سفر غيرمنتظره ظريف
كوروش احمدي
سفر محمدجواد ظريف، وزير خارجه به بياريتز، شهر فرانسوي محل برگزاري نشست سران كشورهاي عضو گروه 7، را بايد اميدوار‌كننده‌ترين لحظه طي 15 ماه اخير در ارتباط با حركت در جهت حفظ برجام و كاهش تنش در روابط ايران و امريكا و جلوگيري از تشديد تنش بيشتر در منطقه خليج فارس به‌شمار آورد.
اين سفر در حالي انجام مي‌شود كه طي حدود 2 ماه گذشته ايده‌هاي مكرون، رييس‌جمهور فرانسه، براي نجات برجام بين تهران و پاريس موضوع بحث بوده و آخرين بار سه روز قبل ظريف در پاريس در اين مورد با مكرون گفت‌وگو كرده بود. از ماه مي2018 كه ترامپ از برجام خارج شد، منحني تنش با وجود برخي فراز و نشيب‌ها داراي حركتي رو به بالا بوده است. در شرايطي كه تا زمان تهيه اين يادداشت هنوز جزيياتي از دليل سفر ظريف اعلام نشده، با توجه به تلاش‌هاي مكرون طي دو ماه گذشته مي‌توان اميدوار بود كه پاسخ‌هاي ترامپ به ايده‌هاي مكرون دليل اصلي سفر چندساعته ظريف به بياريتز بوده است. اين پاسخ‌ها بايد به گونه‌اي بوده باشد كه دليلي منطقي براي اميدواري به ادامه كار در چارچوب ايده‌هاي مكرون را فراهم كرده باشد. مكرون و ترامپ روز شنبه به مدت دو ساعت با هم گفت‌وگو كردند كه ظاهرا بخش مهمي از آن به ايران اختصاص داشته است. ايده اصلي كه مكرون مد نظر دارد و صبح يكشنبه در نشست سران به آن پرداخته، ظاهرا اين است كه در قبال لغو بخشي از تحريم نفتي امريكا عليه ايران، مقامات ايراني بپذيرند تا گام‌هاي برداشته شده در جهت كاهش پايبندي به برجام را معكوس كنند و به بطور كامل به اين توافق عمل نمايند. البته طي هفته‌هاي گذشته از تامين اعتباري از سوي اروپا براي فعال كردن سازوكار مالي ايران- اروپا (اينستكس) نيز سخن رفته است. صرف نظر از درستي يا نادرستي اين ايده‌ها، مهم اين است كه علي‌الاصول طرفين پذيرفته باشند كه از طريق فرانسه در چنين چارچوبي گفت‌وگو كنند. در چنين صورتي، جزييات در مراحل بعدي مي‌تواند موضوع مذاكره قرار گيرد. در همين رابطه، محافلي در اروپا همچنين تاييد كرده‌اند كه مكرون در شام شنبه شب نيز از انجام ماموريتي ديپلماتيك در ارتباط با بحران در روابط ايران و امريكا سخن گفته و آنجا نيز ترامپ مخالفتي با اقدام فرانسه نكرده است.
شواهد موجود حاكي از آن است كه اگر چه ترامپ با ايده مكرون مخالفت نكرده، اما خود را به آن متعهد نيز نكرده است. اظهارات ترامپ در گفت‌وگو با خبرنگاران، به‌ويژه آنجا كه از اظهارنظر در مورد ابتكار فرانسه و پيام جي 7 براي ايران (خودداري از ساختن بمب اتمي و تخفيف تنش در خليج فارس و لزوم انجام گفت‌وگو) خودداري كرد، به گونه‌اي است كه اين پيش‌فرض‌ها را رد نمي‌كند. عدم رد اين ايده از سوي ترامپ از ديد طرف فرانسوي مي‌توانسته به اين معني باشد كه راه براي مذاكره بيشتر و دقيق كردن طرح باز است و ظاهرا اين علت دعوت وزير خارجه فرانسه از ظريف براي عزيمت فوري به بياريتز بوده است. در پي تحولات دوسه ماه اخير و اوج تنشي كه طي اين مدت در منطقه شكل گرفت، فرصتي كه اكنون فراهم شده را بايد يكي از معدود فرصت‌ها براي حركت در جهت حل سياسي بحران به‌شمار آورد. تحريم‌هايي كه امريكا در گذشته عليه كشورهاي ديگر اعمال كرده، بسيار طولاني و خسارت بار بوده است. ضروري است كه حداكثر تلاش براي استفاده از اين فرصت به‌منظور جلوگيري از طولاني شدن تحريم‌ها صورت گيرد. از طرفي، حضور فرانسه و مكرون نيز ويژگي خاصي به اين تلاش‌ها داده است. فرانسه به لحاظ موقعيت در اروپا و جهان وزنه بسيار معتبري در مقايسه با ديگر كشورهايي است كه در اين رابطه كوشيده‌اند. اگر فرانسه در اين مهم توفيق نيابد مشكل مي‌توان تصور كرد كه كشور ديگري بتواند توفيقي در اين وادي به دست آورد. خودداري فرانسه از الحاق به طرح امنيت دريايي امريكا نيز زمينه مساعدي در اين رابطه به وجود آورده كه بايد از آن بهره برد. به‌علاوه، مكرون ضمن تلاش براي داشتن رابطه كاري و دوستانه با امريكا و ترامپ، از جهاتي به سنت دوگليسم، كه از جمله بر استقلال فرانسه در قبال امريكا تاكيد دارد، باور دارد. اينها و بسياري ديگر امتيازاتي است كه فرانسه از آن برخوردار است و موقعيت نسبتا ممتازي به مكرون براي پيشبرد طرح ديپلماتيكش مي‌دهد. اين در حالي است كه عزم اروپا براي نجات برجام و خلاصي از بحراني در جوار اروپا از يك سو و آمادگي ترامپ براي مذاكره با اميد گرفتن امتيازي حتي اندك جهت استفاده در انتخابات آتي از سوي ديگر مي‌توانند دلايل ديگري براي اميدواري باشند. با اين حال، دعوت ظريف به بياريتز يك قمار بزرگ براي مكرون است. شكست مكرون در اين حوزه، مي‌تواند كار در مورد ديگر اختلافات اروپا با امريكا به‌ويژه در مورد موضوعات تجاري را دشوارتر كند.