استيصال پاكستان

محمد بن‌سلمان، وليعهد عربستان سعودي به آرامي كنترل خود بر پاكستان را تقويت مي‌كند. هدف فعاليت‌هاي مداهنه‌آميز كشورهاي همبسته عرب حاشيه خليج فارس به رهبري عربستان سعودي اين است تا جايي كه وليعهد امارات متحده عربي شيخ محمد بن زايد در ماه گذشته از اسلام‌آباد ديدار كرد و اعطاي حمايت‌هاي مالي به ارزش 6.2 هزار ميليون دلار را قطعي كرد و اين در حالي است كه محمد بن سلمان نيز اين ماه قصد بازديد از پاكستان را دارد و از سرمايه‌گذاري بزرگ‌تري خبر داده است. هر دو از كمبود رسوايي‌آميز ارز خارجي و رويگرداني عمران خان، نخست‌وزير پاكستان از پذيرش كمك‌هاي مالي صندوق بين‌المللي پول كه از لحاظ سياسي براي پاكستان نامطلوب است، بهره‌برداري مي‌كنند و چاره‌اي جز كنار آمدن براي عمران خان باقي نمي‌ماند. به دنبال ديدار شيخ محمد بن زايد، نخست‌وزير عمران خان مراتب قدرداني خود نسبت به وليعهد را در صفحه اينستاگرام ابراز و پاكستان اعلام كرد، شهروندان امارات متحده عربي از اين پس مي‌توانند با ورود به پاكستان ويزا دريافت كنند. احتمالا به دنبال ملاقات شاهزاده محمد بن سلمان چنين چيزي به صورت مبالغه‌آميز‌تر اتفاق خواهد افتاد. اين همان عمران خاني است كه در سال 2015 ميلادي قبل از تصدي مقام نخست‌وزيري با ارسال نيروهاي پاكستاني براي حمايت از عمليات نظامي عربستان سعودي در يمن مخالفت كرد. چرا دوستي و مودت ناگهاني؟ زيرا روابط قراردادي در مخاطره است. نااميدي پاكستان آشكار است. نخست‌وزير عمران خان در ماه اكتبر گذشته به صورت بارز به يك گزارشگر اعلام كرد در حال حاضر مستاصل هستيم و قادر به سرزنش محمد بن سلمان به خاطر قتل جمال خاشقجي در كنسولگري عربستان در تركيه نيست و نمي‌تواند روابط دوستانه را به مخاطره بيندازد. از سوي ديگر تلاش‌هاي عربستان سعودي نشان از وضعيت موجود در منطقه و محاسبات جغرافيايي- سياسي دارد.

رقابت آنان با ايران قوي‌تر از هميشه است(و حتي ممكن است منجر به برطرف‌سازي كدورت بين عربستان سعودي و اسراييل شود- به واقع سياست منتهي به روابط غريبي مي‌شود). محمد بن سلمان گفته است كه «بدون شك اگر ايران بمب هسته‌اي بسازد، ما در اسرع وقت مقابله به مثل خواهيم كرد» و تلاش كرده تا ايالات متحده را به فروش طرح‌هاي نيروگاه‌هاي هسته‌اي به عربستان مجاب نمايد. بدون هيچ دردسري، پاكستان در حال حاضر داراي ذخاير قابل توجهي از سلاح‌هاي هسته‌اي است و همكاري هسته‌اي با پاكستان همواره در دستور كار عربستان سعودي بوده است. وضعيت فعلي منطقه اين اولويت را ايجاب مي‌كند. به عبارت ديگر تلاش‌هاي عربستان سعودي براي همبستگي با پاكستان صرفا تلاشي براي دورسازي پاكستان از ايران نيست بلكه پشتوانه‌اي براي جاه‌طلبي‌هاي خود در مسابقه تسليحات هسته‌اي بالقوه در منطقه است. با اين حال، سياست كيف پول عربستان سعودي كه به آنان اجازه مي‌دهد خود را «مشاركت‌كننده» در امور پاكستان بدانند براي پاكستان