افشاگري‌هاي تازه
گاردين و نيويورك تايمز
در مورد محمد بن سلمان
وليعهد
كنار گذاشته شد؟
شهاب شهسواري
غيبت محمد بن سلمان، وليعهد جنجالي سعودي از جلسه‌هاي كابينه و ديدارهاي ديپلماتيك در عربستان سعودي، گمانه‌زني‌هاي جديدي را در مورد وضعيت و جايگاه او در دربار سعودي ايجاد كرده است. روزنامه گاردين در اين مورد مي‌نويسد كه پادشاه سعودي تصميم گرفته است تا برخي از عناوين و مسووليت‌هاي پسرش را از او سلب كند. به نوشته گاردين به نقل از يك منبع آگاه پادشاه عربستان هفته پيش به گروهي از وزراي بلندپايه كابينه عربستان خبر داده است كه بخشي از مسووليت‌هاي محمد بن سلمان محدود شده است. معلوم نيست اين اقدام يك محدوديت موقت باشد يا نه. بر اساس اين گزارش سلمان بن عبدالعزيز، پادشاه عربستان از پسرش خواسته است كه با وجود كاهش مسووليت‌ها همچنان در جلسات كابينه شركت كند، اما در هفته‌هاي اخير، وليعهد از جلسات كابينه هم غيبت كرده است. روزنامه گاردين خبردار شده است كه دست كم در دو نشست هفتگي اخير كابينه عربستان، كه به رياست پادشاه برگزار شده است، محمد بن سلمان حضور نداشت. بر اساس گزارش‌ها در هفته‌هاي اخير محمد بن سلمان به جز جلسات كابينه از جلسه با مديران ارشد اقتصادي و مالي عربستان، ملاقات با مفتي اعظم عربستان، ديدار با رييس سازمان بهداشت جهاني، ديدار با سعد حريري، نخست‌وزير لبنان و همچنين ديدارهاي سفراي چين و هندوستان، غايب بود.
خبرگزاري رسمي عربستان سعودي، واس كه معمولا خبرهاي رسمي دربار اين كشور را كامل پوشش مي‌دهد در هيچ يك از گزارش‌هاي دو هفته گذشته خود از ديدارهاي رسمي دربار، تصويري از محمد بن سلمان منتشر نكرده است و تنها در گزارش گفت‌وگوي تلفني وليعهد سعودي با شينزو آبه نخست‌وزير ژاپن، تصويري آرشيوي از او منتشر شده است. منابع آگاه به روزنامه گاردين گفته‌اند هر چند اين مساله به صورت علني اعلام نشده است، اما عملا مسووليت‌هاي پيشين محمد بن سلمان در مورد سرمايه‌گذاري‌هاي خارجي به صورت غير رسمي به يكي از مشاوران نزديك پادشاه، مساعد العيبان واگذار شده است، مسووليتي كه تا پيش از اين كاملا تحت نظارت محمد بن سلمان وليعهد انجام مي‌شد. «اعتماد» پيش از اين در مورد تلاش احتمالي محمد بن سلمان به يك كودتاي آرام در حين سفر پدرش به مصر براي شركت در نشست سران اتحاديه عرب و اروپا خبر داده‌بود. درست بلافاصله بعد از آغاز اين سفر، محمد بن سلمان بدون اطلاع پدرش برادرش را از سفارت واشنگتن عزل كرد و به مقام معاونت وزارت دفاع منصوب كرد و يكي از نزديكان خود را به عنوان سفير در عربستان منصوب كرد. اقدامات بدون هماهنگي وليعهد باعث شد تا تيم محافظان پادشاه در سفر به شرم‌الشيخ مصر به سرعت تغيير كند و تعدادي از افراد معتمد براي جلوگيري از سوءقصد به جان پادشاه از سوي وفاداران به وليعهد جايگزين تيم قبلي شوند. به نوشته رسانه‌ها رابطه ميان پادشاه عربستان و پسرش از زمان رسوايي ترور جمال خاشقجي، روزنامه‌نگار منتقد سياست‌هاي پادشاهي عربستان درون يك ساختمان ديپلماتيك عربستان در خاك تركيه و واكنش‌هاي بين‌المللي به آن به هم خورده است.
