سارا معصومي
دولت تازه نفس بريتانيا مچ‌اندازي ديپلماتيك با ايران را آغاز كرده است. البته صحنه اين مچ‌اندازي چند روز پيش از روي كار آمدن بوريس جانسون به عنوان نخست‌وزير و دومينيك راب به عنوان وزير خارجه با توقيف نفتكش حامل نفت ايران در جبل‌الطارق آماده شده بود. از تنگه جبل‌الطارق تا تنگه هرمز، ايران و بريتانيا روزهاي پرتنشي را تجربه مي‌كنند. تنشي كه پاي آن به حاشيه‌هاي مذاكرات برجامي ميان ايران و 1+4 در وين هم كشيده شده و هيات‌هاي ايران و بريتانيا درباره اين مساله نيز رايزني‌هايي با هم داشته‌اند. بوريس جانسون كه روزگاري در جامه وزير خارجه به تهران سفر كرده و با محمدجواد ظريف، همتاي ايراني ديدار كرده بود در نخستين حضور در مجلس بريتانيا به منظور خوش‌خدمتي به دولت دونالد ترامپ، رييس‌جمهور ايالات متحده امريكا كه از جانسون در رقابت با جرمي هانت حمايت كرده بود، با لحني تند و تيز درباره ايران اظهارنظر كرد. با اين همه بسياري با احساسي خواندن آن موضع‌گيري جانسون اعلام كردند كه اين اظهارات نمي‌تواند متر و معياري براي قضاوت درباره رويكرد لندن به تهران باشد. با اين همه رفتارهاي نظامي بريتانيا در خليج‌فارس و اظهارات روز گذشته «دومينيك راب» وزير امور خارجه انگليس نشان داد كه بريتانيا حداقل در ظاهر كمربندها را براي تقابل با ايران محكم بسته است.
«اگر ايراني‌ها مي‌خواهند از سايه خارج شوند و به عنوان عضو مسوول جامعه جهاني به رسميت شناخته شوند بايد نظام قانونمند جامعه جهاني را بپذيرند.» اين جملات را مي‌توان نخستين اظهارنظرهاي دومينيك راب، وزير خارجه جديد بريتانيا درباره ايران دانست. ايران در چند حوزه از برجام تا اختلاف‌هاي غيربرجامي مانند فعاليت‌هاي منطقه‌اي و آزمايش‌هاي موشكي و البته تنش اخير درباره توقيف نفتكش‌ها به يكي از اصلي‌ترين سوژه‌هاي دوفوريتي دومينيك راب در وزارت خارجه اين كشور تبديل شده است. دومينيك راب در حالي از نظام قانونمند جامعه جهاني سخن مي‌گويد كه ايالات متحده امريكا در جامه متحد استرات‍ژيك بريتانيا با كناره‌گيري از توافق هسته‌اي و بازگرداندن تحريم‌هاي هسته‌اي عملا قطعنامه 2231 شوراي امنيت را كه خود عضو آن است، زير پا گذاشته است. دومينيك راب در مصاحبه‌اي درباره چالش نفتكش‌ها ميان ايران و بريتانيا گفت: «ما به متقاعد كردن ايران ادامه مي‌دهيم. از آنجا كه آنها در تلاش هستند پذيرش خود از سوي جامعه جهاني را بالا ببرند، بايد به قوانين بين‌المللي احترام بگذارند و اين كشتي كه شما در موردش صحبت مي‌كنيد به صورت غيرقانوني توقيف شده و ما قصد داريم با مقامات ايراني وارد صحبت و تبادل نظر شويم تا اين مساله را شفاف كنيم كه انتظار داريم كشتي و خدمه آن آزاد شوند.»
بر اساس ترجمه خبرگزاري فارس، او در پاسخ به سوال مجري مبني بر تبادل نفتكش‌ها گفت: «نه، [اقدامي طبق رويكرد] «اين در مقابل آن» انجام نخواهد شد. اگر درباره ايجاد وضعيت برابر صحبت مي‌كنيد يا تلاش براي ايجاد وضعيت برابر بين [نفتكش] گريس ۱...»
مجري با قطع صحبت‌هاي راب توضيح داد: «آنها (ايراني‌ها) مي‌گويند استنا ايمپرو (كشتي انگليسي) را به خاطر گريس ۱ توقيف كرده‌اند.»
راب ادامه داد: «به همين دليل است كه به اين نكته درباره سيستم قانون محور بين‌المللي ارجاع دادم، [سيستمي] كه ايران نيز مي‌خواهد توسط آن پذيرفته شود.»
