پيامدهاي نشست ورشو
كوروش احمدي
نشست ورشو فرصت ديگري براي بروز و ظهور شكاف‌ها و صف‌بندي جديد نيروها در سطح بين‌المللي بود. مهم‌ترين عاملي كه بر اين نشست اثر گذاشت شركت محدود، غيرفعال و توام با اكراه اروپا در آن بود. واكنش اوليه اروپا موجب شد تا دستور كار اجلاس كه از ابتدا قرار بود بر ايران متمركز باشد تغيير كند؛ چرا كه اروپا روشن كرده بود كه در اين صورت نشست ورشو تنها فرصتي ديگر براي آشكار كردن اختلافات امريكا و اروپا در مورد ايران خواهد بود. تغيير برخي عناوين نشست مشكل اروپا را حل نكرد، چرا كه همچنان روشن بود كه حضور پمپئو و پنس و نيز مقاماتي ارشد از اسراييل، عربستان و امارات اجلاس را به سوي تمركز بر ايران پيش خواهد برد. واكنش سرد و شركت سطح پايين اروپا را بايد در ادامه اعتراض به يك‌جانبه‌گرايي بي‌سابقه امريكا به طور كلي و مصاديق اصلي آن از جمله سياست امريكا در مورد ايران و خروج از سوريه، به طور اخص به شمار آورد. امريكا قبل از اعلام نشست ورشو در هيچ موردي با اروپا مشورت نكرده بود. اين بار نيز اروپا روشن كرد كه نمي‌خواهد چنين به نظر آيد كه به سياست «فشار حداكثري» تيم ترامپ عليه ايران پيوسته است و از اين طريق هيچ دليلي براي ماندن ايران در برجام باقي نگذارد. عامل ديگري كه موجب تضعيف و ناكارآمدي اجلاس ورشو شد تعارض در داخل اتحاديه اروپا بين ليبرال‌ها و پوپوليست‌هاي دست راستي ضد اتحاديه بود. دولت‌هاي اروپايي ليبرال دموكرات كه طرفدار دوام و تقويت اتحاديه اروپا هستند، اجلاس ورشو را در ادامه تلاش‌هاي امريكا براي حمايت از جريان‌هاي ضد اتحاديه در اروپا ارزيابي كردند و در جهت تضعيف آن كوشيدند. از جمله خانم موگريني بلافاصله بعد اعلام برگزاري نشست، اعلام كرد كه در آن شركت نخواهد كرد. دولت‌هاي اروپاي غربي نيز كم و بيش به همين ترتيب عمل كردند. نقش دولت لهستان به عنوان دولتي پوپوليست، نژادپرست و دست راستي كه اولويت اولش كار با دولت ترامپ و جلب حمايت واشنگتن براي مقابله با روسيه است، ابعاد ضد اتحاديه نشست ورشو را تقويت كرد. اكراه دولت روسيه از همراهي با نشست ورشو يكي ديگر از علل عدم موفقيت اين نشست بود. دولت روسيه نيز اگر چه در تلاش براي تضعيف و فروپاشي اتحاديه اروپا با دولت ترامپ همراه است، اما شديدا مخالف همسويي و همكاري ورشو و واشنگتن است. هدف اصلي لهستان از تلاش براي همكاري نظامي و امنيتي بيشتر با واشنگتن در واقع مقابله با روسيه در «اروپاي شرقي» سابق و تاثيرگذاري بر بحران اوكراين است.
لهستان در شرق اروپا بيشترين تقابل را با روسيه دارد؛ محل استقرار يكي از سايت‌هاي ضد موشكي امريكا است، بيشترين شمار سربازان امريكايي در قالب ناتو در لهستان مستقرند و ايجاد پايگاه دائمي امريكايي در لهستان كه ورشو خواستار آن است، شرايط جديدي را در منطقه موجب خواهد شد. البته برخي از ابعاد مسائل خاورميانه نيز در برخورد منفي روسيه با اجلاس ورشو موثر بود. با توجه به مواضع روسيه، طبيعي بود كه چين نيز برخوردي منفي نسبت به نشست ورشو اتخاذ كند. به طور معمول، چين در امور نظامي و امنيتي بين‌المللي با فاصله چند قدم پشت سر روسيه حركت مي‌كند.
با اين حال مي‌توان نشست ورشو را از چند جهت يك نقطه عطف به شمار آورد:
1- متاسفانه نشست ورشو از اين جهت كه توانست براي اولين بار بعد از نشست مادريد در سال 1993، نمايندگان عاليرتبه برخي از كشورهاي عربي به همراهي نمايندگاني از اسراييل و امريكا را به طور علني زير يك سقف گرد هم آورد، تا حدودي موفق بود. اساسا بدون اين همگرايي بين اسراييل و برخي عرب‌ها ممكن بود برگزاري نشست ورشو در همين حد نيز ممكن نشود. اين سخن علني وزير خارجه بحرين كه مدعي شد كه از اين پس تهديد ايران مهم‌تر از مساله فلسطين است، سخني است كه مي‌تواند با توجه به عوامل ديگر اثراتي درازمدت بر منطقه داشته باشد. امريكا اميدوار است كه بر چنين مبنايي يك ائتلاف منطقه‌اي عليه ايران ايجاد كند و مساله فلسطين را بيش از پيش به حاشيه براند. در اين رابطه، عدم شركت دولت خودگردان فلسطين در اين نشست كه در ادامه تحريم كار با دولت ترامپ است، قابل توجه است.
2- در مقابل، تشديد اختلاف بين اروپا و امريكا در پي نشست ورشو، عامل تعديل‌كننده مهمي است. در جريان اين نشست، حمله تند پمپئو، وزير خارجه و مايك پنس، معاون رييس‌جمهور امريكا عليه سه كشور اروپايي موجب شد تا روند تشديد اختلاف بين امريكا و اروپا بر سر ايران كه بعد ازايجاد اينستكس شروع شده بود، وارد مرحله جديد و بي‌سابقه‌اي شود. پنس و پمپئو صريحا از اروپا دعوت كردند از برجام خارج شود و اروپا را به تلاش براي نقض تحريم ايران، از جمله از طريق ايجاد اينستكس متهم كردند، براي اولين بار به طور علني بر وجود شكاف بين دو سوي آتلانتيك در مورد ايران صحه گذاشتند و نشان دادند كه بيش از پيش مايل به كار با دولت‌هاي اقتدارگراي اروپا براي اعمال فشار بر اتحاديه اروپا هستند. اين در حالي است كه در گذشته دولت ترامپ تلاش داشت كه اختلاف با اروپا در مورد برجام را امر فرعي و غيرمهم جلوه دهد و اروپا را در جهت برخورد با ايران در ارتباط با ديگر موضوعات تشويق كند. لذا، مي‌توان نشست ورشو را از اين جهت يك نقطه عطف به شمار آورد.