حميدرضا خالدي |سرانه توليد پسماند يا زباله در ايران بسيار بالاست به طوري كه جزو كشورهاي ركورددار جهان در اين زمينه محسوب مي‌شويم. با اين وجود هنوز هم تقريبا تمام زباله‌هاي جمع‌آوري شده به همان شيوه سنتي گذشته دفن مي‌شوند. اين درحالي است كه بسياري از كشورهاي توسعه‌يافته جهان، امروز حجم بالايي از زباله‌هاي‌شان را بازيافت مي‌كنند. اتحاديه اروپا در طرحي جهاني به دنبال آن است تا تجارب كشورهاي توسعه يافته در مورد بازيافت را به كشورهاي ديگر به ويژه كشورهاي جهان سوم به صورت رايگان منتقل كند. هلند يكي از كشورهاي داوطلب اتحاديه اروپاست كه با توجه به پيشرفت چشمگيري كه در عرصه پسماند و بازيافت كسب كرده، سفرا و كارشناساني را در قالب سفراي بازيافت به كشورهاي ديگر اعزام مي‌كند. ايران اولين كشور آسيايي و اسلامي بوده كه كارشناسان حوزه بازيافت و آب هلند به عنوان سفراي اتحاديه اروپا به آن سفر كرده‌اند تا تجارب‌شان را در اختيار كارشناسان و مديران ايراني قرار دهند. «هرمان هويزمان» سفير پسماند وزارت زيرساخت و آب هلند در بازيافت، يكي از كارشناسان اين تيم تخصصي است كه به دعوت فدراسيون توسعه علوم و فناوري كشورهاي اسلامي همچنين شهرداري تهران به ايران آمده است تا ضمن حضور در كارگاه يك روزه مديريت پسماند؛ آب و فاضلاب از نزديك با بررسي وضعيت كشورمان در خصوص پسماند آشنا شود و زمينه را براي همكاري‌هاي بعدي فراهم كند.
در حال حاضر چه درصدي از پسماندهاي كشور شما بازيافت و چه مقداري مدفون مي‌شود؟
در هلند بخش اعظمي از پسماندهاي خود را بازيافت مي‌كنيم. به طوري كه تنها يك تا دو درصد آنها را دفن مي‌كنيم. يعني 81 تا 82 درصد پسماندهاي‌مان را بازيافت مي‌كنيم و 16- 15 درصد آن را توسط زباله‌سوزها از بين مي‌بريم.
پس بايد درآمد خوبي از اين محل داشته باشيد.
اولا كه تمام اين فرآيند بازيافت و زباله‌سوزي و دفن زير نظر اتحاديه اروپا انجام مي‌شود. ثانيا از آنجا كه هلند در منطقه‌اي دلتايي و توسط دريا و رودخانه‌ها احاطه شده است، چاره‌اي نداشتيم تا براي جلوگيري از آلوده شدن محيط زيست به سمت بازيافت زباله‌هاي‌مان برويم. يعني مديريت جغرافيايي هلند به نوعي ما را مجبور به تلاش در خصوص پسماند كرده است. در مورد عايدي كه نصيب ما مي‌شود هم بايد بگويم، مديران ارشد ما اصلا به موضوع كسب درآمد از اين روش فكر نمي‌كنند بلكه بيشتر به فكر حفظ محيط زيست كشورشان هستند.
خب ولي فكر كنم خود دولت هلند هزينه‌هاي توسعه بازيافت را مي‌پردازد، درست است؟
نه، اصلا اين گونه نيست. سياست ما در هلند اين بوده كه شهرداري‌ها را مجبور كنيم تا از طريق مالياتي كه از شهروندان مي‌گيرند، هزينه بازيافت و معدوم كردن زباله‌هاي‌شان را بپردازند.
يعني مردم هزينه بازيافت را مي‌پردازند؟
دقيقا. البته براساس سياست‌هاي كشور من، هزينه‌هاي بازيافت و دفن زباله بين توليد‌كنندگان و مصرف‌كنندگان تقسيم شده است. يعني وقتي شما در هلند چيزي را مي‌خريد در واقع ماليات پسماند آن را هم پرداخت كرده‌ايد.
