پرهيز ازجوسازي و بزرگنمايي

در سالگرد قيام سي‎ام تير 1331 كه يادآور حمايت مردمي به رهبري آيت‎الله كاشاني از محمد مصدق است، خبري در فضاي رسانه‎اي ايران پيچيد؛ اسناد مصدق و كاشاني در آتش‎سوزي ميدان حسن‎آباد سوختند. اين خبر بر صفحه اول برخي روزنامه‎ها نشست و مباحث گوناگوني را موجب شد. شائبه‎اي به وجود آمد كه اين اسناد جزو اسنادي بوده‎اند كه مي‎توانستند گره‎هايي از تاريخ نهضت ملي و رهبر آن، مصدق و روابط او با آيت‎الله كاشاني بگشايند. سوختن وصيتنامه مصدق در اين آتش‎سوزي نشاني و رد مهمي از اين اسناد بود كه اين سوال را در اذهان عمومي ايجاد كرد كه گويا تنها نسخه وصيتنامه مصدق طعمه حريق شد و بخشي از شخصيت رهبر ملي ايرانيان براي هميشه خاكستر شد. اين خبر در حكم خاكستر شدن آرزوها و آمال مردماني بود كه در روياهاي‌شان در جست‌وجوي مقصر و خائني به ميراث و غرور ملي‎شان هستند. آنچه در اين ميان مغفول ماند اينكه اسناد مذكور در دفترخانه شماره 39 تهران چه مي‎كرده‎اند و درجه اهميت و ويژگي آنها چه بوده است. گويي عليرضا پناهي، سردفتر اين دفترخانه در پي اهميت و قدمت اسناد دفترخانه خود و بي‎توجهي مسوولان امر به هشدارهاي او براي حفظ دفاتر اين دفترخانه بود. خبرنگاران و بازنشردهندگان خبر هم گويا در انديشه همزماني اين اتفاق با سالگرد سي تير 1331 بودند. در روزي كه اتحاد مصدق و كاشاني نهاد سلطنت را به عقب‎نشيني واداشت، اسناد اين دو نفر تبديل به خاكستر شد. در حالي كه اندك دقت نشان مي‎داد، آنچه به عنوان وصيتنامه مصدق در آتش سوخت، تنها نسخه‎اي از اين وصيتنامه بوده كه ثبت محضري شده است. نسخه اصلي آن نزد خانواده بوده كه منتشر شده است. اين نسخه در حكم همان «ثبت با سند برابر است» بوده است.

بنابراين ناگفته‎اي از وصاياي مصدق در پيشگاه ملت و تاريخ باقي نمانده است. آنچه از دفاتر اين دفترخانه خاكستر شده، بر اساس تجربه مواردي از نقل و انتقالات ملكي و مالي است كه در اين دفاتر ثبت شده است. درجه اهميت آنها را هم نبايد تنها به قدمت و سوابق‌شان سنجيد. دفاتر ثبتي دفاتر اسناد رسمي در دوره مدرن كه با اصلاحات قضايي علي‎اكبر داور آغاز شد، متفاوت از اسناد محاكم شرع در پيش از اين است كه حاوي اطلاعات اقتصادي و اجتماعي متنوعي بودند. متاسفانه توجه نشد كه دفاتر دفترخانه‎ها تنها نشانه‎اي از ثبت اسناد هستند و با مكاتبات شخصي در تك‎نسخه ‎بودن متفاوتند. حتي اكثر مكاتبات دولتي به جهت رونوشت‎هايي كه دارند، نسخه‎هاي متعددي از آنها در مراكز مختلف دولتي وجود دارد. آتش‎سوزي ميدان حسن‎آباد و سوختن اسناد و دفاتر دفترخانه شماره 39 اگرچه تاسف‎آور است، اما در تنظيم خبر آن بزرگنمايي و عدم‎دقت موجب شائبه‎ها و تفسيرهاي ناصواب شد. اسنادي كه در تيرماه 1398 در ميدان حسن‎آباد به آتش غفلت سوختند، در برابر اسنادي كه در مردادماه 1332 به آتش عمد و دشمني سوختند، ناچيز است. گزارش بايگان دفتر نخست‎وزير به فضل‎الله زاهدي پس از كودتاي 28 مرداد حكايت از آن دارد؛ بخش مهمي از اسناد دولت مصدق كه در خانه‎اش به عنوان دفتر كار او نگهداري مي‎شد، در حمله به خانه‌اش مفقود يا خاكستر شد. بخشي از اين اسناد مربوط به مذاكرات مصدق با امريكايي‎ها براي ميانجيگري در قضيه نفت بود. اين آتش‎سوزي عمدي موجب شد امروزه ما از روايت ايراني اين مذاكرات محروم بمانيم. نكته آخر آنكه جامعه رسانه‎اي در اين فضاي هياهو نبايد دچار جوسازي‎ها و بزرگنمايي‎ها بشود و دقت و صحت را فداي اين فضا كند.