سارا معصومي
لهستان، امريكا، ايران و اروپا؛ چهارگانه‌اي كه اين روزها تحليل‌هاي بسياري درباره آنها نوشته شده است. بر اساس برنامه‌ريزي‌هاي مايك پمپئو، وزير خارجه امريكا قرار است ورشو روزهاي 24 و 25 بهمن ماه (13 و 14 فوريه) ميزبان نشستي درباره تحولات منطقه غرب آسيا باشد. امريكايي‌ها مي‌گويند محور نشست ايران است، لهستاني‌ها مي‌گويند قرار است درباره دامنه وسيعي از مشكلات منطقه‌اي صحبت شود كه ايران يكي از سوژه‌ها خواهد بود، تهران، ورشو را به فراموشكاري محبت‌هاي تاريخي ايراني‌ها متهم مي‌كند و اروپايي‌ها مي‌گويند احتمالا تعدادي از وزراي خارجه كشورهاي عضو اتحاديه نمي‌توانند خود را براي شركت در اين نشست به ورشو برسانند.
در 10 روز اخير رسانه‌هاي متفاوت داخلي و خارجي تحليل‌هاي بسياري درباره چرايي پاسخ مثبت لهستان به امريكا براي ميزباني نشست ضدايراني، دلايل انتخاب ورشو به عنوان پايتختي اروپايي از سوي واشنگتن براي اين نشست و رفتاري كه اروپايي‌ها بايد از خود نشان دهند، نوشته‌اند. در داخل كشور نيز مقامهاي متفاوت از وزير خارجه تا چهره‌هاي سياسي و نظامي اعتراض خود را به اين اقدام لهستان اعلام كرده‌اند و البته برخي رسانه‌هاي منتقد دولت خواهان برخورد شديدتر وزارت خارجه با ورشو هستند. در اين ميان كاردار لهستان در تهران به وزارت خارجه فراخوانده شده و همزمان سفير ايران در ورشو نيز با معاون سياسي وزير خارجه اين كشور ديدار كرده و مراتب اعتراض تهران با همگام شدن ورشو با سياست‌هاي ضدايراني دولت امريكا را ابلاغ كرده است. ورشو در حالي ميزباني اين نشست را پذيرفته كه هرچند لهستان در اروپا به عنوان متحد امريكا شناخته مي‌شود، اما تهران و ورشو در گذر سال‌ها و حتي در چند ماه اخير پس از روي كار آمدن دولتي راستگرا، رابطه خود را حفظ كرده بودند. سيدعباس عراقچي، معاون سياسي وزير خارجه آبان‌ماه سال جاري سفري به ورشو داشت كه در آن زمان از سوي مقامهاي دو كشور به خوبي از دستاوردهاي آن ياد شد.
اروپا در ميانه توافق و اختلاف با تهران
بيست روز و اندي تا برگزاري نشست لهستان زمان باقي است و اندك‌اندك ليست مدعوين در حال مشخص شدن است. در ايران چشم‌ها بيش از همه متوجه كشورهايي است كه پس از خروج امريكا از توافق هسته‌اي با ايران در حلقه برجام باقي مانده‌اند: چين، روسيه، آلمان، بريتانيا و فرانسه. در اين ميان نيز باز تمركز بيشتر روي سه كشور اروپايي است كه مي‌گويند حامي تداوم برجام هستند و مخالف سياست‌هاي دونالد ترامپ در قبال ايران البته در حوزه برجام.
نشست لهستان در روزهايي برنامه‌ريزي شده كه اتحاديه اروپا هنوز نتوانسته انتظارهاي اقتصادي ايران پس از خروج امريكا از برجام را برآورده كند و مقامهاي ايراني براي نشان دادن نارضايتي خود به انواع و اقسام تهديدها روي آورده‌اند. برخي به شكل ضمني از احتمال خروج ايران از برجام سخن مي‌گويند و برخي از احتمال كاسته شدن تعهدهاي هسته‌اي ايران در تناسب با بدعهدي‌هاي اروپا و خروج امريكا از اين توافق. چهره‌اي چون محمدجواد ظريف هم ضمن اينكه هشدار داده تهران خود را براي همه سناريوها آماده كرده در پانزده روز گذشته با سفر به هند و عراق به همراه هيات‌هاي عاليرتبه سياسي و اقتصادي اين پيام را به اروپا به عنوان شريك برجامي داده كه ما معطل شما نمانده‌ايم.
