پاسخ اروپا به درخواست ضدايراني مايك پنس:
برجام را
حفظ مي‌كنيم
سارا معصومي
پنجاه و پنجمين كنفرانس امنيتي مونيخ در فضاي متفاوتي آغاز به كار كرده است. نمايندگان سياسي كشورهاي مختلف در حالي خود را براي شركت در اين نشست سه‌روزه به آلمان رسانده‌اند كه سياست بين‌الملل روزهاي متفاوتي را تجربه مي‌كند. تغييرات مهم در سياست خارجي امريكا و تغيير نظم جهاني همهمه را جايگزين نظمي كرده كه مبتكران كنفرانس امنيتي مونيخ روياي آن را در سر داشتند. كنفرانس امنيتي مونيخ در روزهاي جنگ سرد و با اميد به يافتن پاسخي براي مهم‌ترين چالش‌هاي نظامي بين‌المللي آغاز به كار كرده بود. در چند دهه گذشته بحث‌هاي سالانه در مونيخ با هدف متحد كردن كشورهاي غربي در حوزه اقتصاد آزاد و امنيت جمعي نهادينه شده مانند ناتو پيش رفته بود اما ظهور دونالد ترامپ، رييس‌جمهور امريكا در كاخ سفيد همه چيز را تغيير داده است. ترامپ با صدور دستور براي خارج شدن نيروهاي فرامرزي امريكا از نزاع‌هاي بين‌المللي و همچنين ترك توافق‌هاي چندجانبه به سود توافق‌هاي دوجانبه جهان را در وضعيت بي‌نظمي عجيبي قرار داده است. بر همين اساس در نخستين روز كنفرانس امنيتي در مونيخ شاهد هشدارها در اين خصوص بوديم و رييس اين كنفرانس نسبت به از هم پاشيده شدن نظم جهاني هشدار داد. تغيير معادله‌هاي منطقه‌اي و فرامنطقه‌اي در چند سال اخير كنفرانس امنيتي مونيخ را به محلي براي نزاع‌هاي لفظي تبديل كرده و به عنوان نمونه در سال 2018 رويارويي غيرمستقيم بنيامين نتانياهو، نخست وزير رژيم اسراييل و محمدجواد ظريف، وزير خارجه ايران به يكي از سوژه‌هاي اصلي كنفرانس تبديل شد. در مقطع فوق نتانياهو با نمايش تكه‌اي آهن آن را بخشي از پهپادي خواند كه نيروهاي اسراييلي هدف قرار داده‌اند. چند ساعت پس از اين ادعا محمدجواد ظريف در سخنراني خود اين نمايش نتانياهو را يك سيرك كارتوني خواند. يكي ديگر از رويارويي‌هاي تاريخي اجلاس امنيتي مونيخ نيز به سال 2007 بازمي‌گردد زماني كه ولاديمير پوتين، رييس‌جمهور روسيه انتقادهاي صريحي را نسبت به سياست‌هاي امريكا در سطح بين‌المللي وارد دانست. در آن دوره جورج بوش پسر بر مسند قدرت در كاخ سفيد تكيه زده بود. امسال نيز حضور ترامپ و سياست‌هاي متفاوتي كه وي در عرصه بين‌المللي پيش مي‌برد بر اجلاس پنجاه و پنجم مونيخ سايه انداخته است. نيويورك تايمز در گزارشي از اجلاس در جريان در مونيخ تاكيد كرده بود كه رهبران جهان در روزهايي در آلمان گردهم جمع شده‌اند كه رابطه اروپا و امريكا در شرايط بسيار بغرنجي قرار دارد. به گزارش اين روزنامه امريكايي در حالي كه در چند دهه اخير اين امريكا بوده كه خواهان حفظ نظم جهاني بوده امروز مردي در راس