گروه دخالت فوري
همزمان با گزارش گاردين در مورد احتمال كنار گذاشته‌شدن وليعهد سعودي از برخي مسووليت‌هايش، روزنامه نيويورك‌تايمز در امريكا به نقل از دو مقام آگاه از تحقيقات دستگاه‌هاي اطلاعاتي و امنيتي اين كشور نوشته است كه تيم ترور مسوول قتل جمال خاشقجي، بيش از يك سال قبل از قتل او تشكيل شده‌بود. بر اساس اين گزارش به دستور مستقيم شخص محمد بن سلمان، وليعهد جنجالي پادشاهي عربستان سعودي، اين تيم ترور با مسووليت تهديد و تعقيب مخالفان پادشاهي در خارج از كشور تشكيل شد. اقدامات اين گروه شامل تعقيب، شنود، گروگان‌گيري، بازداشت و شكنجه شهروندان سعودي در خارج از كشور مي‌شد. بر اساس اطلاعاتي كه در اختيار روزنامه نيويورك تايمز قرار گرفته است، اين گروه با عنوان «گروه مداخله فوري» از سال 2017 چندين عمليات عليه مخالفان دولت انجام داده است. بر اساس اين گزارش يكي از اهداف اين گروه استاد زبان‌شناسي تبعه عربستان بود كه به دليل انتشار يك پست وبلاگ در مورد زنان عربستان توسط اين گروه بازداشت شد. به گفته مقام‌هاي امنيتي امريكايي اين استاد دانشگاه سال گذشته به دليل شكنجه‌هاي رواني كه توسط ماموران دولت عربستان شده‌بود، قصد داشت خودكشي كند. هر چند برخي مقام‌هاي سعودي پذيرفته‌اند كه در زمان قتل خاشقجي دستوري به سازمان‌هاي امنيتي مبني بر بازگرداندن مخالفان از خارج وجود داشت، اما تاكنون هيچ مقام سعودي ايجاد يك تيم ضربت براي بازداشت و بازگرداندن اجباري افراد را تاييد نكرده است. بروس ريدل، كارشناس پيشين دستگاه اطلاعاتي امريكا به نيويورك‌تايمز مي‌گويد: «از شواهد مي‌توان فهميد كه تيم مامور قتل جمال خاشقجي، تا پيش از قتل او در كنسولگري استانبول، در خاك عربستان بدون هيچ مزاحمي فعاليت مي‌كرد، چرا كه ميزان بي‌توجهي آنها به جزييات و شلختگي در اجراي عمليات نشان مي‌دهد كه اين تيم امنيتي به اجراي عمليات در نقاطي كه به‌شدت تحت نظر و رصد رسانه‌ها و خارجي‌ها باشد، عادت نداشتند.» «گروه مداخله فوري» به صورت مستقيم توسط محمد بن سلمان وليعهد تشكيل شده‌بود و توسط سعود القحطاني، يكي از مقام‌هاي اطلاعاتي و رسانه‌اي نزديك به او اداره مي‌شد. عبدالعزيز مطرب و ثائر غالب الحربي، از افسران پيشين گارد به صورت ميداني اين تيم را اداره مي‌كردند. مقام‌هاي سعودي ادعا كرده‌اند مطرب و حربي، اكنون در عربستان به دليل مشاركت در قتل جمال خاشقجي در حال محاكمه هستند و سعود القحطاني نيز در حصر خانگي قرار دارد و ممنوع‌الخروج شده است. به گزارش نيويورك تايمز، سعود القحطاني و عبدالعزيز مطرب، سال گذشته هنگامي كه صدها شاهزاده و مقام پيشين سعودي در هتل ريتز كارلتون بازداشت شده‌بودند، در اين هتل مستقر شده‌بودند و مسوول بازجويي‌ها و شكنجه افراد بازداشت شده‌بودند. به نوشته نيويورك تايمز، دستگاه‌هاي اطلاعاتي امريكا هنوز شاهد معتبري پيدا نكرده‌اند كه عمليات ترور جمال خاشقجي به دستور مستقيم محمد بن سلمان انجام شده‌باشد، اما در كنار هم قرار دادن قطعات پازل عمليات مشابه در طول سال‌هاي گذشته نشان از يك الگوي مشترك از عملكرد تيمي دارد كه تحت نظارت وليعهد عربستان سعودي عمل مي‌كرد. دستگاه‌هاي اطلاعاتي امريكا به اين نتيجه رسيده‌اند كه ممكن است شخص محمد بن سلمان به صورت مستقيم دستور قتل خاشقجي در عمليات استانبول را نداده‌باشد و مستقيما از لفظ ترور يا قتل استفاده نكرده‌باشد، اما دستوراتي براي ساكت كردن يا بازگرداندن اين روزنامه‌نگار منتقد صادر كرده است كه متضمن «كشتن او در صورت لزوم» مي‌شد.
دستگاه‌هاي اطلاعاتي امريكا معتقدند كه اقدام محمد بن سلمان براي بازداشت تعدادي از شاهزادگان و ثروتمندان سعودي در سال 1396 در واقع به پوششي براي بازداشت فعالان سياسي و منتقدان و انتقال افراد زنداني در بازداشتگاه‌هاي پنهاني عربستان در هتل ريتزكارلتون تبديل شد. به گفته مقام‌هاي اطلاعاتي امريكايي تيمي كه از آن با عنوان «گروه دخالت فوري» ياد شده است، در بازداشت چندين فعال حقوق زنان در عربستان سعودي در ماه‌هاي بهار و تابستان امسال هم نقش داشت. بر اساس گزارش‌ها بسياري از اين فعالان، ابتدا به صورت رسمي بازداشت نشده‌اند و بخشي از دوران اسارت خود را در يك كاخ متروك در بندر جده نگهداري و بعد از مدتي به زندان منتقل شده‌اند. به گفته خواهر يكي از بازداشت‌شدگان، اين زنان در اتاق‌هايي در قصر نگهداري مي‌شدند كه شيشه‌هايش پوشانده شده‌بود و در مدت بازداشت در بازجويي‌ها با اقداماتي مانند كتك زدن، شوك الكتريكي، غرق كردن مصنوعي و تهديد به تجاوز و قتل شكنجه مي‌شدند.