در چنين شرايطي كه ايران مي‌گويد در حوزه برجام از اروپا طلبكار است، يك عضو اتحاديه اروپا (لهستان) دست در دست مايك پمپئو مشغول تدارك ضيافتي سياسي است كه با هيچ بزكي نمي‌توان ماهيت ضدايراني آن را پوشاند. البته كه تمام مشكل ميان ايران و اروپا اين روزها، برجام يا برگزاري نشستي ضدايراني در يك كشور عضو اتحاديه نيست، بلكه اختلاف بر سر آزمايش‌هاي موشكي و آنچه اروپا فعاليت‌هاي مخرب ايران در خاك برخي كشورهاي اين حوزه (فرانسه، دانمارك، آلمان، آلباني و ...) مي‌داند نيز بر رابطه تهران و بروكسل سنگيني مي‌كند.
تهران به نشست ورشو به چشم همراهي كشورهاي اروپايي با امريكا در پيشبرد پروژه چند وجهي ايران هراسي مي‌نگرد. پروژه‌اي كه دولت ترامپ با خروج رييس‌جمهور از برجام و بازگرداندن تحريم‌هاي هسته‌اي جرقه آن را زد و به مرور زمان ابعاد ديگري نيز به آن بخشيد. ابعادي نظير متهم كردن ايران به دخالت در پرونده‌هاي منطقه‌اي چون يمن و حمايت از طالبان افغانستان، پرونده‌سازي به كمك اسراييل به منظور تهديد امنيتي نشان دادن حضور ايران در اروپا و بهانه‌جويي از آزمايش‌هاي موشكي ايران . در كنار اين سناريوسازي‌هاي بين‌المللي، دولت امريكا با حضور چهره‌اي چون جان بولتون در جامه مشاور امنيت ملي تلاش‌هاي بسياري را براي ايجاد آشوب و ناآرامي در داخل ايران پيش مي‌برد. پروژه‌هايي نظير سخن گفتن وزير خارجه امريكا با مردم ايران و تلاش براي ايجاد فاصله ميان دولت و ملت، دخالت در روند اعتراض‌هاي داخلي به وضعيت معيشتي و مصادره به نفع كردن اين حركت‌ها و البته حمايت‌هاي هم علني و هم پشت پرده از مخالفان نظام ايران مانند رضا پهلوي يا گروهك تروريستي مجاهدين خلق (منافقين). نكته قابل توجه در اين ميان اين است كه نشست ورشو نيز با فاصله چند روز از سالروز انقلاب اسلامي ايران (22 بهمن) برگزار مي‌شود و البته وزير خارجه امريكا نيز با انتشار توييتي در صفحه فارسي اين وزارتخانه از ايراني‌ها خواسته كه آرزوها و انتظارهاي خود را براي وي بنويسند. وي وعده داده كه همزمان با چهلمين سالروز انقلاب اسلامي به سوال‌هاي ايراني‌ها پاسخ خواهد داد!
