رسانه‌هاي منتقد دولت وزارت بهداشت را در زمينه مقابله با قاچاق دارو زير سوال بردند
خوش‌بيني غيرواقعي
براي حذف بازار سياه دارو
گروه اجتماعي
يك روز پس از برگزاري نهمين جلسه قرارگاه دارو و تجهيزات پزشكي و مكلف شدن بانك مركزي به پيگيري مسيرهاي موازي جهت نقل و انتقالات بانكي براي تامين دارو، روزنامه خراسان، گزارشي درباره خريد و فروش دفترچه بيمه براي جعل نسخه دارويي منتشر كرد و شبكه دو سيما، موضوع گفت‌وگوي ويژه خبري خود را به بازار سياه ناصر خسرو اختصاص داد و از متوليان حوزه سلامت خواست درباره چرايي تداوم 40 ساله حيات پيچيده‌ترين بازار قاچاق كشور توضيح دهند.
همزماني انتشار يك گزارش درباره دلالي 20 ميليون توماني دفترچه‌هاي بيمه براي خريد و فروش غيرقانوني داروهاي ممنوع از عرضه بدون نسخه پزشك در يك روزنامه نزديك به جبهه اصولگرا و برگزاري يك ميزگرد در رسانه ملي درباره بازار سياه دارو، آن هم چند ساعت بعد از گزارش‌دهي اعضاي قرارگاه دارو به وزير بهداشت، مي‌تواند يك پيام داشته باشد؛ عصر يكشنبه، پويا فيروزي؛ دبيركل اتاق بازرگاني ايران و كره جنوبي به فارس خبر داد كه كره جنوبي هم به صف كشورهاي مايل به قطع همكاري دارويي با ايران ملحق شده و حالا، چند وقتي است كه كره‌اي‌ها، برخلاف ادعاهاي‌شان درباره تداوم تبادلات تجاري در حوزه كالاهاي استراتژيك يا بشردوستانه، فروش دارو و مواد اوليه به وارد كنندگان ايراني را متوقف كرده‌اند. فيروزي البته هيچ حكمي درباره علت اين تصميم كره‌اي‌ها نداد اما حدس مي‌زند كه يكي از دلايل اين اتفاق، مشكلات نقل و انتقالات بانكي به خارج از ايران باشد. غروب همان روز، قرارگاه دارو و تجهيزات پزشكي با حضور وزير بهداشت تشكيل جلسه داد و اعلام نگران‌كننده در اين جلسه اين بود كه طي 6 ماه امسال، يك ميليارد و ۲۴۵ ميليون و ۳۰۷ هزار يورو، ثبت سفارش در حوزه دارو و مواد اوليه دارويي انجام شده در حالي كه بر اساس آخرين گزارش اتحاديه واردكنندگان دارو، كل واردات دارويي سال 97، يك ميليارد و 373 ميليون دلار ارزبري داشته است. حالا به دنبال اعلامي كه دبيركل اتاق بازرگاني ايران و كره جنوبي داشته، فهرست تحريم‌كنندگان ايران از بابت همكاري دارويي، طويل‌تر از تابستان 97 شده آن هم در حالي كه وزير بهداشت از روزهاي پاياني سال 97 كه هنوز در مسند وزارت، تازه نفس بود، در هر تريبوني كه قرار گرفت، از اجراي قطعي ممنوعيت واردات داروهاي داراي مشابه ايراني گفت و در توجيه اين تصميم، حمايت از صنعت داخلي، خودكفايي ملي، كمبود ارز تخصيص يافته به دارو و تجهيزات پزشكي به