ايران وروسيه در سايه همكاري‌هاي نظامي جديد
ترجمه: هديه عابدي
پس از تشديد تنش‌هاي نظامي ميان جمهوري اسلامي ايران و ايالات متحده در پي ترور (شهيد) قاسم سليماني، فرمانده نيروهاي قدس سپاه پاسداران به دست نيروهاي امريكايي، مقامات روسيه در حال سبك و سنگين كردن فروش احتمالي سيستم‌هاي دفاع موشكي به ايران هستند. برخي از نخبگان سياسي روسيه بر اين باورند كه همكاري‌هاي نزديك‌تر نظامي به نفع هر دو كشور خواهد بود. به گزارش وبسايت «المانيتور»، ولاديمير ژيرونوفسكي، رهبر حزب ليبرال دموكرات روسيه در اين باره مي‌گويد: «(ما بايد) توافقي بر سر همكاري‌هاي نظامي به ايران پيشنهاد دهيم و هر چه سريع‌تر جديد‌ترين سلاح‌ها را به آنها بفروشيم تا هيچكس جرات نكند چيزي به سمت ايران پرتاب كند.» وي ابراز اطمينان كرد كه سامانه‌هاي دفاع موشكي اس-400 و اس-500 مي‌توانند «كل حريم هوايي ايران را (به روي پرنده‌هاي دشمن) ببندند.»
سرگئي ريابكف، معاون وزير امور خارجه روسيه تاكيد كرده است كه كشورش پيش‌تر نيز به دنبال فروش تجهيزات نظامي خود به ايران بوده است. پس از تحريم تسليحاتي تهران از سوي سازمان ملل، اكنون اين كشور از خريد سلاح‌هاي خارجي محروم مانده است، اما اين وضعيت بايد تا پاييز 2020 پايان يابد. آخرين گزارش سالانه آژانس اطلاعات دفاعي ايالات متحده بيان مي‌كند: «بعد از برداشته شدن محدوديت‌هاي قطعنامه 2231 شوراي امنيت، ايران احتمالا اقدام به خريد جنگنده سوخو-30، جت ياكوولف ياك-130 و تانك پيشرفته تي-90 خواهد كرد.» در اين گزارش آمده است: «تهران همچنين براي خريد سامانه دفاع موشكي اس-400 و سامانه دفاع ساحلي باستيون تمايل نشان داده است.» اگر چه در برخورد با چنين گزارش‌هايي همواره نوعي بدبيني وجود داشته است، اما كارشناسان روسي قبول دارند كه ايران احتمالا از روسيه سيستم‌هاي دفاع موشكي بخرد. در سال 2016، سردار حسين دهقان، وزير دفاع وقت ايران عنوان كرد كه تهران برنامه‌اي براي خريد سامانه اس-400 ندارد چرا كه قبلا سامانه اس-300 را خريداري كرده و همان پاسخگوي نياز‌هايش است. نيروهاي مسلح ايران از سامانه دفاع موشكي خود با نام باور-373 نيز بهره مي‌برند. گفته مي‌شود كه اين سيستم معادل سامانه اس-300 است. دو منبع نظامي روس كه به صورت ناشناس با وبسايت «المانيتور» مصاحبه كرده‌اند، مي‌گويند مذاكرات خريد تسليحات و تجهيزات جديد روسي از سوي ايران در ماه آوريل 2019 در جريان برگزاري هشتمين كنفرانس امنيت بين‌المللي مسكو شدت گرفت. در ماه مه، امير حاتمي، وزير دفاع ايران در يك مذاكره بين سازماني در مسكو شركت كرد. در آن زمان بلومبرگ گزارش داد كه روسيه به سوالات رسمي ايران در مورد خريد احتمالي سامانه اس-400 پاسخي نداده است. روسلان پوخف، رييس مركز تحليل استراتژي‌ها و فناوري‌هاي مسكو در اين باره مي‌گويد: «در صورتي كه طرف روس تصميم بگيرد سامانه اس -400 را در اختيار ايران بگذارد، چالش بزرگي براي شركاي خود در خاورميانه ايجاد مي‌كند. اما اگر درخواست ايران را رد كند، به معناي آن است كه مي‌خواهد روابط خود را با عربستان سعودي و اسراييل توسعه داده و شانس خود را براي گفت‌وگو با دونالد ترامپ، رييس‌جمهور امريكا از دست ندهد.» با اين وجود در نشست بين‌المللي نظامي ارتش روسيه در ژوئن 2019، نمايندگان اداره فدرال همكاري‌هاي نظامي - فني اين كشور اعلام كردند آماده فروش تعداد نامحدودي سامانه اس-400 به ايران هستند. در همين حال گزارش‌ها حاكي از آن است كه عراق نيز براي خريد سيستم‌هاي دفاعي در حال گفت‌وگو با روسيه است.
روسيه و ايران در ماه آگوست، توافقنامه‌اي را به منظور گسترش همكاري‌هاي دريايي و نظامي امضا كردند، اما جزييات اين توافق افشا نشده است. برداشت رسانه‌هاي روسي از اين توافق اين بوده است كه تهران و مسكو قصد دارند همكاري‌هاي نظامي و فني خود را به سطحي فراتر از انجام مانورهاي مشترك نظامي گسترش دهند. آنها معتقدند اين همكاري‌ها شامل سيستم‌هاي پدافند هوايي نيز مي‌شود. در واقع، سياست «فشار حداكثري» امريكا عليه تهران مي‌تواند روسيه را وادار كند تا تجهيزات دفاعي مناسبي براي «قرباني تجاوز» - لقبي كه برخي از كارشناسان روسي به ايران مي‌دهند- فراهم كند.
