وارونه‌نمايي اخبار
حجت‌اله عباسي
قصه پرغصه «تحريف اخبار» سر دراز به بلندي عمر رسانه‌هاي جمعي دارد. در عصر مدرنيسم ميزان تحريف اخبار در رسانه‌هاي جمعي كم بود و بين رويداد و خبر آن، تناسب معقولي وجود داشت. در عصر فرامدرنيسم و به حاشيه رفتن نقش‌هاي اجتماعي رسانه‌ها و پررنگ شدن نقش تجاري آنها، اخبار با پيچيدگي‌هاي فناورانه بزك و توده‌‌پسند مي‌شوند. قدرت‌هاي پنهان در پشت رسانه‌ها براي تامين منافع خود با سلاح برنده رسانه به گونه‌اي سر مخاطبان را مي‌برند كه بندگان خدا تازه بعد از بريدن خبر‌دار مي‌شوند. مخاطبان رسانه‌هاي جمعي، با اصطلاح «تحريف اخبار» و «وارونه‌نمايي اخبار» رويدادها بيگانه نيستند. وقتي بازنمايي جوانب رويداد با واقعيات انطباق ندارد و به ويژه اينكه مخاطبان درباره آن رويداد تجربه مستقيم داشته يا در تجربيات ديگران سهيم شده‌اند، به عينه به وارونه‌نمايي رويداد و دستكاري در افكار عمومي پي مي‌برند. هر رويداد يك منظومه چندوجهي و داراي هسته اصلي و اجزاي مرتبط تنيده در يكديگر است. هنگام تبديل رويداد به خبر، شناخت اجزا و تناسب رخدادها و پديده‌هاي اجتماعي بسيار ضروري است. اين بصيرت از فراواقعي شدن اخبار ممانعت مي‌كند. هر گونه بي‌دقتي در شناخت ابعاد رويدادها و پديده‌هاي اجتماعي يا تعمد در پاره حقيقت‌گويي و حذف اطلاعات موثر رويداد به تحريف اخبار مختوم مي‌شود. فرآيند اخبار شامل چهار مرحله سوژه‌يابي، گردآوري اطلاعات، پردازش و تنظيم و انتشار اطلاعات است. تحريف اخبار در هر يك از اين مراحل مي‌تواند رخ دهد. خبرنگاران و گزارشگران هر يك انگيزه‌ها، عقايد، الزامات شغلي و ارزش‌هاي خاصي دارند و دستگاه ادراكي آنها تحت تاثير اين عوامل است. هم‌افزايي اين عوامل موجب مي‌شود آنها در گردآوري و تنظيم اطلاعات خالي از سوگيري نبوده و زاويه ديد منحصربه‌فرد را دارا باشند. در جريان بازنمايي، شناخت و دستيابي به ابعاد و تناسب اجزاي رويدادها يا پديده‌هاي اجتماعي، كاري خلاقانه و هنري و البته در پاره‌اي از موارد دشوار است. بايد اذعان داشت كار حرفه‌اي و كنار نهادن سوگيري‌ها در پوشش خبري به گونه‌اي كه فقط داده‌ها سخن بگويند چندان سهل نيست و مستلزم مهارت و تيزهوشي است. در مرحله «سوژه‌يابي» تحريف اخبار به اين شكل رخ مي‌دهد كه به جاي پرداختن به سوژه‌هاي اصلي جامعه سراغ سوژه‌هاي فرعي رفت و با پر كردن وقت رسانه‌هاي جمعي، اذهان عمومي را از مسائل اصلي جامعه منحرف كرد. در مرحله «گردآوري اطلاعات» رويداد، به جاي توجه به داده‌هاي اصلي، با برجسته كردن اطلاعات فرعي و حاشيه‌اي مي‌توان اذهان عمومي را به جاهاي ديگر برد. در اين مرحله اطلاعات رويداد از صافي ادراكي خبرنگار عبور كرده تا توسط كلمات موجود در زبان معنا پيدا كند. خبرنگاران و گزارشگران تحت تاثير تمايلات، عقايد، ارزش‌ها و الزامات محيط شغلي بوده و بر تفسير رويداد اثر مي‌گذارند كه در بازنمايي، تناسب ابعاد واقعي رويداد را خدشه‌دار مي‌كند. در مرحله «پردازش و تنظيم اخبار» دروازه‌بانان خبر در يك چارچوب ايدئولوژيك و سياسي اطلاعات رويدادها را ويرايش و از طريق كدگذاري مفهومي، برجسته‌سازي و چارچوب‌بندي مي‌كنند. اين دستكاري‌ها موجب فراواقعي شدن اخبار پاره‌اي از رويدادها مي‌شود. در مرحله «انتشار اخبار» متناسب با نوع رسانه در مطبوعات از طريق نوع فونت، سايز حروف، رنگ‌بندي و صفحه‌بندي و عكس؛ در رسانه راديو از طريق چينش اخبار، برجسته‌سازي و لحن گويندگان و فراز و فرود آنها و در تلويزيون از طريق تعيين اولويت انتشار اخبار، دستكاري در تصاوير، گرافيك، عكس، تدوين تصوير و در چند رسانه‌ها تركيبي از حقه‌هاي مختلف، واقعيات وارونه‌نمايي، كمرنگ يا پررنگ نشان داده مي‌شود و اطلاعات رويداد و پديده‌هاي اجتماعي با هدف انحراف اذهان عمومي دستكاري مي‌شوند.