يك‌بار ديگر همسايهها
حسن لطفي
نمي‌دانم چند نفر مثل من با خواندن رمان «همسايهها» به نويسنده‌اش، زنده‌ياد احمد محمود، علاقه‌مند شده و با اشتياق ساير آثار او را دنبال كرده‌اند. آثاري كه گاه همچون «داستان يك شهر» و «مدار صفر درجه» در قله ادبيات داستاني ايران قرار گرفته‌اند. اما شك ندارم تعداد اين آدم‌ها كم نيست. البته عده كمي هم با خواندن همسايهها حكم توقيف آن را دادند و سال‌هاي زيادي از انتشار رسمي آن جلوگيري كرده‌اند. اينكه نوشته‌ام رسمي به خاطر چاپ و فروش غير رسمي كتاب در تيراژ بالاست كه نفع و سودش به دلالان و قاچاقچيان كتاب رسيده؛ پيدا كردنش در بساط دستفروشان كتاب جلوي دانشگاه تهران خيلي ساده است. در فيلم مستند «همسايه ابدي من» ساخته محمدعلي سجادي هم اين موضوع به تصوير درآمده است. فيلم كه عصر يك روز زمستاني در خانه سينما به نمايش در آمد جدا از يادآوري روند نوشتن و توقيف اين كتاب روايتگر بخشي از لحظات زندگي نويسنده‌اي است كه از بخت خوش در زندگي‌اش لذت نوشتن را با دغدغه فعاليت‌هاي سياسي تاخت مي‌زند و در رمان‌ها و داستان‌هاي كوتاهش از خالد، بلور خانم، شريفه، نوذر، نامدار، بلقيس، ننه امرو، صابر، مينا و... مي‌گويد. فيلم از دل‌شيفتگي فيلمسازي با تجربه به نويسنده خلاق و قدرتمند اما به دور از هياهو بيرون آمده است. سجادي كه در كارنامه‌اش فيلم‌هاي خوبي همچون بازجويي يك جنايت، شيفته، جنايت ثبت شده است، سعي كرده با تصاوير اندكي كه از احمد محمود داشته فيلمي قابل قبول بسازد. در اينكه فيلم با مصالح تصويري اندك سجادي فيلم نسبتا مقبولي شده است، اما شك ندارم زمانه پر آشوب نوشتن و چاپ همسايهها (اواسط دهه چهل)، فراز و فرود زندگي احمد محمود، جايگاهش در ادبيات معاصر ايران و منش و خلق و خويش انتظار بيننده‌اي كه با همسايهها به ادبيات داستاني وابسته شده را آنقدر بالا برده كه با ديدن اين فيلم حسي را پيدا كند كه هنگام تماشاي فيلم بهمن مقصودلو درباره احمد محمود پيدا مي‌كند. حسي كه باعث مي‌شود او هنوز منتظر فيلم مستند ديگري درباره خالق «همسايهها» و «داستان يك شهر» باشد. البته از حق نگذريم صفا و صميميت فيلم محمدعلي سجادي از فيلم مقصودلو بيشتر است و لحظات تصويري‌تري در اين فيلم وجود دارد. آن هم در حالي كه تصاوير اصلي سجادي مربوط به ديداري است كه همراه با علي ژكان با آقاي نويسنده داشته‌اند. تصاويري كه گمان نمي‌كنم خود سجادي هم هنگام گرفتنش به ساخت فيلمي درباره خالق رمان‌هاي ماندگار فكر مي‌كرد.