نيروهاي ارتش سوريه وارد خان شيخون شدند
ادلب؛ كانون بحران
شهاب شهسواري
22 روز مانده به ديدار برنامه‌ريزي شده ميان روساي جمهوري اسلامي ايران، تركيه و سوريه در سوچي، براي بررسي وضعيت كاهش تنش در سوريه، ارتش سوريه بعد از هفته‌ها نبرد براي اولين بار در 5 سال گذشته وارد استان ادلب شد. بر اساس گزارش گروه موسوم به «ديدبان حقوق بشر سوريه» نيروهاي شبه‌نظامي مستقر در خان شيخون از اين شهر عقب‌نشيني كردند تا مسير براي ورود ارتش سوريه به كليدي‌ترين نقطه جنوب استان ادلب تحت حاكميت دولت سوريه قرار گيرد. ورود ارتش سوريه به استان ادلب يك روز بعد از آن رخ مي‌دهد كه دولت سوريه، يك كاروان از خودروهاي ارتش تركيه را در اين استان هدف قرار داد. دولت تركيه اين اقدام دمشق را «نقض توافق كاهش تنش با روسيه» توصيف كرده است و دولت امريكا در حمايت از دولت تركيه اين عمليات را «يك‌عمليات غيرمسوولانه» عنوان مي‌كند. در برابر دمشق از دولت تركيه به دليل «حمايت از گروه‌هاي تروريستي» انتقاد كرده و اين عمليات را «نقض فاحش» حاكميت ملي خود دانسته است.
يك استان و هزار داستان
ادلب آخرين استان سوريه است كه به صورت كامل كنترل آن در اختيار گروه‌هاي مسلح مخالف دولت قرار دارد. از يك سال پيش كه نيروهاي شبه‌نظامي در استان ادلب اجازه دادند، ساكنان دو روستاي شيعه‌نشين فوعه و كفريا از بند محاصره رها شوند، استان ادلب به شكل يك‌دست در اختيار گروه‌هاي مسلح قرار داشت. بر اساس توافق كاهش تنش فرآيند آستانه، نظارت بر آتش‌بس در اين استان به نيروهاي ارتش تركيه واگذار شده بود و ارتش تركيه با ايجاد چندين ايستگاه نظارت در سراسر استان ادلب، مسووليت حفظ آتش‌بس را در آخرين استان باقي‌مانده در اختيار نيروهاي مسلح مخالف دولت در اختيار گرفته بود. فقدان نظارت دولت مركزي و اداره استان ادلب توسط گروه‌هاي شبه‌نظامي اين منطقه را به بهشت گروه‌هاي تروريستي تبديل كرده است از جمله هيات تحريرالشام يا جبه‌هالنصره از شاخه‌هاي گروه القاعده كه بعد از شكست در ديگر نقاط سوريه تمامي نيروهاي خود را به اين استان منتقل كرده است. تركيه و مخالفان غربي دولت سوريه معتقدند كه عمليات نظامي دولت سوريه براي بازپس‌گيري استان ادلب به دليل ميزباني از 3 تا 4 ميليون آواره جنگي كه از مناطق جنگ‌زده ديگر به اين نقطه فرار كرده‌اند، باعث بروز يك فاجعه بشري در اين استان مي‌شود.
عمليات تازه ارتش سوريه و متحدانش در استان ادلب بعد از آن آغاز شد كه هيات تحريرالشام يا جبه‌هالنصره رسما اعلام كرد به توافق كاهش تنش در اين استان پايبند نيست. حالا بعد از چند هفته عمليات ارتش سوريه با پشتيباني هوايي روسيه بنا به ادعاي گروه موسوم به «ديدبان حقوق بشر سوريه» مستقر در لندن، نيروهاي جبه‌هالنصره از بيم اينكه در شهر كليدي خان شيخون تحت محاصره نيروهاي سوريه قرار بگيرند، اين شهر را كاملا تخليه كرده‌اند تا راه براي ورود نيروهاي ارتش سوريه به اين شهر باز شود. اين اولين بار در 5 سال گذشته است كه نيروهاي دولت مركزي سوريه، كنترل خان شيخون را در اختيار مي‌گيرند.