او مدعي شد: «گريس ۱ به اين دليل مورد توقيف قرار گرفت كه در حال دور زدن تحريم‌ها بود و با محموله نفت در راه سوريه بود. اين آگاهي و اطلاعات ما بود.»
مجري گفت: «اما ايران مشمول تحريم‌هاي اتحاديه اروپا نيست.»
راب پاسخ داد: «نه، ولي ما در خصوص انجام توقيف آن به صورتي كه انجام شد، كاملا به‌طور قانوني محق بوديم. پس موضوع بر سر انجام نوعي تبادل دادن و گرفتن نيست. موضوع بر سر قوانين بين‌المللي و رعايت قواعد سيستم قانوني بين‌المللي است. اين چيزي است كه بر آن اصرار داريم.» وزير امور خارجه جديد انگليس به اين سوال كه آيا دولت اين كشور همچنان به دنبال جلب حمايت امريكا براي ايجاد نوعي نيروي نظامي دريايي اروپايي در خليج‌فارس است، پاسخ داد: «ما مي‌خواهيم رويكرد اروپايي‌ها در اين زمينه را شاهد باشيم اما فكر مي‌كنم در دنياي واقعيت، نبايد نوعي كشمكش جغرافيايي ميان اتحاديه اروپا و امريكا باشد.»
او افزود: «بايد اين امر به نحوي صورت گيرد كه ما را در بهترين وضعيت با گسترده‌ترين گروه نقش‌آفرينان قرار دهد تا از حاكميت قانون حمايت كنند و گمان مي‌كنم برخورداري از حمايت امريكا جهت زنده و موثر نگهداشتن آن (حاكميت قانون) براي اقدام ابتكاري به رهبري اروپا حايز اهميت است.»
او در نهايت مدعي شد: «البته تهديدات در تنگه هرمز براي كل كشتيراني بين‌المللي است. من با مايك پمپئو صحبت كردم و اينكه بايد از نظم بين‌المللي حراست كنيم را به بحث گذاشتيم و ايده خوبي خواهد بود كه ائتلافي گسترده براي حفظ آزادي تردد در منطقه تشكيل دهيم.»
دومينيك راب در حالي از ايده ائتلاف گسترده براي محافظت از آزادي تردد در منطقه خليج‌فارس سخن گفته كه سلف او يعني جرمي هانت از همراهي با امريكا در اين زمينه خودداري كرده و پيشنهاد ائتلاف اروپايي را داده بود.
سخنان دومينيك راب در فضايي مطرح شده كه تهران با تروييكاي اروپايي در چالش نفس‌گيري بر سر برجام به سر مي‌برد. تعلل سه كشور اروپايي در وفاي به تعهدات برجامي، ايران را به اين نتيجه رسانده كه اروپا يا توانايي يا اراده سياسي براي انجام وظايف خود طبق برجام را ندارد. سيدعباس عراقچي، معاون سياسي وزير خارجه در ديدار روز يكشنبه با همتاي انگليسي در وين به او يادآوري كرده كه توقيف نفتكش حامل نفت ايران در جبل‌الطارق خلاف برجام بوده، چرا كه رفع تحريم‌هاي هسته‌اي طبق برجام يعني آزادي تجارت نفتي تهران. درحالي كه بازيگران متفاوتي از عراق تا عمان تلاش مي‌كنند از تنش به وجود آمده ميان تهران و لندن بكاهند. به نظر مي‌رسد كه بريتانيا همچنان سوداي حل اختلاف با تهران از طريق اعمال فشار و درخواست‌هاي يك‌جانبه را در سر دارد. اعزام نيروي نظامي و ناو جديد به منطقه از سوي انگليس نشان‌دهنده دور شدن لندن از راهكارهاي ديپلماتيك براي كاستن از تنش با تهران است. در همين راستا، «بن والاس» وزير دفاع انگليس با اين ادعا كه آزادي دريانوردي در تنگه هرمز نه تنها براي انگليس، بلكه براي همه شركا و متحدان بين‌المللي اين كشور مهم است، مي‌گويد: «من خوشحالم كه كشتي «ايچ‌ام‌اس دانكن» در كنار رزمناو «مونتروز» كمك به حفاظت از اين مسير مهم را ادامه خواهد داد.» لازم به ذكر است كه روز گذشته دومين كشتي جنگي انگليس به ديگر رزمناو اين كشور در تنگه هرمز پيوسته است.