دليل مشكلات دولت در فراهم آوردن ارز 4200 توماني، بومي‌سازي دانش توليد انواع دارو و تلاش براي عبور از سد قطور گراني قيمت ارز و تحريم اقتصادي و چالش‌هاي اعتباري پيش پاي دولت و وزارتخانه متولي سلامت را برشمرد. وزير بهداشت - كه اولين داروسازي است كه به وزارت رسيده و شنيده‌هاي غيررسمي، از سهامداري او در چند شركت دارويي خبر مي‌دهد و بنابراين، به خوبي، با الفباي سود واردات آشناست – با اين تصميم، يك الزام بدون رعايت حاشيه سود شبكه دلالي دارو از واردات و رانت خريد داروي خارجي ايجاد كرده كه حالا، اعضاي حقيقي و حقوقي اين شبكه گسترده با پشت پرده‌هاي غيرقابل دسترسي مي‌خواهند از تريبون‌هاي خود؛ يك رسانه مكتوب و يك رسانه ديداري، اين پيام را به وزير همسو با اعضاي حزب اعتدال و توسعه بدهند كه كانال واردات؛ به خصوص حالا كه بنا به گزارش يكشنبه شب قرارگاه دارو و تجهيزات پزشكي، اعتبارات تخصيصي براي دارو در 6 ماهه امسال، از كل اعتبارات تخصيصي در سال 97، بيشتر است در حالي كه اين ارقام، براي حجم كمتر اما گران‌تري از داروي وارداتي كفاف مي‌دهد، بايد مجددا باز شود. البته ظاهرا اين كانال براي برخي دست‌اندركاران شبكه دلالي دارو باز است چنانكه مشاهدات «اعتماد» از برخي داروخانه‌هاي سطح شهر نشان مي‌دهد، داروهايي كه «داروي حياتي» محسوب نمي‌شوند، حالا و پس از توقفي چند ماهه، دوباره به قفسه داروخانه‌ها بازگشته‌اند و اتفاقا تاريخ انقضاي اين داروهاي نه چندان پرمصرف كه اغلب از خانواده مكمل‌هاي تغذيه‌اي هستند هم تا دو سال بعد است.
تكليفي در قبال بازار سياه دارو نداريم
در گزارش روزنامه «خراسان» كه با اقبال رسانه‌هاي اصولگرايان هم مواجه شده درباره دلالي 20 ميليون توماني دفترچه‌هاي بيمه آمده است: «شركت‌هايي دفترچه بيمه مردم را با رقم‌هاي 10 تا 20 ميليون تومان از آنها كرايه مي‌كنند و پزشكان متخصصي كه مي‌شناسند در آنها داروهاي خاصي را مي‌نويسند.»
گزارشگر در ادامه، نقل قولي از فروشندگان دارو در خيابان ناصرخسرو آورده با اين مضمون كه «توي يه دونه برگه‌اش يه داروي ام‌اس بنويسه، پنج ميليون سوده. 20 تا برگه داره.» و گزارشگر، اشاره دارد كه داروهاي ام‌اس، ايدز و انسولين (داروي بيماران ديابتي) از جمله داروهايي است كه پاي مردم را به بازار آزاد - بازار سياه ناصرخسرو - باز مي‌كند. تاكيد اين گزارش بر نقش پررنگ شبكه دلالي فعال بين شركت‌هاي پخش دارو، داروخانه‌ها و بازار سياه ناصرخسرو است در حالي كه ضعف نظارت بر توزيع دارو را به عنوان مقصر اصلي دوام حيات بازار ناصرخسرو معرفي كرده است.
