رها كردن عراق از چنگ تحريم
مكانيزم پرداخت مالي ايران و عراق نهايي شد
گروه اقتصادي| ماه گذشته، طولاني‌ترين سفر وزير خارجه كشورمان به عراق صورت گرفت. محمد جواد ظريف در اين سفر هيات تجاري را به همراه داشت. بسياري از تحليل‌گران معتقدند سفر ظريف به عراق به منظور خنثي كردن تحريم‌هاي امريكايي و باز شدن مراودات تجاري با عراق صورت گرفته است. پيچيدگي‌هاي رابطه اقتصادي با عراق به نحوي است كه بيژن زنگنه در نشست خبري اخير آن اعلام كرد ماهانه 200 ميليون دلار گاز به عراق صادر مي‌شود و از زمان تحريم‌ها پولي بابت آنها پرداخت نشده است. با اين تفاسير مي‌توان سفر عبدالناصر همتي رييس بانك مركزي را در ادامه تلاش‌هاي وزارت خارجه براي احيا و ترميم رابطه اقتصادي با كشور همسايه و استراتژيك ايران تفسير كرد. سفري كه خبر‌هاي منتشر شده از موفقيت‌آميز بودن آن حكايت دارد.
سفر ظريف به عراق
چندي پيش محمد جواد ظريف در راس يك هيات عاليرتبه سياسي و اقتصادي به عراق سفر كرد. در شرايطي كه امريكايي‌ها اصرار دارند كه روابط اقتصادي كشورها از جمله دولت بغداد با ايران كاهش يا قطع شود اين سفر از اهميت بسزايي برخوردار بود. هيات اقتصادي همراه با آقاي ظريف متشكل از فعالان اقتصادي كشور در بخش‌هاي دولتي و خصوصي و از حوزه‌هاي مختلف از جمله انرژي، خدمات فني و مهندسي بودند. روابط تجاري ايران با دولت عراق از آنجايي پر اهميت است كه داده‌هاي آماري حاكي از آن است كه در 9 ماه اخير بيشترين صادرات جمهوري اسلامي ايران به عراق صورت گرفته است و درواقع عراق رتبه اول را در اين زمينه به خود اختصاص داده است. در عين حال بازارهاي عراق در بخش‌هاي مختلف اين كشور از جمله شمال، مركز و جنوب اين كشور براي خريد كالاهاي ايراني اشتياق و علاقه قابل توجهي وجود دارد در عين حال يك رابطه متقابل طبيعي در زمينه‌هاي اقتصادي بين دو كشور وجود دارد به عنوان مثال سالانه بين 5 و نيم الي 6 ميليون زاير بين دو كشور در حال حركت هستند و اين عدد قابل‌توجهي است كه يك دولت بيگانه به راحتي نمي‌تواند با دستور و اعمال فشار خارج از قوانين بين‌المللي آن را محدود كند.در عين حال بازار عراق به انرژي ايران نياز دارد و اين يك واقعيت است.در واقع آمارها و واقعيت‌هاي فوق نشانگر گسترش روابط و پيوندهاي بين ايران و عراق است.
ظرفيت‌ها و تهديد‌ها
با وجود فرصت‌هاي مذكور، روابط تجاري و اقتصادي ايران و عراق با شرايط و مانع بزرگي به نام تحريم‌هاي واشنگتن و تلاش‌هاي امريكا براي اعمال تحريم بر ايران و محدودسازي جدي اين روابط در پرتو خروج دولت ترامپ از برجام روبه‌روست. دولت امريكا براي كاهش روابط اقتصادي ايران و عراق به ممنوع ساختن تعاملات دلاري پرداخته و در تلاش است تا واردات گاز و برق از ايران را نيز به تدريج محدود كند. ضمن اينكه تحت نظر گرفتن و اعمال فشار بر فعالان اقتصادي عراقي كه با ايران در روابط اقتصادي هستند نيز از نظر واشنگتن دور نمانده است. امابا وجود چنين تلاش‌هايي واقعيت‌هاي مهمي وجود دارد كه موفقيت‌هاي دولت ترامپ را تحت تاثير قرار مي‌دهد. نخستين واقعيت مهم ساختار غالب غير رسمي در روابط تجاري و اقتصادي ايران و عراق و نقش‌آفريني سطح گسترده‌اي از فعالان تجاري و اقتصادي است كه تحت تاثير تحريم‌هاي امريكا نبوده و با يافتن راه‌حل‌هايي به تداوم روابط تجاري بين دو كشور كمك مي‌كنند. مساله‌اي كه از آن به عنوان ظرفيت‌ها و راهكارهاي مختلف براي دور زدن تحريم‌هاي امريكا ياد مي‌شود.متغير اثرگذار ديگر وابستگي اقتصاد عراق به واردات برق و گاز از ايران است.
