو در گفت‌وگو با فاكس‌نيوز، امريكا در ماه آينده ميلادي نشستي در سطح رهبران جهان برگزار خواهد كرد كه براي گسترش ثبات و آزادي در خاورميانه است و روي تاثيرات منطقه‌اي ايران متمركز خواهد بود. پمپئو با اعلام اينكه اين كنفرانس در ۱۳ و ۱۴ ماه فوريه در لهستان برگزار خواهد شد، گفت:«ما رهبران ده‌ها كشور از سراسر جهان را گرد هم خواهيم آورد. اين كشورها با هدف تمركز بر ثبات خاورميانه، صلح، آزادي و امنيت در اين منطقه گرد هم خواهند آمد و اطمينان حاصل كردن از اينكه «ايران تاثير كارشكنانه‌اي ندارد، يك ركن مهم اين نشست است. كشورهايي از آسيا، آفريقا، نيمكره غربي، اروپا و خاورميانه در اين كنفرانس حضور به هم خواهند رساند.»
پمپئو با اشاره به اينكه حكومت بشار اسد بخشي از مذاكرات اين نشست خواهد بود، گفت: ما مي‌خواهيم اطمينان حاصل كنيم، زماني كه اين مذاكره سياسي شروع شود همه گزينه‌ها روشن و قابل بحث باشند.به گزارش ايسنا، پمپئو روسيه و ايران را «مجريان شرور خاورميانه» خواند و گفت: اميدواريم آنها(ايران و روسيه) را همراه با حكومت(سوريه) و تمامي افراد ذي‌نفع در آنجا(سوريه) بر سر ميز مذاكره بياوريم تا درباره شكل ساختاري كه سوريه پس از يك جنگ داخلي بايد داشته باشد، گفت‌وگو كنند.
در جست و جوي ائتلاف عربي عليه ايران
خبر تشكيل اين نشست در لهستان يكي ديگر از مهره‌هاي دومينوي ضدايراني است كه پمپئو در اين سفر دنبال مي‌كند. سفري كه تمام رسانه‌هاي بين‌المللي از آن با عنوان سفري به كشورهاي عربي منطقه خليج فارس با شعار مبارزه با ايران ياد مي‌كنند. مايك پمپئو در هر كدام از 9 مقصدي كه در اين تور گنجانده شده يك موضوع را بيش از همه تكرار كرده و خواهد كرد و آن هم اين است كه خروج نيروهاي امريكايي از سوريه به معناي رها كردن متحدان واشنگتن در منطقه نيست. دستور كار پمپئو در بحرين و امارات تشديد فشار اقتصادي بر ايران و تلاش براي حصول اجماع ميان كشورهاي منطقه خليج فارس براي مقابله با ايران است. پمپئو در حالي چنين دستوركاري براي سفرش قائل شده كه بحران قطر همچنان ادامه دارد. همزمان گفته مي‌شود كه وزير خارجه امريكا با كشورهاي عربي منطقه درباره ايجاد ناتوي عربي كه هدف آن شكل دادن به اتحادي نظامي عليه ايران است نيز گفت‌وگو خواهد كرد. در حال حاضر اصلي‌ترين نگراني كشورهاي منطقه‌اي كه امنيت خود را به حمايت امريكا گره زده‌اند، نامشخص بودن سياست‌هاي واشنگتن در منطقه است. ترامپ در حالي كه مبارزه با ايران را اصلي‌ترين محور تلاش‌هاي خود قرار داده، دستور خروج نيروهاي امريكايي از سوريه و افغانستان را صادر مي‌كند و اين دوگانگي متحدان واشنگتن در منطقه را نگران كرده است. با وجود اين پيش از آنكه پاي پمپئو پس از مصر به بحرين برسد، وزارت‌خارجه امريكا در بيانيه‌اي اعلام كرد كه امريكا منافع و دغدغه‌هاي مشتركي با كشورهاي عضو شوراي همكاري خليج فارس دارد: شكست دادن داعش، مبارزه با تروريسم ناشي از اسلام راديكال، تامين امنيت راه‌هاي تامين انرژي جهاني و مقابله با نفوذ ايران اشتراك‌هايي هستند كه در بيانيه وزارت خارجه امريكا به آنها اشاره شده است. با وجود تاكيد پمپئو بر اتحاد ميان كشورهاي عربي حاشيه خليج فارس عليه ايران حقايق چيز ديگري مي‌گويد. به عنوان نمونه دو سال از عمر بحران ميان قطر و عربستان سعودي مي‌گذرد و تمام تلاش‌هاي امريكا براي آشتي ميان اين دو عضو شوراي همكاري خليج‌فارس بي‌نتيجه مانده است. قطر در نتيجه اين بحران به سمت تركيه و ايران چرخيده لذا طبيعي است كه واشنگتن براي شكل دادن به اجماع عليه ايران در منطقه نمي‌تواند حساب خاصي روي دوحه باز كند. به گزارش رسانه‌هاي متفاوت امريكايي يكي از نكته‌هاي كه پمپئو در تمامي 9 مقصد اين تور منطقه‌اي مورد اشاره قرار خواهد داد، مساله ايجاد ائتلاف استراتژيك