قدرت در كاخ سفيد نشسته كه نگاهي كاملا متفاوت دارد و همين نظم جهاني را زير سوال مي‌برد. پنجاه و پنجمين كنفرانس امنيتي مونيخ در حالي برگزار شد كه جهان با چند چالش دست و پنجه نرم مي‌كند. امنيت و تجارت بين‌الملل، مساله كنترل سلاح، جنگ قدرت ميان امريكا و چين و روسيه. در چنين شرايطي مقام‌هاي ارشدي از تمام اين كشورها در اين دور از رايزني‌هاي سالانه مونيخ شركت كردند و البته گفته مي‌شود كه هيات امريكايي با بيشترين تعداد اعضاي هيات در اين دور از نشست مونيخ شركت كرده است. تيم امريكايي در حالي به رياست مايك پنس، نفر دوم دولت امريكا به مونيخ آمده كه اروپا و امريكا در جامه متحدان سنتي قديمي در دامنه وسيعي از مسائل امنيتي به خصوص پرونده هسته‌اي ايران با هم اختلاف‌هاي فاحش دارند. همزمان اعلام تصميم دونالد ترامپ براي خارج كردن سربازان امريكايي از سوريه و افغانستان- دو پرونده‌اي كه دغدغه اروپا است- اوضاع در بروكسل را بر هم ريخته به خصوص كه اروپايي‌ها پيش از اين تصميم از آن مطلع نشده بودند. نيويورك تايمز در اين باره مي‌نويسد: سوال بزرگي در ميان اروپايي‌ها مطرح است و آن هم اين كه امريكاي ترامپ چه نقشي براي خود در سطح بين‌المللي قائل است؟ برخي از كارشناسان مي‌گويند كه اين دولت صرفا به دنبال انزواگرايي خود نيست اما به نسبت دولت‌هاي پيشين امريكا رفتارهاي عجيب‌تري از خود نشان مي‌دهد و خود را از بسياري از مهلكه‌ها دور مي‌كند. در چنين شرايطي سوال اين است كه قرار است چه كسي اين خلأ را پر كند؟ نيويورك‌تايمز در بخش ديگري از گزارش درباره اين دور از نشست امنيتي مونيخ مي‌نويسد: هيات امريكايي به رياست پنس بزرگ‌ترين هيات امريكايي است كه در اين چند دهه براي شركت در نشست امنيتي مونيخ راهي آلمان شد. در كنار مايك پنس، پاتريك شاناهان سرپرست وزارت دفاع نيز حضور دارد. نانسي پلوسي نيز در جامه رييس هيات اعزامي از سوي كنگره به مونيخ رفت. جدا از مساله ايران، فرجام ناتو به عنوان اتحادي نظامي و دربرگيرنده اروپا و امريكا هم يكي از سوژه‌هايي است كه جاي خود را در متن‌هاي سخنراني و ديدارهاي حاشيه‌اي پيدا كرده است. ترامپ مي‌گويد اروپايي‌ها سهم خود براي حضور در ناتو را پرداخت نمي‌كنند و بار اصلي را بر دوش امريكا انداخته‌اند. شاناهان روز چهارشنبه پيش از آغاز رسمي كنفرانس امنيتي مونيخ در روز جمعه از مقر ناتو ديدار و اظهارنظرهاي مشابهي را هم مطرح كرده بود. كاخ سفيد پيش از سخنراني مايك پنس به عنوان رييس هيات امريكايي در مونيخ اعلام كرده بود كه ناتو، امنيت و ثبات در منطقه خاورميانه (غرب آسيا) و همچنين مسائل مربوط به امريكاي لاتين از اصلي‌ترين سوژه‌هاي رايزني‌هاي هيات امريكايي خواهد بود.