به دنبال انتشار اين گزارش، انتظار منطقي اين است كه مسوولان وزارت بهداشت پديده 40 ساله «بازار ناصر خسرو» را ريشه‌يابي كنند در حالي كه دوشنبه شب و در ميزگرد شبكه دو سيما، غلامحسين مهرعليان؛ مدير كل اداره داروي سازمان غذا و دارو، علاقه بيماران به داروهاي «برند» را به عنوان يكي از دلايل ادامه فعاليت بازار سياه ناصرخسرو معرفي كرده است. ممكن است البته علاقه به «داروي برند » واقعا يكي از دلايل آدم‌هايي باشد كه در راسته شرقي خيابان ناصرخسرو، سراغ از دارو مي‌گيرند اما جواب اين مسوول، نشانه اين است كه يا هيچ وقت پا به خيابان ناصرخسرو نگذاشته، يا آنقدر از مختصات بازار سياه ناصرخسرو بي‌خبر است كه اگر هم از آن مسير رد شده، حتي يك بار هم كنجكاو نشده كه در پوشش يك مشتري، از مرداني كه مسير شمال به جنوب خيابان ناصرخسرو، «دارو دارو» مي‌گويند، بپرسد: «آقا، چه دارويي داري؟» كه آن وقت آنها هم فهرست نه چندان طويلي از اسامي داروهاي مخدر، آمپول و شياف سقط جنين، مشروبات الكلي و استروييدهاي آنابوليك بدهند و ادعا كنند كه هر داروي ايراني و خارجي براي سرطان، ايدز، آسم، پوكي استخوان و پيوند را هم مي‌توانند در اسرع وقت تهيه كنند. در واقع، آنچه در بازار سياه ناصرخسرو عرضه مي‌شود، غير از مشروبات الكلي (كه گفته مي‌شود غير از موارد دست‌ساز و تقلبي، بسياري‌شان، كش‌روي دلالان از محموله‌هايي است كه ويژه كارمندان غيرايراني سفارت‌هاي خارجي و با پروازهاي مستقيم به ايران مي‌رسد) باقي اقلام دارويي موجود، اتفاقا داروهايي است كه فهرست رسمي داروي كشور، آنها را تاييد كرده مشروط بر اينكه اين اقلام، از طريق نسخه معتبر پزشك و در داروخانه‌ها عرضه شود. حالا وقتي نسخه معتبر نيست و جاي پيشخوان داروخانه با كنج پياده‌روي خيابان ناصرخسرو عوض مي‌شود يعني بايد ذره‌بيني به دست گرفت و دنبال ردپاهاي كمرنگ و پررنگ در مسير گمركات كشور تا داروخانه‌ها، يا در مسير خط توليد داخلي دارو و شركت پخش تا داروخانه‌ها گشت.
اما مدير كل اداره داروي سازمان غذا و دارو به جاي دست گرفتن اين ذره‌بين، دوشنبه شب از تريبون پربيننده سيما به صراحت اعلام كرده كه سازمان غذا و دارو، موظف به رصد بازار سياه دارو نيست و گفته است: «تصميم دولت براي تامين دارو، استفاده از ارز ۴۲۰۰ توماني است و البته ارز 4200 توماني براي دارو سبب مي‌شود دارو براي مصرف كننده، نرخ پاييني داشته باشد. در عين حال، سياست ما حمايت از توليد داخل است و براي حمايت از توليد داخل مجبوريم واردات دارو را محدود كنيم. اما برخي از اين داروها مشتري‌هاي خود را دارند. بنابراين، پزشك به عنوان نسخه‌نويس اين داروها را تجويز مي‌كند و بيمار هم تمناي آن دارو را دارد. يعني بيمار هنوز به برخي داروهاي برند، علاقه دارد و وقتي دارو را در هرجا پيدا نكند در نتيجه باعث مي‌شود بازار سياه دارويي ايجاد شود. البته بازار ناصرخسرو به عنوان بازار قاچاق دارو، بسيار كوچك است زيرا از حجم تبادلات بسيار كمي برخوردار است و ما هم از مكانيسم پر و خالي شدن اين بازار خبر داريم اما به عنوان نماينده سازمان غذا و دارو نمي‌دانيم كه چه كساني در اين ميان نقش سوداگران را ايفا مي‌كنند فقط مي‌توان گفت اين اشخاص حقيقي هستند. اگر اشخاص حقوقي يا شركتي در توزيع و نشت دارو در بازار سياه نقش دارند ما از آن بي‌خبر هستيم و به ما گزارشي نرسيده وگرنه با آن برخورد خواهيم كرد. علاوه بر اين، رصد بازار دوم دارويي (بازار سياه دارو) وظيفه وزارت بهداشت نيست اما اعلام مي‌كنيم كه شركت‌هاي رسمي وارد كننده دارو نمي‌توانند در بازار ناصرخسرو ورود كنند و حداقل تاكنون، گزارشي از مراجع امنيتي و نظارتي در اين ارتباط نداشته‌ايم.»
