سياست ترامپ يا پمپئو؟
كوروش احمدي
ترور سردار شهيد سليماني را بايد نقطه اوج سياست تجاوزكارانه جديد امريكا در مورد ايران به شمار آورد. سوال مهم اكنون اين است كه ترامپ چطور به اين نقطه رسيد. شواهد حاكي از آن است كه مايك پمپئو، وزير خارجه امريكا به عنوان قديمي‌ترين و همسو‌ترين عضو كابينه ترامپ نقش عمده‌اي در تشديد تنش با ايران برخلاف رويه‌اي كه طي دو دهه گذشته رايج بوده، داشته است. قبل از اينكه اين سياست پر تنش را سياست ترامپ بدانيم بايد مايك پمپئو را معمار اصلي آن به شمار آوريم. ترامپ از ابتدا سياست مشخصي در مورد ايران داشته كه به رغم تنش‌هاي اخير بايد آن را همچنان اولويت او دانست. اين اولويت هميشه اين بوده كه از طريق مذاكره با ايران موجب تغييرات مختصري در برجام شود و آن را تحت نام و بسته‌بندي جديدي به عنوان «معامله ترامپ» در سياست داخلي خود به رخ بكشد. ناتواني ترامپ در پيشبرد اين سياست، نهايتا راه را براي اخراج ميانه‌روترها و به كارگيري عناصر به شدت تندرو مانند پمپئو باز كرد. مايك پمپئو بعد از آنكه جاي تيلرسون را گرفت، نقش عمده‌اي در متقاعد كردن ترامپ به خروج از برجام در كمتر از يك ماه سپس طيفي از سياست‌ها مانند قرار دادن سپاه در ليست گروه‌هاي تروريستي به رغم مخالفت سيا و وزارت دفاع، لغو معافيت نفتي 8 كشور و... داشت.
مايك پمپئو تنها بازمانده تيم اوليه امنيتي ترامپ است. او در زمان رياست سيا يك مركز ويژه به رياست مايكل داندرآ براي مقابله با ايران ايجاد كرد و ايده ايجاد «بازدارندگي در برابر توسعه‌طلبي ايران» در خاورميانه را او مطرح كرد؛ ايده‌اي كه مد نظر ترامپ نبوده و جايي نيز در ادبيات ترامپ و پيشينيانش نداشته است.
سياست پمپئو تركيبي است: يعني برخلاف دولت‌هاي اوباما و دولت بوش و حتي شخص ترامپ تنها متمركز بر برنامه اتمي ايران نيست. بخت با پمپئو از اين جهت يار بوده كه ديگر اعضاي تيم امنيت ملي ترامپ مانند اوبراين، مشاور امنيت ملي يا فاقد تجربه چنداني در سياست خارجي هستند يا با پمپئو نزديك‌اند. جينا هسپل كه در زمان رياست پمپئو بر سيا، معاون او بود با او همراه است و به او براي حفظ مقام خود نياز دارد. اسپر، وزير دفاع جديد نيز همكلاسي او در دانشكده نظامي وست پوينت بوده است. با خروج بولتون از تيم ترامپ، موقعيت پمپئو بهتر شد چراكه بر خلاف بولتون و بسياري ديگر همواره در تلاش براي حفظ رابطه خوب با ترامپ بوده است. در حالي كه ترامپ علنا از مهار جنگ‌طلبي بولتون سخن مي‌گفت در مورد پمپئو اينچنين سخن نمي‌گويد. مايك پمپئو هيچگاه به طور علني برخلاف نظرات ترامپ سخني نگفته بر خلاف ديگران با سياست‌هايي كه ترامپ بدون مشورت با همكارانش اعلام كرده مانند سياست خروج از سوريه، مخالفت نكرده و كوشيده تا سياست خارجي مطلوب خود را به عنوان نظر و خواست ترامپ مطرح كند. نظامي بودن او در جواني و رياست او بر سيا نيز به او كمك كرده تا بر ترامپ و بر ديگر اعضاي تيم امنيتي او نفوذ زيادي داشته باشد و هر بار در صورت لزوم تنها كوشيده تا تاكتيك را تغيير دهد و استراتژي را حفظ كند. او در پي آن است كه خواست ترامپ را حدس بزند و آن را به سياست و پيام‌هاي عمومي تبديل كند. علاوه بر اعتقادات تبشيري و نگاه افراطي، جاه‌طلبي پمپئو نيز او را ناچار از همراهي‌اش با ترامپ كرده است. او ظاهرا به 2024 براي رياست‌جمهوري نظر دارد و به اين دليل محتاج حمايت سياسي ترامپ است. به قول دوبوويتز، رييس انديشكده دفاع از دمكراسي‌ها، پمپئو مطمئن‌ترين و نيز بهترين نفر براي جهت دادن به ترامپ است. پمپئو از زماني كه عضو كنگره بود، ايران را در راس اولويت‌هايش داشته است. او بر خلاف اكثر ديگر اعضاي تيم امنيتي پيشين ترامپ از ابتدا موافق سياست‌هايي مانند خروج از توافق پاريس و برجام بود. گرايش مذهبي تبشيري پمپئو و آنچه كه او «آزادي مذهبي جهاني» مي‌نامد نيز بر نوع سياست خاورميانه‌اي و گرايش ضد ايراني او تاثير جدي داشته است. او حتي در يك مصاحبه در اسراييل گفت كه قطعا اعتقاد دارد كه ممكن است «ترامپ براي اين آفريده شده كه مانند ملكه اِستِر يهوديان را از دست ايرانيان نجات دهد و اينكه دست خدا را در كار مي‌بيند». ديگر سياست‌هاي پمپئو در مورد عربستان، عراق، ونزوئلا، اوكراين و... نيز همسو با ترامپ و مكمل سياست ضد ايراني اوست.
از ژوئن 2019 و در پي حملاتي به 4 نفتكتش، پمپئو پيوسته خواستار اقدام نظامي عليه ايران بوده است. او فعالانه ترامپ را به اقدام نظامي عليه ايران بعد از سرنگوني پهپاد امريكايي تشويق كرد؛ اتفاقي كه تنها در آخرين دقايق توسط ترامپ متوقف شد. حتي به گفته برخي اعضاي كنگره، پمپئو با هدف استفاده از مجوز جنگ با القاعده در نشست‌هاي غيرعلني كنگره، بحث ارتباط ايران با القاعده را دوباره مطرح كرده است. تلاش پمپئو براي متقاعد كردن ترامپ در قضيه ترور سردار سليماني ماجراجويانه‌ترين اقدام او تا كنون بوده و هم او بعد از اين ترور نقش اصلي را در تلاشي ناموفق براي توجيه اين اقدام در كنگره و نزد افكار عمومي ايفا كرد. اين ترور موقعيت پمپئو به عنوان نفر دوم در دولت ترامپ را عملا تحكيم كرده است. سياست جديد امريكا را در واقع بيشتر بايد سياست پمپئو به شمار آورد تا سياست ترامپ.