در چنين بستر فشارهاي سياسي، امنيتي و اقتصادي كه امريكا بر ايران وارد مي‌كند، همراهي كشورهاي اروپايي با امريكا در نشست ورشو نشانه خوبي براي ايران و البته استقلال سياسي اروپا نيست. هرچند برجام، توافقي در حوزه هسته‌اي است و ايران در جريان سال‌ها مذاكره با 1+5 صرفا مجوز بحث درباره فعاليت‌هاي هسته‌اي را به 6 كشور مقابل خود داد اما پس از خروج امريكا از برجام، واشنگتن به ظاهر از توافقي همه‌جانبه با ايران سخن مي‌گويد و براي رسيدن به اين هدف اعلامي هيچ اهرم فشاري را بلااستفاده نمي‌گذارد. نه ايران و نه اروپا در اين سال‌ها وجود اختلاف‌هاي غيرهسته‌اي را پنهان نكرده‌اند. بروكسل مي‌گويد در حوزه فعاليت‌هاي منطقه‌اي، حقوق بشر، آزمايش‌هاي موشكي با ايران اختلاف‌نظرهاي فاحش دارد و تهران هم وجود اين اختلاف‌ها را تكذيب نمي‌كند و در حالي كه قرار بود برجام تبديل به نخستين مهره از پازلي در حال حل ميان ايران و غرب براي عبور از اختلاف‌ها و رسيدن به همكاري‌هاي بيشتر باشد به نظر مي‌رسد كه امريكا تلاش مي‌كند فضا را به گونه‌اي ملتهب كند كه تهران خروج از توافق را به باقي ماندن در آن ترجيح بدهد. دونالد ترامپ دو سال پس از آغاز رياست‌جمهوري اروپا را به تله‌اي براي به دام انداختن ايران تبديل كرده است.
رييس‌جمهور امريكا اميدوار بود كه خروج واشنگتن از برجام و بازگشت تحريم‌هاي هسته‌اي، تهران را به ترك توافق متقاعد كند اما در داخل ايران تصميم هيات نظارت بر اجراي برجام كه چهره‌هايي از نهادهاي متفاوت را در خود جا داده اين بود كه فعلا منفعت‌هاي باقي ماندن در توافق بر هزينه‌هاي خروج از آن برتري دارد. با بر هم ريختن معادله اوليه، ترامپ اكنون به دنبال اجماع‌سازي عليه ايران است و اروپا نخستين متحدي است كه ترامپ بايد براي مقابله با تهران در جبهه خود قرار دهد. نشست ورشو نخستين‌باري نيست كه دونالد ترامپ تن به قمار جلب اجماع عليه تهران مي‌دهد. از بهمن‌ماه 1396 تاكنون نيكي هيلي، نماينده سابق امريكا در سازمان ملل 4 بار در صحن شوراي امنيت چنين همراهي را طلب كرده و البته دست خالي صحن را ترك كرده است. از نشست براي بررسي ناآرامي‌هاي ايران تا نشستي براي بررسي نقش ايران در يمن، از فراخوان دادن براي حضور اعضاي شورا به منظور بررسي نقش ايران در منطقه تا تلاش براي محكوم كردن آزمايش‌هاي موشكي ايران كه همه و همه به دليل عدم همراهي اعضاي شوراي امنيت با امريكا به شكست منتهي شده است. با اين وجود تيم سياست خارجي ترامپ از تكرار تجربه‌هاي محكوم به شكست خسته نمي‌شود و باز هم بنا دارد شانس خود را در ورشو امتحان كند.
تهران تنها مخاطب ورشو نيست
نشست ورشو وجه ديگري هم دارد كه البته در چند روز اخير بسياري از تحليلگران خارجي و داخلي به آن اشاره كرده‌اند: نقشه واشنگتن براي ايجاد شكاف در اروپا. رابطه فراآتلانتيكي اروپا و امريكا در بدترين وضعيت خود در تاريخ معاصر قرار دارد. واشنگتن از هر توافقي كه با اروپا داشته به راحتي و بدون اندك تعارفي خارج مي‌شود و البته به هزينه‌هاي اين خروج براي متحد سنتي خود هم فكر نمي‌كند. دونالد ترامپ يك سال نخست حضور در قدرت را صرف تلاش براي دور كردن اروپا از برجام كرد و در نهايت زماني كه مذاكره بروكسل و واشنگتن جواب نداد، در ماه مه سال 2018 سكاندار كاخ سفيد زنگ‌ها براي خروج از برجام را به صدا درآورد. پس از آن امريكا تلاش كرد اروپا را در پرونده‌هاي غيرهسته‌اي عليه ايران و كنار خود قرار دهد اما در 7 ماه گذشته بروكسل چنان سرگرم تلاش براي باقي نگه داشتن ايران در برجام بوده و نگران خروج تهران از اين توافق كه تلاش كرده سطح اصطكاك با تهران را افزايش ندهد. در نهايت واشنگتن ايجاد شكاف در ميان كشورهاي اروپايي را در دستور كار قرار داد تا بدين وسيله هم شكافي در اتحاديه‌اي 28 عضوي كه ترامپ ماهيت آن را هم زير سوال برده ايجاد كند و هم به تهران بگويد كه نگاه تمام اعضاي بلوك اروپا نسبت به شما يكسان نيست. بخشي از نگاه وزارت خارجه امريكا نيز به شكاف‌هاي سياسي موجود در داخل ايران است و مي‌داند كه شركت كشورهاي اروپايي در نشست ورشو از سوي مخالفان دولت و برجام در ايران به پشت پا زدن اروپا به برجام تعبير خواهد شد و فشارها براي خروج از برجام بر دولت افزايش پيدا مي‌كند.