رويترز درباره تصميم نظامي جديد لندن مي‌نويسد: بريتانيا هفته گذشته اعزام ناوجنگي به تنگه هرمز براي همراهي ديگر رزمناو اين كشور در منطقه را آغاز كرد و اين اتفاق در حالي رخ داده كه پيش از اين لندن اعلام كرده بود كه منابع كافي براي چنين كاري را در اختيار ندارد. وزارت دفاع بريتانيا روز يكشنبه خبر از رسيدن اين رزمناو به خليج‌فارس را داده است.
نيويورك‌تايمز در گزارشي درباره تنش ميان تهران و لندن درباره مساله نفتكش‌ها مي‌نويسد: ايران براي نخستين‌بار مساله توقيف نفتكش حامل نفت خود در تنگه جبل‌الطارق را به برجام مرتبط كرده و مي‌گويد اين اقدام بريتانيا نقض برجام به حساب مي‌آيد. ايران با ايجاد چنين ارتباطي تلاش مي‌كند، اروپايي‌ها را وادار به عمل به تعهدات اقتصادي خود طبق برجام كند. از زماني كه نفتكش انگليسي توسط ايران توقيف شده تهران نشانه‌هايي دال بر آمادگي براي معاوضه نفتكش‌ها بروز داده و البته وعده داده كه نفت نفتكش پس از آزادي به سوريه نخواهد رفت. با اين همه لندن مي‌گويد اين دادگاه جبل‌الطارق است كه بايد در اين زمينه تصميم‌گيري كند. تنش ميان تهران و لندن در حالي به دولت جانسون به ارث رسيده كه حسن روحاني در تبريكي كه به نخست‌وزير جديد داده، ابراز اميدواري كرده كه آشنايي جانسون با مسائل مربوط به روابط ايران و بريتانيا و همچنين سفري كه او به تهران داشته كمك كند تا موانع از سر راه پيشرفت روابط برداشته شود.نيويورك‌تايمز در ادامه مي‌نويسد: اگر جانسون بتواند نازنين زاغري را آزاد كند و همچنين به مساله نفتكش‌ها هم پايان دهد، موفقيت مهمي براي او در حوزه سياست خارجي خواهد بود اما همزمان پيش‌بيني مي‌شود كه دونالد ترامپ او را براي همراهي با خود عليه تهران هم تحت فشار بگذارد.
اين رسانه امريكايي در ادامه تحليل خود ادعا مي‌كند كه اقدام ايران در توقيف نفتكش انگليسي اگر تداوم پيدا كند، مي‌تواند تروييكاي اروپايي را از مسير دفاع از برجام و تلاش براي حفظ آن دور كند. همزمان كاهش تعهدات برجامي ايران هم زنگ خطر را در اروپا به صدا درآورده است. ناتالي طوسي از مشاوران ارشد رييس سياست خارجي اتحاديه اروپا در اين باره به نيويورك‌تايمز مي‌گويد: بخش اعظمي از تنش در خليج‌فارس نتيجه نقض برجام توسط امريكا بوده است اما اگر اين وضعيت ادامه پيدا كند امكان اينكه اينستكس بتواند جان سالم به در ببرد، كمتر خواهد شد.
به گزارش «اعتماد»، بريتانيا در حالي با انتخاب گام‌هاي نادرست مانند اعزام ناو جنگي به منطقه، اصرار بر ائتلاف‌سازي مشترك اروپايي در تنگه هرمز و رد پيشنهادهاي ايران براي كاهش تنش در حال تطويل بحران است كه اين اقدام‌ها مي‌تواند به بروز شكاف در جمع 1+4 و از بين رفتن برجام منتهي شود. ايران اعلام كرده در برداشتن گام سوم در مسير كاهش تعهدات برجامي جدي است مگر آنكه 1+4 اقدامي ملموس در اجراي تعهداتش انجام بدهد.
سفير بريتانيا: به كاهش تنش متعهديم
سفير انگليس در تهران با اشاره به اقدامات دولت متبوع خود در منطقه، مدعي شد: آرام كردن سطح تنش‌ها همچنان در اولويت اول سفارت و بريتانيا باقي مي‌ماند. به گزارش ايرنا، «راب مك اير» سفير انگليس در تهران در حساب شخصي خود در توييتر نوشت: آرام كردن سطح تنش‌ها همچنان در اولويت نخست سفارت و بريتانيا باقي مي‌ماند. وي با ارجاع توييت خود به گزارشي كه در وبگاه رسمي دولت انگليس منتشر شده است، اظهار داشت: در اين لينك نمونه‌اي از تلاش‌هاي دولت بريتانيا تا به امروز جهت كاهش تنش‌هاي خليج فارس قابل ملاحظه است.