تقسيم عادلانه كيك

مادر قطعه كيكي را به سه فرزندش داد تا با هم تقسيم كنند و بخورند. خيلي زود بين بچه‎ها بر سر نحوه تقسيم كيك دعوا شد، يكي مي‌گفت من كوچك‌ترم و بايد سهم بيشتري دريافت كنم، ديگري مي‌گفت من در كارهاي خانه بيشتر به مادر كمك مي‎كنم، پس سهم من بايد بيشتر باشد و سومي مدعي بود كه من تازه از بيماري بهبود يافته‎ام و بدنم به تقويت بيشتري نياز دارد و بنابراين سهم من بايد بيشتر باشد. مادر كه از دور شاهد اين نزاع بي‎پايان بود، پس از تامل مداخله كرد و گفت: صبر كنيد، براي اينكه دعوا خاتمه يابد، پيشنهادي دارم؛ يكي از شما (هر كدام‎تان، فرقي نمي‎كند)، كيك را برش بزند و دو نفر ديگر، از ميان برش‎ها، باز بنا به قرعه، سهم خود را انتخاب كند و روشن است كه قطعه باقيمانده سهم كسي است كه كيك را برش زده . بچه‎ها اين شيوه حل منازعه را قبول كردند، اما حالا تازه مشكل براي كسي كه بنا به قرعه، مسووليت برش زدن كيك را به عهده مي‎گرفت، شروع شد، چون او بايد طوري كيك را قطعه‎قطعه مي‎كرد كه دو نفر ديگر هر انتخابي مي‎كردند، سر او (يعني كسي كه كيك را برش زده) كلاه نرود.

روش پيشنهادي مادر در تقسيم كيك را فيلسوفان عدالت به منزله انصاف خوانده‎اند. يعني در اينجا كسي كه مسوول برش زدن كيك است، بنا به شرايطي كه پيش آمده، يعني به اين دليل كه خودش آخرين كسي است كه انتخاب مي‎كند، تمام تلاشش را مي‎كند كه كيك را به منصفانه‎ترين شيوه ممكن برش بزند. او هم طوري كيك را مي‎برد كه به آخرين فردي كه به كيك دسترسي دارد (در اينجا خودش) اجحاف نشود. انتخاب برش‎زننده كيك به وسيله قرعه هم سبب مي‎شود كه جاي اعتراض نماند كه چرا او يا چرا من نه و ... .

در مثال حاضر روشن است كه ساده‎ترين راه، تنصيف كيك يعني تقسيم آن به سه قطعه كاملا مساوي است. اما همه ‎جا تقسيم عادلانه و منصفانه به همين سادگي نيست. ما در جامعه با يك كيك و سه كودك مواجه نيستيم، مساله بر سر تقسيم همه ضروريات و امكانات متفاوت و كثير براي زندگي بشري با تنوعي شگفت‎انگيز از حيث قوم و نژاد و رنگ و زبان و جنسيت و فرهنگ و دين و مذهب و طبقه اجتماعي و طبقه اقتصادي و... است، به خصوص كه اين امكانات ضروري و حياتي، محدود است. اينجاست كه به اعتقاد جان راولز، فيلسوف معاصر امريكايي، بهترين راه‌حل استفاده از حجاب جهل به ويژه براي كساني است كه قرار است كيك امكانات را برش بزنند. حجاب جهل به اين معناست كه ايشان بايد از همه اطلاعات و آگاهي‎هاي خود و در نتيجه تعلقات خود نسبت به افراد چشم‎پوشي كنند، يعني به اين توجهي نكنند كه فلاني پسرعموي‌شان است و با ديگري قهر كرده‌اند. به عبارت ديگر روي همه منافع و حب و بغض‎ها و علايق شخصي حجاب جهل بكشند و بر اساس اصولي كلي تصميم بگيرند. اين حجاب جهل مهم‎تر از آن موجب مي‎شود كه آنها نتوانند محاسبه كنند كه خودشان و قوم و خويش‎ها و دوست و آشناهاي‌شان، چطور زودتر به امكانات دسترسي مي‎يابند. در نتيجه مثل مورد كودكان و كيك، مجبور مي‎شوند طوري امكانات محدود اقتصادي را تقسيم كنند كه اگر خودشان و آشناي‌شان به هر دليل، آخرين نفرهايي باشند كه امكانات به آنها مي‎رسد، نسبت به بقيه متضرر نشوند. اين يكي از اصول اساسي نظريه عدالت راولز است. او اين اصل را چنين خلاصه مي‎كرد كه كيك امكانات در جامعه را بايد به گونه‎اي تقسيم كرد كه به كم‎توان‎ترين اقشار و گروه‎ها، بيشترين نفع برسد. اين همان روشي است كه مادر در تقسيم كيك به كار برد، بدين معنا كه او هم مي‎گفت، عادلانه‎ترين و منصفانه‎ترين شيوه تقسيم كيك آن است كه آخرين نفري كه به هر دليل (حالا به دليل قرعه يا اينكه در خانه نبوده يا ...) به سهم خود مي‎رسد، احساس نكند كه به دليل اين ديرتر رسيدن، متضرر شده و به او ظلم شده است.