معادله پيچيده «شيشه»
سعيد صفاتيان
توليد ماده روانگردان «شيشه» چند سالي است كه در افغانستان به طور چشمگيري افزايش يافته است. براي اين اتفاق مي‌توانيم چند دليل عمده را برشماريم. سودآوري بالاي توليد «شيشه» براي قاچاقچيان يكي از اين دلايل است. ميزان مصرف شيشه در اين كشور ظرف چند سال گذشته افزايش پيدا كرده و از اين رو قاچاقچيان به اين صرافت افتاده‌اند كه سود بيشتري به جيب بزنند. فروش ترياك و هرويين براي قاچاقچيان داخل افغانستان سود چنداني ندارد از اين رو عرضه شيشه در بازار داخلي اين كشور سودآورتر است. از طرفي ماده اوليه توليد شيشه يا همان «سودو افدرين» به راحتي از كشورهايي چون چين، پاكستان و ...
هندوستان وارد افغانستان مي‌شود. پايين بودن قيمت ماده اوليه و دسترسي آسان به آن و ارزان بودن نيروي كار موجب شده تا انگيزه توليد مواد مخدر شيشه نزد قاچاقچيان تقويت شود.
بازار هدف قاچاقچيان
قاچاقچيان علاوه بر بازار داخلي افغانستان، گوشه چشمي هم به توسعه بازارشان در كشورهاي منطقه دارند. كشورهايي كه در منطقه ما بيشترين مصرف شيشه را دارند، بازار هدف قاچاقچيان به حساب مي‌آيند. يكي از اين كشورها ايران است. همچنين هندوستان، پاكستان و كشورهاي جنوب روسيه مثل قرقيزستان و قزاقستان مقصد صادرات شيشه توليدي در افغانستان هستند. از آنجا كه در افغانستان قانون خاصي براي مبارزه با مواد روانگردان وجود ندارد و نيروهاي امنيتي و درماني آنجا هم آشنايي‌شان اندك است، روند قاچاق روانگردان‌ها دشواري چنداني ندارد. ماده «شيشه» توليد شده در افغانستان البته با موادي كه در اروپا توليد مي‌شوند، تفاوت دارد و داراي ناخالصي بالايي است. همين ناخالصي عوارض مصرف اين ماده را هم افزايش مي‌دهد. اين اتفاق مي‌تواند براي كشورهاي مصرف‌كننده در منطقه بسيار خطرناك و زيان‌بار باشد.
تبعات مصرف شيشه در ايران
چنانكه اشاره كردم، بازار ايران يكي مقاصد مهم شيشه توليدي افغانستان است. كاهش قيمت اين ماده روانگردان مي‌تواند باعث شود آنهايي كه مصرف‌كننده ترياك هستند به دلايل اقتصادي به مرور به سمت مصرف شيشه گرايش پيدا كنند. هر چه اين تقاضا بيشتر شود، شبكه توليد و توزيع هم سود بيشتري نصيبش مي‌شود و انگيزه‌اش براي بزرگ‌تر كردن بازارش افزايش مي‌يابد. به اين ترتيب موفقيت نسبي كه در كنترل مصرف شيشه در كشور داشته‌ايم ممكن است از دست برود و جوان‌ها دوباره به مصرف شيشه روي بياورند. نبايد فراموش كنيم كه در ماده روانگردان شيشه، مواد ديگري به عنوان ناخالصي افزوده مي‌شود كه عوارض مصرف را چند برابر مي‌كند. داروهايي كه وابستگي شخص را زياد و به اين ترتيب درمان معتادان را هم دشوار مي‌كند. براي پيشگيري از تغيير الگوي مصرف مواد مخدر در ايران بايد چند سياست به صورت توامان دنبال شود. نزديك به 20 سال است كه ميان ايران و افغانستان، افسران رابط مبارزه با مواد مخدر وجود دارد كه در زمينه تبادل اطلاعات ميان نهادهاي امنيتي و انتظامي دو كشور همكاري مي‌كنند. لازم است كه افسران رابط در اين زمينه فعال شوند و نيروهاي كشور همسايه هم از سوي نيروهاي با تجربه ما آموزش ببينند. برگزاري كنفرانس‌هاي دوجانبه و چندجانبه مي‌تواند به تعميق روابط و همكاري ميان كشورهاي منطقه در اين زمينه منجر شود. از سوي ديگر بايد در ايران سياست كاهش تقاضا با توان بيشتري دنبال شود. ترياك در ايران هميشه ماده مخدر اول هست و خواهد بود. از همين رو لازم است براي اتخاذ سياست عرضه محدود و كنترل شده ترياك به معتاداني كه چند سال از مصرف آنها گذشته و به درمان هم تن نمي‌دهند، برنامه‌ريزي كنيم. مقصود من اين نيست كه به جوانان 15،
16 ساله بگوييم، اجازه داريد ترياك مصرف كنيد. هدف اين است مراكزي طراحي كنيم و به افراد ميانسالي كه سال‌هاست درگير اعتياد به ترياك هستند و به درمان هم تن نمي‌دهند به صورت قانون‌مند مواد سنتي داده شود تا از گرايش آنها به مواد روانگردان جلوگيري كنيم.