70 كشور دعوت شده‌اند، ايران نه!
چه كشورهايي در نشست ورشو شركت مي‌كنند؟ منابعي مانند الجزيره در تازه‌ترين گزارش‌هاي به‌روزرساني شده درباره اين نشست نوشته‌اند كه تاكنون 70 كشور به اين نشست دعوت شده‌اند. تعداد كشورهايي كه حضور خود را رسما اعلام كرده‌اند، زياد نيست و اين مساله درباره اروپايي‌ها با انتشار اخباري از شركت نكردن نمايندگان كشورهاي اصلي اروپايي همراه بوده است. فدريكا موگريني مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا عدم حضور خود در اين نشست را اعلام كرده است. الجزيره به نقل از مقامهاي اروپايي اعلام كرده كه ايران به اين نشست دعوت نشده و همين مساله گوياي دروغگويي مقامهاي لهستاني درباره ماهيت اين نشست است. وزير خارجه لهستان در اظهاراتي ضمن تاييد تلاش‌هاي اروپا براي حفظ برجام و حمايت ورشو از اين توافق ادعا كرده بود كه برجام نتوانسته به آنچه وي فعاليت‌هاي مخرب ايران در منطقه مي‌خواند، پايان دهد، لذا او اميدوار است كه در نشست ورشو اروپا و امريكا براي موضع‌گيري عليه اين قبيل فعاليت‌هاي ايران به هم نزديك شوند. لهستان كه از متحدان سياسي و نظامي امريكاست با بازگشت تحريم‌هاي هسته‌اي به كار كمپاني‌هاي انرژي خود در ايران پايان داد. برخي منابع امريكايي مانند سايت شوراي آتلانتيك نوشته‌اند كه مايك پمپئو حتي بدون اطلاع ورشو خبر تشكيل چنين نشستي را اعلام كرده و دولت لهستان در اقدام انجام شده قرار گرفته است. سايت شوراي آتلانتيك درباره ليست مدعوين مي‌نويسد: گفته مي‌شود كه ايران به اين نشست دعوت نشده كه اين اقدام يك اشتباه بزرگ است. حتي اگر ادعاي برخي كشورها درباره مشكل‌ساز بودن فعاليت‌هاي ايران در منطقه پذيرفته شده باشد، چگونه مي‌توان نشستي با عنوان اعلامي بررسي چالش‌هاي منطقه برگزار كرد بدون آنكه ايران در آن حضور داشته باشد؟ كدام يك از مشكلات منطقه بدون ايران قابل حل است؟
آتلانتيك در ادامه مي‌نويسد: چند روز پس از آنكه ورشو خبر ميزباني از نشست مدنظر مايك پمپئو را تاييد كرد، اخباري منتشر شد مبني بر اينكه تهران صدور ويزا براي شهروندان لهستاني را متوقف كرده است. هرچند كه اين خبر از سوي ايران تكذيب شد اما وزارت خارجه لهستان به شهروندان خود هشدار داده به ايران سفر نكنند، چرا كه احتمال عدم صدور ويزاي فرودگاهي براي آنها در تهران در بدو ورود وجود دارد.