فراخوان نافرماني
با يك شعار از ورشو تا مونيخ؛ مايك پنس، معاون رييس‌جمهور امريكا از فرصت سخنراني در خاك آلمان براي تكرار همان جملاتي استفاده كرد كه در لهستان بر زبان رانده بود. از ميان جملات پنس آنچه بيشتر به چشم آمد اظهارات وي درباره برجام و دعوت چندمين باره از اروپايي‌ها براي خروج از توافق هسته‌اي با تهران بود. دعوتي كه در يك سال گذشته بارها از سوي مقام‌هاي متعدد امريكايي در ديدارهاي دوجانبه با همتاها از بريتانيا، فرانسه و آلمان مطرح شده و اخيرا از تريبون‌هاي متفاوت در خاك امريكا، اروپا و آسيا هم مجددا به گوش مي‌رسد. پنس در اين سخنراني وعده داد كه امريكا به تعهدات خود در ناتو پايبند است اما باز هم غرولندهاي پيشين درباره نقش كمرنگ مالي ساير كشورهاي عضو را به زباني نرم‌تر تكرار كرد. وي با بيان اينكه كشورهاي اروپايي عضو ناتو بايد اقدامات بيشتري در زمينه تعهدات‌شان در قبال هزينه‌هاي دفاعي ناتو انجام دهند، رييس‌جمهور امريكا را «رهبر جهان آزاد» خواند! دولت ترامپ در دو سال گذشته از حضور در قدرت كشورهايي چون امارات و عربستان را وادار به خريد تجهيزات و ادوات نظامي از خود كرده و در حقيقت مي‌توان گفت كه ادامه هر گونه حمايتي را به دريافت فاكتور خريدهاي سنگين و گرانقيمت از كمپاني‌هاي تجهيزات نظامي‌سازي امريكايي منوط كرده است. بر همين اساس مايك پنس در اظهارات خود در مونيخ نيز اين بازاريابي را به گونه‌اي شكيل‌تر اجرا كرده و گفت كه دولت امريكا مخالف خريد تجيهزات و تسليحات اعضاي ناتو از كشورهاي متخاصم شرقي است چرا كه به گفته او اين اقدامات سبب تضعيف اتحاد ناتو و كشورهاي غربي مي‌شود. در حالي كه اروپايي‌ها به‌شدت نگران عملي شدن خروج امريكا از سوريه و افغانستان هستند، پنس با اين ادعا كه با اقدامات امريكا و ائتلاف تحت رهبري‌اش، داعش از بين رفته است، گفت: خروج نظاميان ما از سوريه، تغييري تاكتيكي است و تغيير در استراتژي نيست. پنس در سخنراني خود اشاره‌هايي هم به روسيه و ونزوئلا داشت اما سنگيني سخنراني را بر سوژه ايران متمركز كرده و همان پروژه ايران هراسي خود را پيش برد. بر اساس ترجمه خبرگزاري فارس، معاون رييس‌جمهور امريكا ايران را بزرگ‌ترين تهديد صلح و امنيت در منطقه غرب آسيا و بزرگ‌ترين كشور حامي تروريسم در جهان خواند. او مدعي شد كه ايران در منطقه از اقدامات تروريستي در مناطق مختلف از قبيل سوريه و يمن حمايت و همچنين بر نابودي اسراييل تاكيد مي‌كند. پنس در ادامه جمهوري اسلامي ايران را «ضد‌يهودي» خواند و از كشورهاي جهان خواست كه با يهودي ستيزي مقابله كنند. وي سپس به سخنان تاريخي امام خميني(ره) درباره «محو اسراييل از صحنه روزگار» اشاره كرد و گفت كه جمهوري اسلامي از ابتدا به دنبال نابودي اسراييل بوده است. معاون رييس‌جمهور امريكا گفت: همان طور كه در ورشو گفتم زمان اقدام رسيده است. وي در ادامه از كشورهاي اروپايي خواست كه از توافق هسته‌اي ايران (برجام) خارج شوند و با «رهبري امريكا براي مقابله با ايران» همراهي كنند. اين مقام ارشد امريكايي درخواستش از اروپايي‌ها براي خروج از برجام و تشديد فشارهاي اقتصادي عليه ايران را تكرار كرد و از كشورهاي اروپايي عضو برجام خواست از اين توافق خارج شوند. وي اتحاديه اروپا را متهم كرد كه با باقي ماندن در برجام در حال تضعيف تحريم‌هاي امريكا عليه ايران است.
