با وجود تبليغات رسانه‌اي عليه ايران
ايرلاين‌هاي خارجي آسمان ايران را
رها نمي‌كنند
گروه اقتصادي| در پي انهدام يك فروند پهپاد امريكايي توسط نيروهاي سپاه، برخي از رسانه‌هاي غربي با تبليغات رسانه‌اي آسمان ايران را براي پرواز نامناسب ديده و اعلام كردند ايرلاين‌ها تغيير مسير پروازهاي خود را در دستور كار قرار دادند. هفته گذشته و در پي انهدام پهپاد امريكايي، تنش در منطقه بالا گرفته و برخي از شركتهاي هواپيمايي مانند كوانتاس استراليا و كي ال ام هلند با بهانه ترس از امنيت پروازهاي‌شان اعلام كردند از بخش‌هايي از ايران عبور نخواهند كرد. البته تصميم اخير شركتهاي هواپيمايي پس از اين گرفته شد كه سازمان فدرال هوانوردي امريكا به همه خطوط هواپيمايي امريكايي دستور داد از آسمان ايران استفاده نكنند. البته شركتهاي هواپيمايي كه از پرواز بر آسمان ايران خودداري كردند، خصوصي و تصميم‌گيرنده نهايي براي استفاده يا عدم استفاده از آسمان ايران براي پرواز هستند و طبق قوانين اين كشورها به خصوص استراليا، سازمان هوانوردي اين كشور نمي‌تواند به خطوط هواپيمايي ديكته كند كه از چه مسيري براي پرواز استفاده كنند. اما ارتباط نزديك اين شركت‌ها با سازمان هوانوردي فدرال امريكا، قابل انكار نيست.
حريم هوايي يكي از منابع درآمدي كشورها است. به اين صورت كه هر هواپيمايي كه قرار است از فضا و حريم هوايي آن كشور استفاده كند، بايد قيمتي را به صورت عوارض پرداخت كند. با توجه به موقعيت خاصي كه ايران براي جابه‌جايي پروازها از اروپاي شرقي و آسياي ميانه به سمت اقيانوس هند دارد، باعث شده آسمان ايران يكي از مهم‌ترين حريم‌هاي هوايي باشد و شركتهاي هواپيمايي توجه ويژه‌اي به آن داشته باشند. از اين رو هر گونه تنش در ايران و حريم هوايي پر تردد آن مانند خليج فارس و تنگه هرمز، علاوه بر تغيير مسير هواپيماها باعث از دست رفتن بخشي از درآمدهاي ارزي كشور مي‌شود.
تغيير مسير نداشتيم
با وجود اينكه سازمان فدرال هوانوردي امريكا هر گونه پرواز بر فراز آسمان ايران را ممنوع كرده و مرزهاي هوايي را ناامن برشمرده سخنگوي سازمان هواپيمايي كشوري هر گونه ادعايي مبني بر تغيير مسير پروازي شركتهاي هواپيمايي را رد مي‌كند. رضا جعفر‌زاده با اشاره به اين موضوع كه آسمان ايران روي تمامي پروازهاي شركتهاي هواپيمايي باز است گفت: تاكنون گزارشي مبني بر تغيير مسير پروازي شركتهاي هواپيمايي كه مسير عبورشان را از فضاي ايران انتخاب كرده بودند، دريافت نكرده‌ايم.
از سوي ديگر علي عابدزاده، رييس سازمان هوايي كشوري نيز هر گونه ناامني براي پروازهاي خارجي را كذب دانست و عنوان كرد: پروازهاي عبوري از حريم ايران كاهش نيافته است و به طور عادي در جريان است.عابدزاده ايمن بودن حريم هوايي ايران و افزايش تقاضا براي استفاده از آن را در دو سال گذشته مدنظر قرار داد و گفت: در پي افزايش ناامني‌ها در منطقه و ايمن بودن حريم هوايي ايران، پروازهاي عبوري از آسمان ايران به بيش از يك هزار پرواز در روز رسيد و عبور از آسمان ايران به دليل كوتاه شدن مسيرهاي پروازي و امنيت بالا براي شركتهاي هواپيمايي خارجي جذابيت دارد.
عابدزاده ادامه داد: هيچ شركت هواپيمايي خارجي تا اين لحظه در خصوص تغيير مسيرهاي خود و ممانعت از پرواز در آسمان ايران اطلاعيه‌اي به سازمان هواپيمايي جمهوري اسلامي ايران نداده است.در همين راستا اطلاعات پايگاه رسمي flight24 صبح روز گذشته نشان داد كه به عنوان مثال شركت هواپيمايي KLM هلند حدود 10:20 صبح روز گذشته از حريم هوايي ايران براي يكي از پروازهاي خود استفاده كرده است. تصاوير رادارها نشان مي‌دهد كه اين عبور بعد از اعلام تغيير مسير پروازهاي خارجي توسط اين شركت است.