اين‌گونه هزينه توليدات شما بالا نمي‌رود؟
البته. حتما همين طور است. به اعتقاد ما اين شيوه، يعني لحاظ شدن ماليات پسماند روي قيمت تمام شده كالاها، بسيار عادلانه‌تر است تا اينكه بخواهيد پولي بابت ماليات به دولت بپردازيد.
يعني شما معتقديد كه خود شهروندان بايد هزينه زباله‌ها و پسماندهاي‌شان را بپردازند و لزومي ندارد كه دولت بخواهد، بودجه‌اي در اين زمينه اختصاص دهد، درست است؟
دقيقا. ما مي‌گوييم، هر كسي كه زباله توليد مي‌كند و شهرش را كثيف مي‌كند بايد هزينه آن را هم بپردازد و لزومي ندارد كه دولت بخواهد از جيب خزانه عمومي، پول او را بدهد! توليد‌كننده‌ها نيز بايد چنين مالياتي را بپردازند. آنها بايد هزينه كالاهاي آلاينده خود را بپردازند. دولت‌هاي عضو اتحاديه اروپا قبلا بودجه‌هايي براي پسماند مي‌پرداختند ولي الان چند سالي است كه به هيچ عنوان بودجه‌اي براي اين امر اختصاص نمي‌دهند!
در مورد ايران و وضعيت توليد و بازيافت و دفن پسماند در آن هم اطلاعاتي داريد و با آن آشنا هستيد؟
بله، شما فقط تمركزتان روي دفن زباله است. بازيافت خيلي كمي داريد. اكثر پسماندهاي‌تان را به درستي جمع‌آوري و دسته‌بندي نمي‌كنيد. به خصوص در مناطق شهري‌تان. در واقع شما در ايران در حوزه پسماند هنوز در فازهاي اوليه هستيد درحالي كه ما موفق شده‌ايم به سطوح بسيار بالاتري در اين زمينه دست پيدا كنيم.
يعني شما معتقديد اگر ايران هم برنامه‌ريزي داشته باشد، مي‌تواند در بخش بازيافت پسماندهاي خود موفق باشد؟
چراكه نه... حتما موفق خواهد شد. همه كشورها بايد در اين پروسه شركت كنند. متاسفانه اكثر كشورها بر مبناي اقتصاد خطي روزگار مي‌گذرانند. يعني فقط «برداشت» مي‌كنند، «مصرف» مي‌كنند و بعد آن را «دور» مي‌ريزند! به عبارتي سياست بازيافتي ندارند. درحالي كه همه كشورها بايد به اين سمت بروند. اتحاديه اروپا هم بر همين مبناست كه توسعه استفاده از سيستم بازيافت را در دستور كار خود قرار داده است. در حقيقت ما به دنبال آن هستيم كه بتوانيم تجارب خود را در اين مورد در اختيار ساير كشورها قرار دهيم تا روزي فرا برسد كه تمام جهان از تكنولوژي روز بازيافت برخوردار شوند.
و آماده‌ايد كه در ايران نيز همين انتقال تكنولوژي و دانش را داشته باشيد؟
بله. ما كاملا براي يك همكاري ملي آماده‌ايم. من هم به عنوان سفير اتحاديه اروپا و به همين خاطر امروز؛ در ايران هستم.
با شناختي كه از ايران و سابقه فعاليت آن در حوزه بازيافت داريد، فكر مي‌كنيد اگر همين الان شروع به كار كنيم، چند سال طول مي‌كشد تا بتوانيم يك سيستم بازيافت متوسط- و نه عالي و به روز- داشته باشيم؟
در اين مورد نظري ندارم. چون اين مساله به عوامل مختلفي بستگي دارد و از همه مهم‌تر به برنامه‌ريزي و تصميم و عزم مديران و دولتمردان شما برمي‌گردد و اينكه چطور و چگونه مي‌توانند مردم را آموزش دهند و اطلاع‌رساني كنند.