به دنبال اين اظهارات، ديروز هم كيانوش جهانپور؛ رييس مركز روابط عمومي و اطلاع‌رساني وزارت بهداشت خواسته كه دستگاه‌هاي انتظامي، امنيتي و قضايي براي حذف بازار سياه ناصرخسرو اقدام كنند و با اشاره به فيلمي هم كه در ميزگرد شبكه دو سيما درباره بازار داروي ناصرخسرو پخش شده، گفته است: «تاكيد مي‌كنم كه وزارت بهداشت خارج از داروخانه، هيچ اختيار و ابزاري براي نظارت و برخورد با تخلفات دارويي ندارد و قانون هم اجازه اين مداخله را به وزارت بهداشت نداده است. بازار سياه دارو، خارج از حيطه نظارت و اختيارات نظام سلامت و سازمان غذا و داروست؛ ليكن آنچه در اين گزارش مطرح شده، جرم مشهود و جاري است كه افراد و جوانب آن هم توسط تيم خبري صداوسيما ظرف ۱۰ ماهه اخير شناسايي شده‌اند. به نظر ما اسامي اين افراد و اين شركت‌ها بدون پرده‌پوشي بايد منتشر و به مقامات انتظامي، امنيتي يا قضايي اعلام شود و به دنبال آن، دستگاه‌هاي مسوول انتظامي، امنيتي و قضايي وارد شوند تا بقاياي اين بازار سياه 4۰ - 3۰ ساله از سيماي پايتخت رخت بربندد.» اين اظهارات از سوي مسوولان رده اول وزارتخانه متولي سلامت، دو علت دارد؛ يا اين مسوولان، از پشت پرده‌هاي غيرقابل انتشاري خبر دارند كه مجاز به ارايه هيچ سرنخي از اين دانسته‌ها براي اذهان عمومي نيستند كه در اين صورت، قاچاق دارو در ايران هم مانند تمام كشورها، در فهرست جرايم سازمان يافته‌اي قرار مي‌گيرد كه به دليل ميزان ارز تخصيصي يارانه‌اي و بالا بودن گردش مالي اين بازار داخلي، زمينه مستعدي براي ارتكاب انواع جرايم و جنايات تا حصول دامنه سود را هم فراهم مي‌كند، يا اين مسوولان، نه از الفباي قاچاق مي‌دانند و نه از واقعيت نشت دارو باخبرند كه از اقدام براي حذف بازار سياه و حذف قاچاق حرف مي‌زنند كه در اين صورت، بايد منتظر همين پاسخ‌ها هم بود.
بازار ناصرخسرو به عنوان بازار قاچاق دارو، بسيار كوچك است زيرا از حجم تبادلات بسيار كمي برخوردار است و ما هم از مكانيسم پر و خالي شدن اين بازار خبر داريم اما به عنوان نماينده سازمان غذا و دارو نمي‌دانيم كه چه كساني در اين ميان نقش سوداگران را ايفا مي‌كنند فقط مي‌توان گفت اين اشخاص حقيقي هستند. علاوه بر اين، رصد بازار دوم دارويي (بازار سياه دارو) وظيفه وزارت بهداشت نيست اما اعلام مي‌كنيم كه شركت‌هاي رسمي وارد كننده دارو نمي‌توانند در بازار ناصرخسرو ورود كنند و حداقل تاكنون، گزارشي از مراجع امنيتي و نظارتي در اين ارتباط نداشته‌ايم.»