به نظر مي‌رسد كه همكاري‌هاي نظامي اخيرا به مجموعه همكارهاي‌هاي دوجانبه ايران و روسيه اضافه شده‌اند. به عنوان مثال، در اوايل آگوست، وزارت دفاع روسيه و فرمانده نيروي دريايي ايران تفاهمنامه‌اي را براي گسترش روابط نظامي دوجانبه امضا كردند. چه چيزي باعث شده كه دو كشور در اين مقطع همكاري‌هاي نظامي را ضروري ببينند؟
وضعيت جاري بينالمللي ايجاب مي‌كند كه هر كشوري دست به متوازن‌سازي منافع خود و شركايش بزند. ايران و روسيه تاكنون نتيجه همكاري‌هاي دوجانبه از جمله در حوزه نظامي را در سوريه به نمايش گذاشته‌اند. تفاهمنامه‌اي كه شما به آن اشاره كرديد و اخيرا امضا شده نشان‌دهنده اين است كه دو طرف آماده گسترش همكاري‌هاي نظامي ازجمله در حوزه هوايي و دريايي هستند اما قرار نيست دست يكديگر را با چند و چون‌هاي يك توافق رسمي ببندند.
باتوجه به اينكه آنچه ميان دو كشور حاصل شده يك تفاهمنامه است، مي‌توان به نكات زير اشاره كرد: نخست آنكه با تقويت همكاري‌هاي نظامي با ايران، روسيه حمايت خود از ايران را نشان مي‌دهد. ايران اين روزها تحت فشار شديد هم امريكا و هم برخي بازيگران منطقه‌اي قرار دارد. دوم آنكه با توجه به ظرفيت و پتانسيل تفاهمنامه امضا شده، روسيه از منابع موجودش براي تقويت و توسعه نفود در منطقه استفاده كرده و همچنين با استفاده از آن مي‌تواند سياستي سازنده و متوازن براي به ثبات رساندن اوضاع منطقه‌اي را در پيش بگيرد. اين مساله نه‌تنها به اهرمي براي روسيه تبديل شده و حضور اين كشور در منطقه خليج (فارس) را توجيه مي‌كند بلكه به اين كشور وجه سازنده صلح را هم مي‌دهد.
فكر مي‌كنيد تعميق همكاري‌هاي نظامي روسيه با ايران اقدامي در راستاي مقابله يا رقابت با امريكا نيست؟
از آنجا كه رابطه ميان ايران و ايالات‌متحده امريكا يكي از فاكتورهاي كليدي است كه به بهانه‌اي براي ايجاد منطقه امن در غرب آسيا شده است، تقويت رابطه نظامي ميان ايران و روسيه مي‌تواند چالشي براي طرف امريكايي به حساب بيايد. اگر ما رقابت براي نفود بيشتر و برنامه هر كدام از بازيگران براي برخورداري از موقعيت بهتر در منطقه را درنظر بگيريم، آنگاه بايد بگوييم كه تقويت رابطه روسيه با ايران در مرحله نخست نشان‌دهنده كارآمدي ديپلماسي روسيه در مقابل يك رويارويي شديد ميان ايران و امريكاست.
احتمالا طرف ايراني، روسيه را تضميني براي امنيت خود مي‌داند، چراكه روسيه به قدرت‌هاي خارجي اجازه نداد تا قواعد بازي خود را در سوريه پيگيري كنند. اما روسيه استراتژي خود را دنبال كرد تا در منطقه نفوذ پيدا كند بدون آنكه در مسائل داخلي ميان كشورهاي منطقه دخالتي كرده باشد. در نتيجه، روسيه نوعي از توازن ميان بازيگران خاورميانه‌اي با وجود اختلاف‌ها و تضاد منافعي كه هر كدام با يكديگر دارند، ايجاد كرده است. اين سياست نشان‌دهنده يك مساله است؛ روسيه همكاري با ايران را تقويت كرده نه به دليل رويارويي با امريكا بلكه به دليل حمايت از منافع روسيه در خاورميانه.
روسيه اخيرا طرح خود براي تامين امنيت در منطقه خليج‌فارس را به سازمان ملل برده است. چه چيزي باعث شد روسيه در اين مسير گام بگذارد و آيا اطلاعي از جزييات اين طرح داريد؟
تنش ميان ايران و غرب بر كشتيراني در خليج‌فارس تاثير گذاشته است. حوادثي كه در چند ماه اخير براي تعدادي از نفتكش‌ها در اين منطقه رخ داد گمانه‌زني‌ها درباره توسعه حضور نظامي سايرين در منطقه را قوت بخشيد.
