مسير ناهموار حفاظت آثار تاريخي
پرستو فخاريان
بيش از 32 هزار اثر ثبت ملي و 23 اثر ثبت جهاني در ايران وجود دارد. تعداد اين آثار آن‌قدر زياد است كه مشخص است حفاظت از آنها كار راحتي نيست. در واقع در هر گوشه‌اي از ايران پر از بناهايي است كه از ادوار مختلف تاريخ به يادگار مانده‌اند و مراقبت از آنها هم كاري سخت و پرمسووليت است، اما برخلاف وفور چنين امكاني و درحالي كه مي‌توانستيم از آن به عنوان بهترين فرصتي براي جذب گردشگر و رونق اقتصاد محلي و پاتوقي براي مردم بومي استفاده كنيم، فقط آنها تبديل به چالشي روزانه براي مسوولان ميراث فرهنگي كشور شده‌اند. تخريب بناهاي ثبتي در جاي جاي كشور اغلب پاي ثابت اخبار روزانه و هفتگي است تا جايي كه حتي اگر خبري مانند خبر تخريب آرامگاه ليث صفاري كه چندي پيش منتشر شد صحت هم نداشته باشد،
باز هم چنين فاجعه‌هايي براي مردم دور از انتظار نيست و باورپذير هم هست. مسوولان ميراث فرهنگي مي‌گويند 31 يگان حفاظت با تشكيلات منسجم وظايف حفاظت از ميراث فرهنگي را در كشور انجام مي‌دهند، حتي مديركل اين مجموعه اواخر سال 96 اعلام كرد كه حدود 253 پايگاه حفاظتي در تابعيت اين يگان‌هاي حفاظت مشغول به كار هستند و در اين بين، حدود 250 موزه نيز زيرنظر اين يگان قرار دارد. اما مجموع اين شواهد و ادعاها مي‌تواند اين گمانه را تقويت كند كه تعداد نيروي يگان‌هاي حفاظتي ميراث فرهنگي در مقايسه با رقم بسيار بالاي بناها و آثار تاريخي اندك است، بنابراين دور از انتظار نيست كه هر از گاهي خبر تخريب يك بنا را بشنويم يا درباره آسيب‌هايي كه گردشگران يا افراد بومي به اين آثار مي‌رسانند در رسانه بخوانيم. در تازه‌ترين اتفاق بالا رفتن چند گردشگر از ديواره‌هاي ارگ كريمخاني شيراز كه به باور كارشناسان ميراث فرهنگي مي‌تواند منجر به تخريب تدريجي يا حتي فرو ريختن اين ديوار شود، واكنش مردم را در شبكه‌هاي اجتماعي برانگيخته است. مسوولان درباره اين خبر توضيح داده‌اند: «از آنجايي كه اين اتفاق خارج از ساعت كاري بوده، پرسنل اين مجموعه ملي داخل ارگ بوده‌اند و از اين‌رو، متوجه اين اتفاق نشده‌اند.» همين اظهارنظر، فرضيه تعداد اندك نيروهاي يگان‌ها يحفاظتي را تقويت مي‌كند؛ چه آنكه شايد لازم باشد بخشي از نيروهاي يگان، خارج از مجموعه كشيك داشته باشند تا از اتفاقات اينچنيني بكاهند. در كنار اين موضوع دغدغه ديگري نيز وجود دارد؛ آيا اساسا يگان حفاظت ميراث فرهنگي قدرت اجرايي دارد و در عمل مي‌تواند اقدامات بازدارنده يا تنبيهي را اجرا كند؟ مثلا در همين ديوارپيمايي اخير در ارگ كريمخاني كه البته مشابه آن در سال ۹۶ هم رخ داده، آيا مي‌شود با گردشگران خاطي برخورد قضايي كرد؟ رجوع به اظهارات مسوولان نشان مي‌دهد تاكنون اقدامي عملي براي مجازات اين افراد درنظر گرفته نشده است، بنابراين به نظر نمي‌رسد يگان مذكور دست‌كم در اين مورد مشخص توانسته باشد با تنبيه افراد قبلي، مانع از وقوع مجدد چنين اتفاقي شود. با اين همه شايد بايد تاكيد كرد جلوگيري از چنين مسائلي تنها به عهده يگان حفاظت نيست. روي ديگر اين سكه، ترويج فرهنگ حفاظت ميان مردم است. چنانچه مردم متعهد به مراقبت از ميراث فرهنگي ملموس خود باشند و در اين باره حساسيت لازم به خرج دهند، ديگر نيازي به مداخله نيروهاي حفاظتي نيست. حساسيت نسبت به حفظ آثار تاريخي همچنان نياز به فرهنگ‌سازي در ميان مردم دارد؛ موضوعي كه فعاليت بيشتر سازمان‌هاي مردم‌نهاد و همچنين مسوولان دولتي محلي را مي‌طلبد.