خوش يمن نيست. عربستان سعودي با حمايت از اسلامي‌سازي و بنياد‌گرايي متعاقب آن آسيب‌هاي جدي به كشور وارد كرده است: دوران ژنرال ضياءالحق را به ياد بياوريم. ژنرال به ‌شدت از سوي عربستان سعودي حمايت مي‌شد. در حقيقت بزرگ‌ترين مسجد پاكستان مسجد فيصل، همنام با پادشاه وقت سعودي فيصل بن عبدالعزيز آل‌سعود است كه كمك مالي بسزايي براي ساخت آن كرد. همگي به خوبي مي‌دانند كه مدارس ديني ساخته شده در اين دوران به گسترش نسخه بسيار سختگيرانه و متعصبانه از اسلامي كه مظهر وهابيت مجسم در عربستان سعودي است، كمك بسزايي كرد. همچنين به طور مستقيم در فعاليت‌هاي شبه نظاميان افراطي كه در پاكستان امروز مي‌بينيم، دخيل است و اين واقعيت كه حتي تعداد زيادي از وابستگان اين گرو‌ها براي انتخابات نامزد مي‌شوند. بنيادگرايي برخاسته از مسجد لال در اسلام‌آباد را در نظر بگيريد كه بنيانگذار آن دوست نزديك ژنرال ضياءالحق بود كه ارتباطش با گروه‌هاي تروريستي و حملات خشونت‌آميز منجر به محاصره نظامي مسجد در سال 2007 ميلادي شد. اما پاكستان رابطه تاريخي بسيار عميق‌تري با ايران دارد. در سطح دولتي هر دو كشور پاكستان و ايران از سال 1955 الي 1979 ميلادي عضو سازمان پيمان مركزي بودند كه سازماني بود دفاعي براي اهداف مشترك سياسي، نظامي و اقتصادي در طول جنگ سرد(ديگر كشورهاي عضو تركيه، عراق و بريتانياي كبير بودند). جواد ظريف، وزير امور خارجه ايران، نخستين مقام ارشد خارجي بود كه با نخست‌وزير عمران خان ديدار كرد. فرهنگ و تاريخ و تمدن پاكستان بيشتر با ايران مشترك است تا عربستان سعودي: زبان رسمي امپراتوري گوركانيان كه بيش از 3 قرن در منطقه حكمفرمايي كردند، فارسي بود و در طول اين دوران هنر و فرهنگ ايراني به‌ ويژه ادبيات شكوفا شد. بزرگ‌ترين شعراي گوركانيان از قبيل ميرزا اسدالله بيگ خان، و ميرتقي مير ديوان‌هاي شعر فارسي داشتند. اردو به عنوان يك زبان از زبان هندوستاني به ‌شدت فارسي‌سازي شده، تكامل يافته است و سرود ملي فعلي پاكستان نيز به زبان فارسي است. بنيانگذار كشور، محمدعلي جناح شيعه متولد شد. ايران همچنين همسايه مستقيم پاكستان با جمعيت مشترك بلوچ‌ها در هر دو سوي مرز است كه به ميراث مشترك، فرهنگ و روابط بين دو كشور مي‌افزايد. جمعيت عظيم شيعه در پاكستان كه حدود 15 الي 20 درصد كل جمعيت كشور تخمين زده مي‌شود را نبايد فراموش كنيم. شيعيان به‌ ويژه مردمان هزاره جمعيت مورد هدف گروه‌هاي افراطي پاكستان هستند. درگيري‌هاي فزاينده عربستان سعودي همراه با مداخلات مسلكي و حمايت آشكار از گروه‌هاي تروريستي فقط باعث افزايش افراط‌گرايي و خشونت‌هاي فرقه‌اي مي‌شود. عربستان سعودي دست به بازي خطرناكي در پاكستان زده است. با انجام اين كار با تاريخ و تمدن مقابله مي‌كند. با دامن زدن به آتش تنش‌هاي فرقه‌اي، افراطي‌سازي مردم و نيز سرمايه‌گذاري در يك مسابقه تسليحاتي كه نتيجه‌اي جز دو‌قطبي شدن منطقه ندارد، مخاطره مي‌كند.