سيلاب را جدي بگيريم

در پنجاه و يكمين سالروز سيل بزرگ شهر تهران در 30 دي‌ماه 1347 و با توجه به سيلاب‌هاي مهم رخ داده در سال 1398 به نظر مي‌رسد كه اكنون فرصت مهمي براي مرور وضعيت ريسك سيل و حركت‌هاي دامنه‌اي وسيع در تهران فرا رسيده است...

همچنين سالي كه گذشت، پنجاه و هشتمين سالروز سيل ميگون در استان تهران در پنجشنبه 10 تير 1333 بود كه با 2150 كشته، پرتلفات‌ترين سيلاب ثبت شده در قرن اخير در ايران است. بنابراين استان تهران يكي از پرمخاطره‌ترين استان‌هاي ايران از نظر خطر و ريسك سيلاب است. در سيلاب 10 تير 1333 ميگون، علاوه بر 2150 كشته، حدود 420 راس گوسفند نيز تلف شد. سال بعد در 18 خرداد 1334 سيلاب تهران در منطقه كن باعث كشته شدن 3 نفر، تلف شدن 9 راس گوسفند و تخريب 450 هكتار از اراضي زراعتي شد. بعدازظهر جمعه، اول ارديبهشت ۱۳۴۱ بارش باران از يك روز قبل آغاز شده بود، ادامه يافت و مسوولان شهر اعلام كردند باران ۶ سال تهران در يك روز باريد. ساعت ۸ شب تقريبا بخش عمده‌اي از شهر را آب گرفته بود در محدوده هتل تازه تاسيس هيلتون آن روز (هتل استقلال كنوني) در محموديه دوازده خانه و ويلاي تازه‌ساز ويران شدند. روستاهاي ولنجك، كاشانك و اوين آسيب جدي ديدند. در ولنجك سيل 3 خانه، اوين ۶ خانه ويران شدند. در طول مسير سيل نيمي از خيابان وليعصر كنوني مقابل جنگل ساعي (پارك ساعي كنوني) تخريب و به جاي آن گودالي عميق به قطر ۱۰ و عمق ۲۰ متر حفر كرد و چند اصله درخت چنار و تير چراغ برق فرو افتاد. در شهرآرا هم سيلاب كارخانه برق آلستوم را فرا گرفت و تمام زيرزمين‌ها را پر كرد. سيل به خيابان وحدت اسلامي كنوني (خيابان شاهپور) هم رسيد. پادگان ژاندارمري مركز را غرقاب كرد. در كوي دانشگاه تهران در اميرآباد هم سيل قسمتي از باغچه محوطه اين مجموعه را از بين برد و قنات آب شرب دانشجويان گل‌آلود شد. نيمه شب سيل كوچه و خيابان‌هاي نارمك را فرا گرفت. مردم وحشت‌زده از خانه‌ها بيرون ريختند .

سيلاب تهران در 2 شهريور 1342 يك مجروح برجاي گذاشت و همچنين 10 نفر كشته شدند.

در 14 بهمن 1344 سيلاب تهران يك كشته و يك مجروح برجاي گذاشت.

در 12 مهر 1345 سيلاب تهران 30 خانه را تخريب كرد ولي كشته و مجروحي نداشت.

در 11 ارديبهشت 1347 سيلاب تهران 31 كشته برجاي گذاشت و 28 باب خانه تخريب شد.

ولي نخستين آب‌گرفتگي گسترده و سراسري در محيط شهري تهران در سال ۱۳۴۷ رخ داد. روز ۳۰ دي‌ 1347 پس از باران شديد در تهران، سيلاب‌ گسترده‌اي به راه افتاد كه جريان زندگي را مختل كرد. اين سيلاب اولين رخداد سيلاب در تهران مدرن و گسترده شده آن روزگار بود. آب‌گرفتگي با تعطيلي شهر همراه شد. ۶ روز بعد در حالي‌ كه هنوز آثار و خسارات آب‌گرفتگي در تهران باقي بود، بارش شديد باران و برف خسارت‌هايي به شهرستان‌هاي استان تهران وارد كرد.

در 25 اسفند 1347 سيلاب تهران 12 خانه را تخريب كرد، همچنين 410 راس گوسفند در اين حادثه تلف شد.

در 30 تير 1353 سيلاب تهران 270 راس گوسفند تلف و 25 باب خانه در اين حادثه تخريب شد.

در 23 بهمن 1354 سيلاب تهران يك كشته برجاي گذاشت.

در 3 مرداد 1360 سيلاب تهران در كن و سولقان 2 كشته برجاي گذاشت و 5 نفر مجروح شدند.

در سيلاب لواسانات در 26 اسفند 1361، 11 نفر كشته و 15 نفر مجروح شدند.

۱۳ اسفند 1365 از چند روز بارش در نهايت سيلاب بزرگي در معابر تهران به راه افتاد كه اين آب‌گرفتگي تا دو روز ادامه داشت. اين سيلاب تلفات نداشت، ولي در وضع آن روز تهران نشان داد كه چقدر آسيب‌پذيري شهري كه شبكه جمع‌آوري آب‌هاي سطحي را به صورت كامل ندارد، بالاست.