شكاف در جبهه آستانه؟
موفقيت ارتش سوريه در ورود به استان ادلب همزمان با اعلام توافق تركيه و امريكا براي ايجاد يك منطقه حائل در شمال شرقي سوريه با وجود مخالفت تهران، مسكو و دمشق باعث شده است كه رسانه‌ها به گمانه‌زني در مورد شكاف در ميان ضامنان آتش‌بس فرآيند آستانه بپردازند. ايران، تركيه و روسيه در طول دو سال و نيم گذشته در قالب فرآيند گفت‌وگوهاي آستانه، مناطق كاهش تنش در خاك سوريه را ايجاد كرده‌اند و هر يك از طرف‌ها مسووليت ضمانت آتش‌بس در بخشي از خاك سوريه را برعهده گرفته‌اند. دولت سوريه معتقد است كه گروه جبه‌هالنصره در استان ادلب به توافق آستانه پايبند نيست و به نقض آتش‌بس در اين منطقه ادامه مي‌دهد در نتيجه حملات اخير به منطقه را بر اساس توافق‌هاي گذشته مشروع مي‌داند. در برابر دولت تركيه كه از سال 2011 و آغاز بحران داخلي در سوريه از تعدادي گروه‌هاي مسلح مخالف دولت مركزي حمايت كرده است، علاقه‌اي ندارد كه شرايط براي تسلط دولت مركزي سوريه بر استان ادلب فراهم شود به ويژه اينكه استان ختاي تركيه، هم‌مرز با استان ادلب، منطقه‌اي مورد مناقشه ميان دمشق و آنكاراست.
روز دوشنبه با هدف قرار گرفتن يك كاروان از خودروهاي نظامي ارتش تركيه در استان ادلب، حملات لفظي ميان دمشق و آنكارا بار ديگر از سر گرفته شد. دمشق، تركيه را به حمايت از «گروه تروريستي شكست‌خورده جبه‌هالنصره» متهم كرده است در شرايطي كه تركيه، ارتش سوريه را به «نقض همكاري‌ها، گفت‌وگوها و توافق كاهش تنش ميان روسيه و تركيه» متهم كرده است. بر اساس بيانيه وزارت دفاع تركيه در حمله صبح دوشنبه حين «جابه‌جايي نيروهاي تركيه» يك حمله هوايي باعث «كشته شدن 3 غيرنظامي و مجروحيت 12غيرنظامي ديگر» شده است. وزارت دفاع تركيه هدف از اين جابه‌جايي نيرو را «حفاظت از امنيت ايستگاه نظارت شماره 9 تركيه در استان ادلب، باز نگه داشتن مسيرهاي لجستيك و حفاظت از جان غيرنظاميان منطقه» عنوان كرده است. در برابر وزارت خارجه سوريه با انتشار بيانيه‌اي، كاروان هدف قرار گرفته را «خودروهاي تركيه‌اي پر شده از مهمات، اسلحه و تجهيزات نظامي» عنوان كرده است كه از سراقب به سمت خان شيخون در حركت بودند.
دولت‌هاي تركيه و سوريه از ابتداي بحران سوريه در سال 2011 مواضع خصمانه‌اي عليه يكديگر اتخاذ كرده‌اند. دولت تركيه، حكومت بشار اسد را حكومتي غيرمشروع و مسوول كشتار مردم توصيف مي‌كند و حكومت سوريه، دولت تركيه را به حمايت مالي و تسليحاتي از گروه‌هاي تروريستي در خاك خود متهم كرده است. خبرگزاري‌ها و نهادهاي رسمي هر دو كشور، دولت طرف مقابل را «رژيم» خطاب مي‌كنند و يكديگر را مسوول جناياتي كه در طول 8 سال گذشته در بحران سوريه رخ داده است، مي‌دانند.
همزمان با اختلافات با سوريه و روسيه در شمال غربي سوريه، دولت تركيه به تازگي اعلام كرده كه براي ايجاد يك نوار حائل در مرزهاي شمال شرقي سوريه با امريكا به توافق رسيده است. دولت‌هاي ايران، روسيه و دولت مركزي در دمشق، اين توافق را ميان دو قدرت خارجي تجاوز به حاكميت ملي و تماميت ارضي سوريه توصيف كرده‌اند.
قرار است كمتر از يك ماه ديگر، روساي جمهوري ايران، تركيه و روسيه در آنكارا همكاري‌هاي سه جانبه در مورد كاهش تنش در سوريه را بررسي كنند. در نشست پيشين 3 رهبر در سوچي روسيه با ميانجي‌گري تهران، مساله جلوگيري از آغاز عمليات نظامي در استان ادلب در بيانيه پاياني 3 رهبر مورد اشاره قرار گرفت. حالا در آستانه ديدار رهبران 3 كشور در سوچي بار ديگر مساله سرنوشت ادلب همچنين احتمال تشكيل يك نوار حائل با مشاركت امريكا و تركيه در شمال شرقي سوريه به يكي از اصلي‌ترين مباحث در مورد آينده سوريه تبديل شده است، مساله‌اي كه مي‌تواند همكاري‌هاي ايران، تركيه و روسيه در قالب توافق آستانه براي كاهش تنش در سوريه را تحت‌الشعاع خود قرار دهد.