نفي خودرومحوري؛ رنسانسي براي شهرها
شينا انصاري
وضعيت كنوني شهرهاي ما نشان از حكومت مطلقه خودروها بر خيابان‌هاي شهر دارد. در دهه‌هاي گذشته بر پيكر شهرهاي ما خراش‌هاي عميقي به نام اتوبان، بزرگراه، پل و تقاطع‌هاي همسطح و غيرهمسطح ايجاد شده است تا با گسترش بي‌رويه اتومبيل‌هاي شخصي، به غلبه هر چه بيشتر خودروها در شهر بينجامد. فضاهاي شهري به عنوان مهم‌ترين مراكز حضور و تعامل اجتماعي شهروندان به نحوي به تسلط خودروها در آمده كه گويي هيچ موضوع ديگري مهم‌تر از حضور آنها در شهر نبوده است. «سواره‌ها» همواره اولويت را در برنامه‌ريزي‌هاي شهري ما داشته‌اند و براي راحتي تردد آنها حتي اگر لازم بود ميراث‌هاي تاريخي و طبيعي شهرها به راحتي قرباني مي‌شدند؛ از تخريب باغ‌هاي قديمي و دو پاره كردن محله‌هاي شهر گرفته تا بردن انسان‌ها به زير سطح براي آسودگي تردد خودروها در سطح!
اين روند خودرومحوري در يك سده قبل در اغلب شهرهاي دنيا موجب پديدار شدن معضلات عديده‌اي همچون آلودگي هوا و صدا، ترافيك و به تبع آن هدررفت زمان و اتلاف منابع و انرژي، تشديد بيماري‌ها به واسطه كم‌تحركي و كاهش تعاملات انساني شد؛ از اين رو از اوايل قرن حاضر فعاليت‌هاي مختلفي در شهرهاي جهان با هدف رهايي از وابستگي به خودروها و توجه به شهرهاي انسان‌محور انجام شده است. جالب اينجاست كشورهاي توسعه‌يافته‌اي كه جهان را به عصر اتومبيل كشانده‌اند، خود از پيشگامان نهضت نفي خودرومحوري در شهرها محسوب مي‌شوند. پياده‌روي، دوچرخه‌سواري و توسعه حمل‌ونقل عمومي از جمله سياست‌ها براي خروج شهرها از سيطره خودروهاي شخصي بوده است. همچنين براي توجه بيشتر به اين موضوع، از سال 2002 هفته بين‌المللي حمل‌ونقل پاك (25 الي 31 شهريور) با نظارت اتحاديه اروپا آغاز شده است و هر سال شهرهاي بيشتري از جهان در اين برنامه مشاركت كرده‌اند. در سال گذشته بيش از 50 كشور و 2800 شهر جهان در اين رويداد شركت داشته‌اند. آخرين روز اين هفته، «روز جهاني بدون خودرو» نامگذاري شده است. در اين هفته براي ترغيب بيشتر شهروندان به عدم استفاده از خودروهاي شخصي و بهره‌گيري از گزينه‌هاي جايگزين موتورهاي احتراقي، برنامه‌هاي متنوعي در نظر گرفته مي‌شود. مسابقه وسايل نقليه با سوخت پاك در بوداپست، دوچرخه‌سواري در سائوپائولو، پيك‌نيك خياباني در وين، مسابقه دويدن و پياده‌روي در جاكارتا و تردد پياده روزنامه‌نگاران فرانسوي در روز جهاني بدون خودرو، با هدف تهيه گزارش از سطح شهر برخي اقدامات نمادين اعلام‌شده سال جاري هستند.
امسال خوشبختانه براي نخستين‌بار شهر تهران به عنوان نخستين شهر از جمهوري اسلامي ايران به پويش بين‌المللي هفته حمل و نقل پاك ملحق شده است. در كشور ما طي چند سال اخير حركت‌هاي مردمي خوبي براي توجه بيشتر به سفرهاي شهري سازگار با محيط زيست شكل گرفته است. پويش «سه‌شنبه‌هاي بدون خودرو» كه بدوا از جانب كنشگران محيط‌زيست آغاز شده، هم‌اكنون با همراهي و حمايت مديران شهري در شهرهاي مختلف كشور رفته‌رفته به حركتي اثرگذار براي توجه به حمل‌ونقل پاك تبديل شده است.
هرچند فراگير شدن آن زماني محقق مي‌شود كه هم براي مديران شهري، توسعه پايدار شهر بر ساخت اتوبان، تعريض خيابان و ايجاد فضاي بيشتر براي خودروها ارجحيت يابد و هم شهروندان فعالانه با كاهش استفاده از خودروهاي شخصي در تغيير سبك سفرهاي شهري مشاركت جويند. بدون ترديد شهر انسان‌محور ايمن‌تر، سالم‌تر و به دور از اتلاف منابع و تخريب زيست‌بوم است و مردماني شاداب‌تر، با انگيزه‌تر و موثرتر براي مشاركت در فعاليت‌هاي شهروندي دارد.