گلايه وزير نفت از عراق
وزير نفت ايران مي‌گويد عراق ماهانه ۲۰۰ ميليون دلار گاز از ايران دريافت مي‌كند، اما بعد از وضع تحريم‌هاي ايالات متحده پولي به ايران نداده است.بيژن نامدار زنگنه، وزير نفت، در نشست مطبوعاتي خود گفت كه عراق تاكنون دو ميليارد دلار بدهي به خاطر واردات برق و گاز ايران دارد، اما مي‌گويد به خاطر تحريم‌ها نمي‌تواند پولي به ايران بدهد. زنگنه همچنين در رابطه با همكاري ايران و عراق در توسعه ميادين مشترك نفتي گفت: «ما اصرار كرديم، آنها پا پس كشيدند. ما پيشنهاد داديم دو ميدان مشترك كوچك خرمشهر و نفت‌شهر را با همديگر توسعه دهيم، آن را هم رد كردند، چه رسد به ميادين مشترك بزرگ. عراق كه تحريم نيست و هيچ محدوديتي براي انتخاب شركت‌هاي بين‌المللي ندارد، آيا حاضر مي‌شود با ايران قرارداد امضا كند تا با تحريم‌هاي امريكا مواجه شود؟»
او ادامه داد: «عراق اگر از اين فداكاري‌ها بكند خيلي راه‌هاي ساده‌تري وجود دارد؛ ۱۱ هزار بشكه سوآپ نفت ميان دو كشور وجود داشت كه عراق بعد از تحريم‌ها، آن را هم متوقف كرد. هيچ كس حاضر نيست خود را فداي ايران كند.»ايران پنج ميدان عظيم نفتي مشترك با عراق دارد. عراق بيش از دو برابر ايران از اين ميادين توليد نفت دارد. سخنان زنگنه نشان مي‌دهد فشار‌هاي امريكايي بر فعالان و بازيگران عراقي چنان زياد بوده است كه عراقي‌ها با وجود معافيت‌ها در بسياري از حوزه‌هاي توسعه‌اي نفتي پا پس كشيده‌اند؛ اما رييس بانك مركزي براي حل تعاملات مالي راهي اين كشور شده است.
عبدالناصر همتي بعد از سفر به عراق در صفحه اينستاگرام خود نوشت: «امروز سه شنبه 16 بهمن 97 با اهداف مذاكره با رييس كل بانك مركزي عراق در خصوص روابط بانكي و نحوه وصول مطالبات ناشي از صادرات برق و گاز و نيز گفت‌وگو با مقامات عاليرتبه سياسي و اقتصادي عراق براي توسعه روابط اقصادي دو كشور وارد بغداد شدم. با جناب آقاي دكتر العلاق رييس بانك مركزي كه براي استقبال از هيات ايراني به فرودگاه آمده بودند، مذاكرات مقدماتي داشتم، با ديدگاه مثبتي كه از ايشان ديدم اميدوارم مذاكرات خوبي براي پيشبرد منافع دو كشور داشته باشيم.»