ميان كشورهاي منطقه است. ائتلافي كه ارتش‌هاي كشورهاي عضو شوراي همكاري خليج‌فارس را به نهادهاي موازي در مصر و اردن متصل مي‌كند تا به قول امريكايي‌ها اتحادي نظامي عليه ايران باشد. يكي ديگر از دستوركارهاي پمپئو در عربستان و امارات متحده عربي تلاش براي بستن كتاب جنگ در يمن خواهد بود. سوريه نيز يكي از سوژه‌هايي است كه رهبران كشورهاي ميزبان پمپئو سوال‌هاي بسياري درباره آن از وي خواهند داشت. رسانه امريكايي وال استريت ژورنال در نگاهي تحليلي به سفر مايك پمپئو نوشت: سخناني كه وزيرخارجه امريكا در قاهره بر زبان آورد، گوياي تلاش وسيعي است كه تيم ترامپ در دو سال گذشته براي تهديدسازي از ايران در افكار عمومي انجام داده است. ترامپ و تيم وي تلاش مي‌كنند، ايران را مانعي در مسير صلح و امريكا را شريكي براي برقراري ثبات و آرامش در منطقه معرفي كنند. وال استريت ژورنال در ادامه اين گزارش به انتقادهاي پمپئو از باراك اوباما در خاك قاهره پرداخت و نوشت: برخلاف سخنراني باراك اوباما در سال 2009 در دانشگاه امريكايي قاهره، پمپئو در سخنانش خواهان توسعه دموكراسي و حقوق مدني در جوامع عربي از جمله مصر نشد و تنها از دولت مصر خواست كه شرايط را براي آزادي بيان و عقيده فراهم كند. اين موضع‌گيري نشان داد همانطور كه بسياري از تحليل‌گران مي‌گويند، دولت ترامپ مساله حقوق بشر را در اولويت قرار نداده و حتي كمتر از دولت‌هاي پيشين امريكا به آن اهميت مي‌دهد. سخنراني پمپئو و توجه اندك وي به مساله حقوق بشر در حالي رخ مي‌دهد كه رابطه ترامپ با محمد بن سلمان، وليعهد سعودي كه متهم به قتل جمال خاشقجي روزنامه‌نگار سعودي است، انتقادهاي بسياري را به راه انداخته است. وال استريت ژورنال در ادامه مي‌نويسد: دولت ترامپ اميدوار است كه بتواند ميان كشورهاي عضو شوراي همكاري خليج فارس و مصر و اردن اتحادي براي مقابله با ايران كه به اصلي‌ترين محور سياست خارجي امريكا بدل شده، ايجاد كند. مشكل اصلي در اين مسير اين است كه كشورهاي شوراي همكاري نيز با هم متحد نيستند و به گفته نماينده‌اي كه وزارت‌خارجه امريكا براي حل بحران ميان قطر و عربستان سعودي تعيين كرده بود، عربستان سعودي تمايلي به ميانجي‌گري يا دخالت امريكا در اين پرونده ندارد. مساله ديگري كه بايد توجه داشت اين است كه كشورهاي عربي حاشيه خليج فارس براي هر گونه رويارويي با ايران روي حمايت نظامي امريكا تكيه مي‌كنند. امريكا در حال حاضر بيش از 10 هزار سرباز مستقر در كشورهاي عضو شوراي همكاري دارد.
پاسخ ظريف به پمپئو: روزي كه جهنم يخ ببندد
محمدجواد ظريف، وزير خارجه در پاسخ به اظهارات ضدايراني مايك پمپئو، همتاي امريكايي‌اش در توييتر خود نوشت: هر وقت و هر جا كه امريكا دخالت مي‌كند، آشفتگي، سركوب و خشم هم به دنبالش مي‌آيد. آن روز كه ايران بخواهد براي تبديل شدن به كشوري «عادي» به تقليد از دولت‌هاي دست نشانده امريكا و «مدل‌هاي حقوق بشري» پمپئو روي بياورد - خواه شاه باشد يا سلاخان فعلي- هرگز فرا نخواهد رسيد.(روزي خواهد بود كه جهنم يخ ببندد!) بهترين كار براي امريكا اين است كه با از دست دادن ايران كنار بيايد.
مايك پمپئو در حالي با دستور كار ايجاد شكاف در ميان كشورهاي منطقه به غرب آسيا سفر كرده و دست به دوره‌گري سياسي براي ائتلاف‌سازي عليه ايران مي‌زند كه محمدجواد ظريف
3 روز قبل و در جريان سفري به هند براي چندمين بار خطرات خريد امنيت از امريكا توسط برخي بازيگران منطقه‌اي را يادآور شده و تاكيد كرده بود كه ما امروز به جاي سلطه مردان قوي، نيازمند منطقه‌اي قوي هستيم. ما دست دوستي خود را به سوي همسايگان‌مان در خليج فارس دراز مي‌كنيم. وزير خارجه در جريان سخنراني در كنفرانس بين‌المللي رايسينا باز و براي چندمين بار پيشنهاد تشكيل مجمع گفت‌وگوهاي منطقه‌اي را داد.