درآمد از آسمان
تبليغات رسانه‌هاي غربي مبني بر ناامن بودن خاك ايران كه بيشتر متوجه خليج فارس و تنگه هرمز است، علاوه بر افزايش تنش در منطقه، ممكن است باعث كاهش درآمدهاي پروازي در ايران شود. نمي‌توان از اين نكته غافل شد كه حريم هوايي ايران، به دليل در بر گرفتن تنگه هرمز و خليج فارس، به راحتي مي‌تواند بسياري از پروازهاي ارتباطي را پوشش دهد. پروازها بر اساس ميزان ماندگاري در آسمان ايران بايد مبلغي را به عنوان عوارض پرداخت كنند. اين مبلغ طبق اعلام شركت فرودگاه‌ها و ناوبري هوايي ايران، چهار هزارم دلار در هر كيلومتر براي هر يك تن وزن هواپيما است. اگر نرخ تسعير ارز براي شركت فرودگاه‌ها را 4200 تومان در نظر بگيريم، به ازاي هر يك كيلومتر، ايران حدود 17 تومان درآمد از پروازها كسب مي‌كند. هر چند كه اعلام ميزان دقيق درآمدهاي كسب شده از پروازهاي عبوري تاكنون منتشر نشده، اما طبق برخي آمارها تعداد مسافران خارجي كه از آسمان ايران براي عبور استفاده كردند در سال 97 به 6 ميليون نفر رسيد. گفتني است در اين سال تعداد پروازهاي عبوري 247 هزار در سال بوده است. هر چند در سال 96 كه شرايط تحريمي هنوز بر ايران سايه نينداخته بود، پروازهاي عبوري 426 هزار و 684 بود كه به معني انجام يك هزار و 168 پرواز عبوري روزانه است.
ميزان درآمد پروازهاي عبوري مشخص نيست و البته نهادي نيز اقدام به انتشار آن نكرده است. اما مديرعامل شركت فرودگاه‌ها و ناوبري هوايي، سال 94 آخرين رقم درآمد پروازهاي عبوري را ۴۰۰ ميليون دلار اعلام كرد. هر چند برخي كارشناسان درآمد روزانه ايران را 1.8 ميليون دلار اعلام كردند. اگر اين رقم صحيح باشد، ايران در دوران پسا تحريم و تا قبل از شروع تحريم‌هاي جديد حدود 657 ميليون دلار در سال 95 درآمد داشته است.
فرصت از آسمان ايران مي‌بارد
افزايش امنيت در حريم هوايي، مي‌تواند موجبات نقل و انتقال از آسياي ميانه به اروپا و از اروپا به خاورميانه و آسياي ميانه را فراهم كند. حريم هوايي ايران براي اين نقل و انتقال بسيار مناسب است و اغراق نيست اگر بگوييم حريم هوايي ايران، بهترين موقعيت را براي ايرلاين‌هاي خارجي فراهم مي‌كند تا در سوخت و هزينه‌هاي اقتصادي صرفه جويي شود. با توجه به اينكه ايران در مسير راه ابريشم قرار دارد، به نظر نمي‌رسد حريم هوايي ايران به راحتي قابل دور زدن باشد و شركتهاي هواپيمايي از آن دست بكشند.
تهديدها ادامه‌دار نيست
عليرضا منظري
در حال حاضر به‌طور متوسط روزانه هزار پرواز از آسمان ايران عبور مي‌كند. شركتهاي اروپايي و آسيايي مشتري‌هاي پروپا قرص حريم هوايي ايران هستند. اين شركتهاي هواپيمايي از ايران براي مسير پروازي آسيا - اروپا و بالعكس استفاده مي‌كنند. ايران به دليل موقعيت ژئوپليتيكي كه دارد، تعداد پروازهاي عبوري زيادي را مي‌تواند داشته باشد كه از اين محل درآمد خوبي نيز براي شركت فرودگاه‌هاي كشور ايجاد مي‌شود. اما هر اتفاق و حالتي كه مي‌تواند تهديدي براي پروازهاي مسافري باشد، منجر به تغيير مسير مي‌شود. عموما بر اساس كنوانسيون شيكاگو وقتي منطقه‌اي جنگي مي‌شود، شركتهاي هوايي براي تامين و حفظ امنيت مسافران خود، سعي بر تردد از مسيرهاي جديد دارند.در مورد حادثه اخيري كه منجر به اعلام تغيير مسير برخي شركتهاي هوايي شد، بايد اين نكته را خاطرنشان كرد كه اگر تبليغات رسانه‌اي عليه كشور ادامه‌دار نباشد، استفاده از حريم ايران ادامه‌دار خواهد بود.نكته ديگر در خصوص بخشنامه‌اي است كه سازمان‌هاي هواپيمايي كشورها به شركت‌ها مي‌دهند. در اين بخشنامه‌ها مشخص مي‌شود كه چه مسيري تهديد است و نبايد از آن عبور كرد. البته تا اين بخشنامه‌ها اجرايي شود و در اختيار بخش‌هاي مختلف قرار بگيرد، زمان مي‌برد و قاعدتا شركتهاي هوايي نمي‌توانند به صورت ناگهاني مسيرهاي خود را تغيير دهند. هر چند كه بخشنامه‌ها در بيشتر مواقع حالت هشدار‌دهنده دارند و الزامي براي تغيير مسير نيست.نكته آخر در خصوص ميزان درآمد از دست رفته به دليل كاهش تردد هواپيماها است. از آن جايي كه ارقام درآمدي به صورت رسمي بيان نمي‌شود، نمي‌توان نسبت به هرگونه كاهش درآمدي اظهارنظر كرد. اما از آنجايي كه به نظر نمي‌رسد اين وضعيت ادامه‌دار باشد، از دست رفتن درآمدي جدي به نظر نمي‌رسد.
معاون اسبق سازمان هواپيمايي كشوري