روسيه پيش از اين نيز سيستم دفاع موشكي اس -300 را در اختيار ايران قرار داده بود تا توانايي دفاعي خود را تقويت كند و جان تازه‌اي به مذاكرات هسته‌اي ببخشد. لاورف تصميم ولاديمير پوتين، رييس‌جمهور روسيه مبني بر لغو ممنوعيت فروش سامانه اس-300 به ايران در سال 2015 را اين‌گونه توجيه كرد. با اين حال همكاري نظامي با ايران، فشارهاي بين‌المللي زيادي به روسيه وارد مي‌كند. پس از شليك تصادفي ايران به هواپيماي بويينگ 737 اوكرايني در نزديكي تهران كه موجب كشته شدن هر 176 مسافر آن شد، اوضاع پيچيده‌تر هم شده است. ولوديمير يلچنكو، سفير اوكراين در امريكا روز چهاردهم ژانويه گفت كساني كه دستور شليك به هواپيما را داده‌اند و احتمالا آنهايي كه «اين موشك‌ها را تهيه كرده‌اند» و روس هستند بايد مسووليت اين سانحه را برعهده بگيرند. يلچنكو معتقد است «مولفه‌هاي زيادي» در شكل‌گيري اين فاجعه نقش داشته‌اند، از جمله «ردپاي روسيه» در قالب سيستم موشكي «تور». او تاكيد كرد لازم است «در مورد يك مسووليت خاص بين‌المللي صحبت كنيم.»
كارشناسان روسي مطمئن نيستند كه آيا مسكو از بحران فعلي براي گسترش معاملات تسليحاتي و تجهيزات نظامي با تهران سوءاستفاده مي‌كند يا نه. اندري فرولف، يك تحليلگر نظامي روس و سردبير مجله «صادرات اسلحه» در گفت‌وگو با «المانيتور» گفت كه خريد سيستم‌هاي پدافند هوايي براي ايران در اولويت نيست. پوشش كل كشور بسيار گران خواهد بود و قبلا بر پروژه‌هايي براي محافظت از تاسيسات مهم سرمايه‌گذاري شده است. او افزود: «يكي از گزينه‌هاي محتمل، گرفتن مشاوره نظامي از مسكو (از نظر آموزش پرسنل) و نحوه پاسخ‌دهي به موقعيت‌هاست. علاوه بر اين در سال‌هاي اخير، دانشجوهاي خارجي سرتاسر جهان در دانشگاه‌هاي نظامي روسيه مشغول به تحصيل شده‌اند.» فرولف در ادامه تاكيد كرد: «ايران همين حالا با تركيب سامانه‌هاي روسي و توسعه مجموعه نظامي و صنعتي خود، اقدام به ساخت تسليحات پدافند هوايي مي‌كند.» او گفت اگر متخصصان خارجي به عنوان مشاور يا مربي معرفي شوند، ايران مجبور مي‌شود برخي ويژگي‌هاي سامانه پدافند هوايي خود را فاش كند (كاري كه بعيد است انجام دهد.)
يوري ليامين، از ديگر كارشناسان نظامي روسيه به المانيتور گفت: «ايران در طول يك دهه گذشته، سامانه‌هاي پدافند هوايي ميان‌برد و دوربرد خود را توسعه داده و اعلام كرده است كه در آينده نزديك، يك سيستم كوتاه‌برد ديگر را نيز معرفي و رادارهاي جديدي توليد مي‌كند.» او ادعا مي‌كند سامانه‌هاي ايران قديمي هستند و اين كشور مي‌تواند به برخي سامانه‌هاي جديد روسي دست يابد، اما مسكو بايد ساختار و وظايف پدافند هوايي ايران و منابع مالي اين كشور را در نظر بگيرد. ليامين مي‌گويد: « اول از همه ايران بايد تعيين كند كه چه چيزي بايد بهبود يابد و به چه ترتيبي؛ سپس روسيه گزينه‌هايي براي تقويت و نوسازي ارايه دهد. به‌طور كلي من معتقدم بهبود و نوسازي سيستم پدافند هوايي بايد خطر بروز چنين اتفاقات دلخراشي (سقوط هواپيماي مسافربري) را كاهش دهد، چرا كه سيستم‌هاي تشخيص، كنترل و ارتباط خودكار پيشرفته‌تر مي‌توانند احتمال هدف‌گيري نادرست را كاهش دهند.» وي تصريح كرد: مي‌توان سيستم‌هاي پدافند هوايي ارتش و سپاه ايران را نوسازي كرد يا بسته به آن سيستم خاص، جايگزيني براي آن پيدا كرد. او مدعي شد: « ايران هنوز از سيستم پدافند هوايي چيني «HQ-2J» استفاده مي‌كند كه در واقع نسخه مدرني از اس-7 است، و به سختي مي‌توان آن را ارتقا داد. تصاوير ماهواره‌اي در سال‌هاي اخير نشان داده‌اند كه چطور سيستم‌هاي جديد ميان‌برد پدافند هوايي ايران در مهم‌ترين مناطق جايگزين آنها شده است. ايران سامانه Tor-M1 را نيز دارد كه پتانسيل ارتقاي آن بيشتر است.»