نه ايران مذاكره مي‌كند نه برجام مي‌ميرد
واكنش‌ها به اظهارات مايك پنس در بخش مربوط به برجام قابل پيش‌بيني بود و مي‌توان گفت كه معاون رييس‌جمهور امريكا براي چندمين بار روي اسب مرده شرط‌بندي كرد. مونيخ نخستين تريبوني نبود كه پنس در آن خواهان پايان يافتن حضور بازماندگان در برجام شد با وجود اين جواب همان چيزي بود كه همواره دريافت مي‌كرد: «در برجام مي‌مانيم.» چهره‌هاي دولت ترامپ تا پيش از بازگشت رسمي تحريم‌هاي هسته‌اي ايران ادعا مي‌كردند كه هر چند خود از توافق با تهران خارج شده‌اند اما به تصميم ساير بازماندگان در برجام احترام مي‌گذارند و حتي در مقاطعي برخي از اعضاي كابينه ترامپ به اروپايي‌ها اطمينان خاطر دادند كه شما مي‌توانيد به رابطه اقتصادي و تجاري با تهران ادامه دهيد. با وجود اين ادعاها بازگشت تحريم‌هاي هسته‌اي آن نتيجه فوري را كه ترامپ به دنبال آن بود محقق نكرد و بر همين اساس سياست فشار حداكثري در همه زمينه‌ها آغاز شد. وضعيت اقتصاد جهاني به اضافه باقي ماندن كشورهاي اروپايي، روسيه و چين در برجام باعث شد تحريم‌هايي كه واشنگتن آنها را فلج‌كننده خوانده بود نتواند رفتار تهران را به قول ترامپ تغيير دهد. بهاي نفت در سطح جهاني مانع از اين شد كه كشورهاي اصلي خريدار نفت ايران تن به صفر رساندن ناگهاني خريد نفت از تهران بدهند و واشنگتن مجبور به اعطاي معافيت به 8 كشور شد. همزمان
5 كشور عضو توافق هسته‌اي نه تنها در اين توافق باقي ماندند بلكه تعريف مكانيسم‌هايي را براي جبران اقتصادي خروج امريكا از برجام آغاز كرده‌اند. در چنين شرايطي تيم ترامپ به اين نتيجه رسيده كه سياستش در قبال تهران تا دو سال آتي كه انتخابات سراسري دوباره برگزار مي‌شود نمي‌تواند نه منجر به تغيير رژيم و نه تغيير رفتار ايران و نشستن پاي ميز مذاكره شود. روياي ديگر امريكاي ترامپ اين بود كه كاسه صبر ايراني‌ها لبريز شده و عطاي برجام را به لقاي آن ببخشند. اين پيش‌بيني نيز محقق نشد لذا تيم ترامپ تغيير موضع داده و سياست ترغيب اروپايي‌ها به خروج از برجام را با علم به غيرممكن بودن آن دنبال مي‌كند. باربارا اسلاوين، تحليلگر مسائل ايران و امريكا در تحليل تلاش‌هاي مايك پنس در ورشو و مونيخ نوشت: سياست دولت فعلي امريكا در قبال ايران نه مذاكره‌كنندگان ايراني را به پاي ميز مذاكره بازمي‌گرداند نه منجر به پايان برجام مي‌شود. مايك پنس در حالي از كشورهاي اروپايي مي‌خواهد از توافق هسته‌اي با ايران خارج شوند كه برجام مورد تاييد قطعنامه 2231 سازمان ملل قرار گرفته و مي‌توان گفت كه معاون وزير خارجه امريكا با اين درخواست از اعضاي دائم و غيردائم شوراي امنيت مي‌خواهد كه به قطعنامه مصوب خود پشت پا بزنند.