در 15 فروردين 1366 سيلاب تهران در بخش دماوند دهستان رودهن 30 كشته برجاي گذاشت و همچنين در 4 مرداد 66 سيلاب شميرانات حدود 300 كشته و 650 مجروح برجاي گذاشت. نسل متولدين قبل از سال 1360 سيل تهران را با وقوع رخداد سيل 4 مرداد 1366 در دره‌هاي گلابدره و دربند و تخريب وسيع در ميدان تجريش به خاطر مي‌آورند. يكشنبه ۴ مرداد ۱۳۶۶ ساعت يك بعدازظهر، پس از بارش‌هاي شديد در روزهاي اول مرداد 66 سيلاب شديد در دره‌هاي دربند و گلابدره، موجب كشته شدن حدود300 نفر و تخريب جدي در ميدان تجريش و خيابان شريعتي (تا سيد خندان) شد. در آن هنگام چون كشور در دوران دفاع مقدس بود و مردم به شنيده شدن صداي بمباران و هشدار‌هاي بمباران حساس بودند، بعد از شنيدن صداي جابه‌جا شدن بلوك‌هاي سنگي در محدوده ميدان تجريش، گروهي از مردم به تصور آنكه يك حمله هوايي آغاز شده و توپ‌هاي ضد هوايي به كار افتاده‌اند، به فضاي زيرزميني پناهگاهي در ميدان تجريش رفتند و در آنجا پناه گرفتند كه متاسفانه همگي در سيلاب كه دقايقي بعد به ميدان تجريش رسيد، كشته شدند. خسارت اين سيل در همان زمان حدود 75ميليارد تومان (حدود 7.5 ميليارد دلار به ارزش برابري ارز در آن روز) برآورد شد. از اين ديدگاه شايد با خسارت حدود 7 ميليارد دلاري سيلاب‌هاي فروردين 98 قابل مقايسه باشد و چه بسا بر اساس آمار ثبت شده، سيلاب 4 مرداد 1366 تجريش پرخسارت‌ترين سيلاب ثبت شده با خسارت گزارش شده در تاريخ ايران بوده باشد. همچنين از نظر تلفات نيز با سيلاب 20 مرداد 1380 گرگانرود در جنگل گلستان كه حدود 400 كشته برجاي گذاشت، قابل مقايسه است. سيلاب تهران در 8 شهريور 1371، 2 كشته و 4 مجروح برجاي گذاشت. 3 ارديبهشت 1374 سيلاب شميرانات يك مجروح و 3 كشته و در بخش حصيران يك مجروح و 3 كشته برجاي گذاشت. همچنين سيلاب رودخانه كن در 27فروردين 1391 وارد دو ايستگاه مترو تهران شد، ولي خوشبختانه تلفات جاني نداشت. به هر حال خسارت مالي زيادي وارد كرد. سيلاب رودخانه كن (روز 24 آبان ماه 1391) تخريب پل بزرگراه فتح را به همراه داشت. سيلاب عصر 28 تير 1394 در روز دوم تعطيلات عيد فطر در رودخانه‌هاي كشار و كن در شمال غرب تهران 20 كشته در اين استان و خسارات مالي 34 ميليارد توماني (تخريب 40 واحد مسكوني يا اداري و نيز 430 هكتار باغ) برجاي گذاشت. همچنين در سيجان كرج همزمان سيلاب موجب مرگ 7 نفر شد. سيلاب قيامدشت جنوب شرق تهران در 30 شهريور 94؛ موجب 6 كشته شد. تهران در محدوده بين دامنه‌هاي جنوبي ارتفاعات البرز و دشت‌هاي وسيع جنوب آن قرار دارد تمركز جمعيت و وجود زيرساخت‌هاي حياتي در شهر تهران و وضع تاب‌آوري و ريسك بالاي مخاطرات زمين‌شناختي در تهران، اهميت ويژه‌اي دارد. با توجه به قرارگيري شهر تهران در دامنه‌هاي جنوبي البرز و توسعه شهرنشيني و عبور جاده‌هاي مهم از نواحي كوهپايه‌اي تهران، وقوع زمين لغزش‌هاي بزرگ و سيلاب واريزه‌اي از خطر‌هاي مهم و جدي هم اكنون موجود در تهران است . حتي با سامانه گردآوري آب‌هاي سطحي تهران كه از سال 1346 به بعد احداث آن آغاز شد و هم اكنون خطر سيلاب ناگهاني را در تهران به حداقل رسانده است، خطر سيلاب دامنه‌اي و زمين لغزش بزرگ بعد از وقوع بارندگي شديد، همچنان دره‌هاي مختلف تهران را تهديد مي‌كند. مانند دره دارآباد (و بزرگراه امام علي كه در ادامه اين دره احداث شده) و بزرگراه‌هاي شهيد ستاري و شهيد باكري در جنوب دامنه حصارك كن و محدوده دانشگاه آزاد واحد علوم و تحقيقات كه خطر سيلاب واريزه‌اي از مهم‌ترين مخاطرات در آن نواحي است. اينها نكاتي است كه در گسترش پنجاه ساله اخير در تهران عملا ناديده گرفته شده و از هم اكنون بايد براي كم كردن ريسك چنين رخدادهايي در آينده اقدام كنيم.