او در گزارش دوم اينستاگرامي خود نوشت: « امروز چهارشنبه 17 بهمن ماه، بعد از جلسه طولاني و 4ساعته با رييس بانك مركزي عراق، با نخست وزير محترم عراق ديدار بسيار خوب و سازنده‌اي داشتم. از اراده ايشان براي توسعه روابط اقتصادي و سياسي دو كشور قدرداني كردم. شب گذشته در مورد نحوه مبادلات پولي بين دو كشور، دريافت مطالبات ايران و نيز پشتيباني از صادركنندگان كالا و خدمات فني و مهندسي با رييس بانك مركزي عراق توافقات خوبي داشتيم و از آقاي نخست وزير خواستم دستور تسريع در اجراي آن را صادر فرمايند. ايشان حمايت قاطع خود از توافق بانكي دو طرف را اعلام و از رييس بانك مركزي خواستند سريعا پيگيري و اجرا شود. » براساس توافق انجام شده توسط همتي با همتاي عراقي خود، صادركنندگان ايراني مي‌توانند از طريق بانك‌هاي عراقي فعاليت كنند و در همين راستا نيز بانك‌هاي ايراني مي‌توانند در بانك‌هاي عراقي حساب ديناري داشته باشند.
جزييات توافقات
عبدالناصر همتي همچنين در دومين روز سفر خود به عراق، روز گذشته با روساي بانك‌ها، اعضاي اتاق بازرگاني و فعالان اقتصادي عراق ديدار و گفت‌وگو كرد. در اين ديدار با اشاره به مذاكرات انجام شده با رييس كل بانك مركزي عراق گفت: ديروز و امروز توافق‌هاي خوبي با رييس كل بانك مركزي عراق داشتيم و معتقد هستيم روابط بانكي كليد توسعه روابط اقتصادي دو طرف است. همتي در تشريح سازوكار انجام معاملات با تجار عراقي گفت: طبق توافق انجام شده، قرار است بانك مركزي ايران حساب‌هاي يورويي و ديناري را داشته باشد و مبادلات گاز و نفت با اين حساب‌ها انجام شود.
رييس كل بانك مركزي با تاكيد بر اينكه هم‌اكنون بزرگ‌ترين شريك ما، عراق است افزود: صادركنندگان ايراني بر اساس توافق‌هاي انجام شده بايد بتوانند از طريق بانك‌هاي عراقي فعاليت كنند و در همين راستا نيز بانك‌هاي ايراني مي‌توانند در بانك‌هاي عراقي حساب ديناري داشته باشند. بنابراين با اين توافق‌ها و موافقت نخست وزير عراق، روابط بانكي ايران و عراق بسيار قوي‌تر خواهد شد و گسترش روابط تجاري بين دو كشور براين پايه شكل خواهد گرفت.وي افزود: شركت‌هاي عراقي هم مي‌توانند در بانك‌هاي ايراني حساب افتتاح كنند و مبادلات خود را با دينار انجام دهند.در اين ديدار رييس اتاق بازرگاني عراق ضمن تاكيد بر روابط مثبت دو كشور، به مكانيزم فعاليت شركت‌هاي عراقي و ايراني اشاره كرد. همچنين رييس بانك الرشيد عراق با ارايه پيشنهاد تاسيس يك شعبه اين بانك در ايران گفت: بر اساس چارچوب بانك مركزي عراق آماده همكاري با شركت‌هاي مالي ايراني هستيم، در همين راستا نيز درخواست تاسيس يك شعبه در ايران را داريم كه در صورت موافقت، اين موضوع نقش مهمي در تبادلات تجاري دو كشور خواهد داشت.همتي در پاسخ به رييس بانك الرشيد در خصوص تاسيس شعبه در ايران گفت: بر اساس توافق‌هاي انجام شده با پيشنهاد تاسيس و افتتاح شعب بانك‌هاي عراق در ايران موافق و معتقد هستم افتتاح شعب بانك‌هاي عراقي در ايران مي‌تواند به زنجيره توافق و گسترش آن كمك كند.