آتلانتيك در بخش‌هايي از گزارش خود به جاه‌طلبي لهستان هم اشاره كرده و مي‌نويسد: فاكتور ديگري كه مي‌تواند يكي از انگيزه‌هاي لهستان باشد و از نظرها دور مانده، تلاشي است كه ورشو براي ديده شدن در اروپا مي‌كند. اين مساله نيز صرفا مربوط به لهستان نيست و ديگر كشورهاي اروپايي متوسط و در قد و قواره لهستان نيز گاه و بي‌گاه دست به چنين حركت‌هايي براي ارتقاي پرستيژ خود مي‌زنند. لهستان در ژانويه سال 2018 توانست به عنوان عضو غيردايم شوراي امنيت كارت حضور دو ساله در اين شورا را بگيرد و پيش از آن نيز در جولاي سال 2016 توانسته بود، ميزبان نشست ناتو باشد كه البته تجربه موفقي براي اين كشور بود. در چنين شرايطي لهستاني‌ها اميدوارند كه با برگزاري نشستي با محوريت خاورميانه همزمان با يك تير دو نشان بزنند، هم مراتب خرسندي امريكا را فراهم كرده و اين كشور را متقاعد به اعزام سرباز به لهستان كنند و هم جايگاه لهستان را در سطح بين‌المللي ارتقا ببخشند. با وجود اين مي‌توان گفت كه لهستان دست به قمار پرريسكي زده، چرا كه نه دستوركار اين نشست مشخص است و نه ميزان آزادي عملي كه واشنگتن به ورشو خواهد داد. از سوي ديگر هرچند وزير خارجه لهستان مي‌گويد، اميدوار است اين نشست اروپا و امريكا را به هم درباره ايران نزديك‌تر كند اما شانس تحقق چنين نتيجه‌اي زياد نيست. اگر بريتانيا، آلمان و فرانسه نماينده‌هاي سطح بالايي را به نشست ورشو اعزام نكنند، نتيجه هرچه كه باشد چندان قابل توجه نخواهد بود. از سوي ديگر اگر همه تمركز اين نشست روي ايران باشد و همان‌طور كه وزير خارجه ايران گفته نشستي عليه تهران باشد، لهستان جايگاه پيشين خود را به عنوان كشوري اروپايي كه در مشاجره‌هايي اينچنيني بي‌طرف است از دست خواهد داد. در آخرين خط گزارش آتلانتيك آمده است: اگر خروجي نشست ورشو شكل دادن به ائتلافي نظامي عليه ايران باشد، برگزاري اين نشست يك فاجعه براي ورشو در تاريخ معاصر خواهد بود.
هيأت لهستاني در تهران
پس از اعلام ميزباني ورشو براي نشست ضدايراني به رياست امريكا، وزارت خارجه ايران با احضار كاردار لهستان در تهران مراتب اعتراض خود را اعلام كرد. شنيده‌هاي «اعتماد» حاكي از آن است كه هيأتي سياسي از وزارت خارجه لهستان ظرف 48 ساعت آينده با سفر به تهران توضيحاتي درباره اين نشست به مقامهاي وزارت خارجه كشورمان خواهند داد.
ورشو در حالي ميزباني نشست ضدايراني را پذيرفته كه هرچند لهستان در اروپا به عنوان متحد امريكا شناخته مي‌شود، اما تهران و ورشو در گذر سال‌ها و حتي در چند ماه اخير پس از روي كار آمدن دولتي راستگرا، رابطه خود را حفظ كرده بودند. سيدعباس عراقچي، معاون سياسي وزير خارجه آبان‌ماه سال جاري سفري به ورشو داشت كه در آن زمان از سوي مقامهاي دو كشور به خوبي از دستاوردهاي آن ياد شد.
وزارت خارجه لهستان پس از آن ديدار با انتشار تصاوير رايزني‌هاي سيدعباس عراقچي، معاون سياسي وزير خارجه با همتاي لهستاني در ورشو تاكيد كرد كه دو كشور درباره همكاري‌هاي ميان ايران و لهستان، اولويت‌هاي ورشو در شوراي امنيت و امنيت خاورميانه و شرق اروپا گفت‌وگو كردند.