به عنوان مثال لندن پس از آنكه ايران نفتكش انگليسي را توقيف كرد بر حضور نظامي خود در اين منطقه افزود. علاوه بر اين، امريكا پيشنهاد ايجاد ائتلاف دريايي براي محافظت از كشتيراني در خليج‌فارس را داده است. طرح امنيتي روسيه براي منطقه خليج‌فارس هيچ نكته متفاوتي با آنچه پيش از اينها در قالب مسائل منطقه‌اي گفته شده، ندارد. با اين همه اين سند، اصلي‌ترين رويكردها و نقطه‌نظرهاي مسكو براي ايجاد صلح در منطقه خليج‌فارس را بيان مي‌كند: اصلي‌ترين نكته‌اي كه در اين سند مورد تاكيد قرار گرفته ضرورت فعال بودن و حضور همه بازيگران بدون استثناست. در اين سند بر قوانين بينالمللي و پيروي از اصول چندجانبه‌گرايي در پروسه تصميم‌گيري‌ها در منطقه تاكيد شده است. اين بخش همواره در ديپلماسي روسيه مدنظر بوده و هدف آن نيز ارايه رويكرد يا دستور كاري متفاوت به بازيگران منطقه‌اي است. احتمالا روسيه با اين رويكرد تلاش مي‌كند به يك حلال مشكلات در منطقه غرب آسيا بدل شود تا در نتيجه منطقه را از نفوذ و حضور نظامي خارجي رها كند. جزييات اين طرح هنوز منتشر نشده، چراكه نكته بسيار مهم اين است كه بايد به كشورهاي حاشيه خليج‌فارس، طرحي را ارايه كرد كه نيازمند همكاري مشترك تمام اعضاي منطقه باشد. اواخر ماه مه بود كه تهران قدمي در اين مسير برداشت و به كشورهاي حاشيه خليج‌فارس پيشنهاد كرد كه تفاهمنامه عدم تعرض با يكديگر را امضا كنند. اما تنش موجود در منطقه به كشورهاي عضو اين فرصت را نمي‌دهد كه طرح‌ها براي تامين امنيت در منطقه مهم و استراتژيك خليج‌فارس را به جد مورد بحث و بررسي قرار بدهند.
روسيه همواره درباره نقش سياست‌هاي مخرب خارجي‌ها در منطقه خليج‌فارس و خاورميانه هشدار داده و به نظر مي‌رسد كه در طرح خودش نيز به دنبال پايان دادن به اين دخالت‌هاي خارجي است. با اين همه باتوجه به وابستگي برخي كشورهاي منطقه مانند عربستان به امريكا، واكنش آنها به طرح امريكا را چگونه ارزيابي مي‌كنيد؟
ميخاييل بوگدانف، معاون وزير خارجه روسيه مي‌گويد جامعه جهاني از طرح روسيه استقبال خوبي كرده، چراكه ايده روسيه، طرحي جامع است كه به ضرر هيچ‌كس نخواهد بود، بلكه كاملا برعكس خواهان اجماع تمام بازيگران است. با اين همه ساده‌لوحانه است اگر انتظار هيچ عكس‌العمل منفي جدي را نداشته باشيم. هدف ارايه چنين طرحي تغيير موازنه قدرت در منطقه يا تغيير سمت و سوي تنش از يك جهت به جهت ديگري نيست، بلكه هدف نشان دادن رويكرد مسكو و جلب‌توجه به تلاش سازنده روسيه براي كمك به صلح در منطقه خليج‌فارس است. شايد بتوان گفت كه طرح روسيه بيشتر ليستي از آرزوها باشد تا برنامه اقدام. برخي از نكات اين طرح باتوجه به سطح تعارض‌ها و نبود اراده در بازيگران منطقه‌اي و فرامنطقه‌اي براي امتياز دادن يا متعهد شدن، امروز غيرقابل تصور به نظر مي‌رسد.
فكر مي‌كنيد پس از حضور در سوريه حالا روسيه نوعي حضور نظامي در غرب آسيا را دنبال مي‌كند و آيا اين حضور امريكا را تحريك نخواهد كرد؟
تا همين اواخر، سياست روسيه در خاورميانه با رويكرد متوازن و عمل‌گرايي همراه بوده است. روسيه با مهارت خاصي، سطح بالايي از رابطه و تعامل را با تمام كشورهاي منطقه با وجود مشكلات داخلي في‌مابين آنها پيش برده و منافع مسكو را با كمترين هزينه تامين كرده است. سوريه نمونه يكي از اين موفقيت‌هاي روسيه به حساب مي‌آيد. از آنجا كه روسيه استراتژي مشخصي درباره رفتارهاي آتي خود در منطقه خاورميانه ندارد، سياست‌هاي او به نوعي در پاسخ به چالش‌هاي موردي تعريف مي‌شوند. علاوه بر اين ما نبايد فراموش كنيم كه نقش روسيه در منطقه خاورميانه و همچنين منابع آن، آن‌قدري نيست كه بتواند تاثير مستقيمي بر بازيگران منطقه‌اي بگذارد. اگر روسيه خود را در مسائل في‌مابين كشورها در منطقه وارد كند ناچار به انتخاب ميان يكي از طرف‌ها مي‌شود و اين در چارچوب منافع روسيه نيست. براي آنكه بگوييم روسيه از خاورميانه مي‌رود بسيار زود است، چراكه سيستم امنيت منطقه‌اي با اجرا فاصله بسيار زيادي دارد و چالش‌هاي جديدي هم ظهور كرده‌اند كه يكي از آنها باز‌سازي سوريه پس از جنگ است.