جدال پنس و مركل بر سر ايران
اظهارات پنس مبني بر دعوت از اروپايي‌ها براي خروج از برجام همان طور كه پيش‌بيني مي‌شد با پاسخ منفي اروپا روبه‌رو شد. حتي وزير خارجه لهستان نيز در نشست خبري در ورشو پس از پايان نشستي دو روزه كه تيم امريكا و اسراييل از آن براي پيشبرد پروژه ايران هراسي استفاده كرده بودند چشم در چشم همتاي امريكايي تاكيد كرد كه اروپا پاي تعهدش به تهران در برجام مي‌ماند. پيام‌هاي اروپايي‌ها در مونيخ نيز تكرار همين موضع‌گيري وزير خارجه لهستان در ورشو بود. به عنوان نمونه، «هايكو ماس»، وزير خارجه آلمان به دفاع از برجام پرداخت و گفت: «همراه با بريتانيايي‌ها، فرانسوي‌ها و كل اتحاديه اروپا ما راه‌هايي را براي نگاه داشتن ايران در توافق هسته‌اي تا به امروز پيدا كرده‌ايم.» آنگلا مركل، صدراعظم آلمان در سخنراني خود در كنفرانس امنيتي مونيخ از تصميم كشورهاي اروپايي براي پايبندي به برجام دفاع كرد و درباره از هم‌گسيختگي ساختارهاي سياسي بين‌المللي هشدار داد. مركل در مورد ايران گفت كه اختلاف‌ها بر سر اين كشور او را «خيلي افسرده» مي‌كند. او در عين حال ايران را نيز به نوعي مقصر دانست و در اظهاراتي بي‌پايه و اساس گفت «من برنامه موشك‌هاي بالستيك ايران را مي‌بينم، ايران را در يمن مي‌بينم و بالاتر از همه حضور ايران در سوريه را مي‌بينم. با وجود همه اينها، سوال اين است: آيا ما با خروج از يك توافق برجاي‌مانده خواهيم توانست به خاستگاه مشترك و هدف مشترك خود براي محدود كردن پيشروي خرابكارانه و حل مشكل ايران كمك كنيم؟» سخنان مركل در حمايت از برجام و اشاره به تلاش اروپا براي حفظ آن در رسانه‌هاي اروپايي و امريكايي با بازتاب قابل توجهي روبه رو شد و بسياري از آن با عنوان جدال پنس و مركل بر سر ايران ياد كردند. «كارل بيلت» رييس كنوني انديشكده «شوراي اروپايي روابط خارجي»، نخست‌وزير و وزير خارجه پيشين سوئد دقايقي بعد از پايان سخنراني «مايك پنس» در توييتر خود نوشت: «عجيب و غريب است كه معاون رييس‌جمهور امريكا از اروپايي‌ها مي‌خواهد از توافق هسته‌اي ايران خارج شوند البته چنين چيزي اتفاق نخواهد افتاد (اروپا از برجام خارج نخواهد شد. آيا اين واقعا جزو منافع امريكا است كه ايران را به از سرگيري فعاليت‌هاي هسته‌اي پيشرفته‌اش وادار كند؟ يا اين اقدام‌ها فقط تلاش براي يافتن بهانه به منظور جنگ (با ايران) است؟»
رايزني‌هاي ديپلماتيك ظريف در مونيخ
در حالي كه پنس در مونيخ تلاش مي‌كند نبود سران كشورهاي اروپايي در ورشو را جبران كرده و در ديدار با آنها چراغ سبزهايي براي تشديد فشار بر ايران دريافت كند، رايزني‌هاي سياسي محمدجواد ظريف پيرامون برجام و ديگر پرونده‌هاي مهم منطقه‌اي و فرامنطقه‌اي ادامه دارد. پيش از سخنراني مايك پنس در كنفرانس امنيتي، «فدريكا موگريني» مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا با محمد جواد ظريف ديدار كرد. براساس بيانيه دفتر موگريني، دو طرف در اين ديدار درباره برجام، اينستكس، FATF، سوريه، يمن و افغانستان صحبت كردند. در اين ديدار موگريني به عنوان نماينده ارشد اتحاديه اروپا، بر عزم راسخ اتحاديه براي حفظ برجام تاكيد كرد. ظريف در دومين روز از حضور در مونيخ در رايزني‌هاي حاشيه‌اي با وزير خارجه آلمان، وزير دفاع لبنان، معاون سياسي دبيركل سازمان ملل، وزير خارجه ارمنستان، وزير خارجه قرقيزستان، مدير اجرايي يونيسف، مشاور امنيت اقليم كردستان عراق، وزير خارجه كره جنوبي و تعدادي ديگر از ديپلمات‌ها و چهره‌هاي سياسي حاضر در مونيخ ديدار كرد.