رابطه عميق روسيه و ايران به‌خصوص در سال‌هاي اخير قابل كتمان نيست اما به نظر مي‌رسد كه مسكو هيچ‌گاه نقش ميانجي ميان ايران و ساير كشورهاي طرف مشاجره براي خود قائل نبوده است. به عنوان مثال ولاديمير پوتين، رييس‌جمهور روسيه در ماه اكتبر به عربستان‌سعودي مي‌رود و البته پيش از اين هم ميزبان ملك سلمان در روسيه بوده اما هيچ‌گاه نشنيديم كه روسيه ميانجيگري در اين زمينه كرده باشد. دليل اين امتناع روس‌ها چيست؟
پاسخ به اين سوال در استراتژي روسيه در خاورميانه نهفته است. يكي از دلايل موفقيت سياست خارجي مسكو در اين منطقه، تحفظ روسيه در حفظ وضع موجود و ساختن رابطه سازنده با همه بازيگران است. روسيه معمولا در شرايطي كه يا نفوذ مستقيم در پرونده‌اي دارد مانند كنگره گفت‌وگوهاي ملي سوريه در سوچي يا وزن سياسي دارد مانند طرح براي بسترسازي به منظور مذاكرات اسراييل و فلسطين بدون پيش‌شرط پيشنهاد ارايه خدمات واسطه‌اي مي‌كند. به دلايل مشخصي در مناقشه ميان ايران و عربستان‌سعودي، روسيه نمي‌تواند به عنوان طرف معتبري ايفاي نقش كند، چراكه رقابت ميان تهران و رياض نه‌تنها در منافع ملي و منطقه‌اي متفاوت بلكه در ايدئولوژي هم ريشه دارد. روسيه به دنبال آن است كه رابطه كاري خوبي با هر دو كشور داشته باشد اما سود چنين ميانجيگري سختي مشخص نيست.
روسيه يكي از بازماندگان در برجام است و مي‌دانيد كه اين توافق به خاطر كناره‌گيري امريكا و البته ناتواني 1+4 در وفاي به عهد در كماست.
شما تلاش‌هاي روسيه براي نجات برجام را چگونه ارزيابي مي‌كنيد؟
پس از كناره‌گيري امريكا از برجام، روسيه دايما خواهان حفط توافق به دست آمده با ايران شد. روسيه منابع و اهرم‌هاي نفوذ كافي براي جبران خسارت ناشي از سياست فشار حداكثري امريكا يا جبران تعهدات 1+4 به تنهايي را ندارد اما به تعهد به نهادهاي بينالمللي دخيل در اين توافق مانند سازمان ملل ادامه مي‌دهد. در حال حاضر روسيه فقط مي‌تواند سطح به دست آمده در همكاري با ايران را باوجود تحريم‌ها ادامه دهد و همچنين شركاي ديگر را تشويق كند كه به جمع نيروها براي حفظ برجام بپيوندند.
روسيه در غرب آسيا منافع خود را با كمترين هزينه تامين كرد
روسيه به دنبال متوازن‌سازي قدرت‌ها در غرب آسياست
روسيه با تفاهمنامه نظامي با ايران، حمايت خود از تهران در برابر فشارهاي امريكا را نشان داد
تفاهمنامه نظامي ايران و روسيه، نفوذ مسكو در غرب آسيا را گسترش مي‌دهد
ايران، روسيه را تضمين امنيتي خود مي‌داند
روسيه همكاري با ايران را تقويت كرده نه به دليل رويارويي با امريكا بلكه به دليل حمايت از منافع روسيه در خاورميانه
طرح روسيه براي امنيت در خليج‌فارس تمام بازيگران منطقه‌اي بدون استثنا را دربر مي‌گيرد
تنش در خليج‌فارس، فرصت بررسي موشكافانه طرح‌هاي متفاوت را نمي‌دهد
روسيه ماهرانه از انتخاب ميان ايران و عربستان عبور كرد
روسيه قادر به مهار كمپين فشار حداكثري امريكا عليه ايران نيست