دست‌ترامپ روي ماشه

مارك فيتس پاتريك

به نظر مي‌رسد دولت دونالد ترامپ، رييس‌جمهور ايالات متحده كه اخيرا در شوراي امنيت سازمان ملل شكست تحقيرآميزي را متحمل شد و نتوانست اعضاي شورا را قانع كند به تمديد تحريم‌هاي تسليحاتي سازمان ملل عليه ايران راي دهد، از اين شكست درس نگرفته و مي‌خواهد شانس خود را براي استفاده از مكانيسم ماشه و بازگرداندن كليه تحريم‌هاي سازمان ملل عليه ايران امتحان كند.
تلاش امريكا براي استفاده از مكانيسم ماشه و بازگرداندن تحريم‌هاي سازمان ملل عليه ايران در حالي است كه اين اقدام نيز مثل تلاش براي تمديد تحريم‌هاي تسليحاتي در ميان اعضاي شوراي امنيت طرفداري ندارد. در راي‌گيري روز جمعه شوراي امنيت براي تمديد تحريم‌هاي تسليحاتي عليه ايران، تنها يك كشور در كنار امريكا ايستاد؛ آن يك كشور هم جمهوري دومينيكن بود كه صرفا تلاش كرد با راي دادن به قطعنامه پيشنهادي امريكا، براي مايك پمپئو وزير امور خارجه اين كشور در سفر روز يكشنبه وي به كاراييب ميزبان خوبي باشد. ساير اعضاي شوراي امنيت، از جمله متحدان غربي امريكا، يا راي‌شان ممتنع بود يا مثل چين و روسيه راي منفي دادند. اين اتفاق بسيار خجالت‌آور بود، به خصوص پس از آنكه امريكا قطعنامه اوليه‌اش را در تلاش براي قانع كردن ساير اعضا به چهار پاراگراف تقليل داد. واشنگتن در اين قطعنامه از محكوم كردن ايران و اقدامات ديگر عليه اين كشور صرف نظر كرد و صرفا به تمديد 13 ساله واردات تجهيزات نظامي بزرگ مثل هواپيما و كشتي به ايران و صادرات هر گونه سلاح از اين كشور بسنده كرد. اما هر گونه تمديدي براي ايران خط قرمز محسوب مي‌شد. اميد به برداشته شدن تحريم تسليحاتي يكي از معدود مزايايي بود كه با وجود اقدامات تحريك‌آميز امريكا، ايران را در برجام نگه داشته بود. بر اساس توافق هسته‌اي، كليه تحريم‌هاي تسليحاتي سازمان ملل عليه ايران بايد از تاريخ 18 اكتبر سال 2020 برداشته شود و ايران نيز گفته بود در صورت تمديد اين تحريم‌ها، از توافق خارج مي‌شود و به آن پايان مي‌دهد.
در حقيقت دولت ترامپ قصد داشت با اين كار به توافق هسته‌اي پايان دهد. ترامپ در تبليغات انتخاباتي سال 2016 وعده داده بود به برجام پايان مي‌دهد و اكنون قصد دارد تحقق اين وعده را به سخنراني‌هاي انتخاباتي خود در آستانه انتخابات رياست‌جمهوري ماه نوامبر اضافه كند. برجام با وجود همه اتفاقات هنوز زنده است، حتي اگر در شرايط كما قرار داشته باشد. ايران طي يك‌سال اخير به تدريج محدوديت‌هاي اعمال شده بر برنامه غني‌سازي خود را لغو كرده، اما در عين حال به نظام راستي‌آزمايي برجام همچنان پايبند است و ابراز آمادگي كرده تا در صورت عمل امريكا به تعهداتش، محدوديت‌هاي توافق هسته‌اي را بازگرداند. در يك دوره كوتاه به نظر مي‌رسيد امريكا توانسته براي پيشبرد طرح خود، حداقل حمايت كشورهاي منطقه را به دست آورد. روز 9 آگوست، دبيركل شوراي همكاري خليج‌فارس بيانيه‌اي را به نمايندگي از شش كشور عضو اين شورا صادر و در آن از تمديد تحريم‌هاي تسليحاتي ايران حمايت كرد. با توجه به اختلافات موجود ميان اعضاي شوراي همكاري، به ويژه قطر و عربستان، رسيدن به يك توافق مورد تاييد هر شش كشور، آن هم بر سر مساله بحث‌برانگيزي چون ايران، عجيب به نظر مي‌رسيد. مشخص بود كه يك جاي كار مي‌لنگد. در نهايت معلوم شد دبيركل اين شورا بيانيه را شخصا و بدون مشورت با وزراي خارجه شش كشور صادر كرده است.اگر چه پمپئو شديدا از اعضاي شوراي امنيت سازمان ملل به دليل عدم حمايت از قطعنامه امريكا انتقاد كرد، اما به نظر مي‌رسد اين شكست برايش چندان اهميتي ندارد. اينكه امريكا در برابر ايران به تنهايي ايستادگي مي‌كند و ديگر كشورهاي جهان با «بزدلي» دست روي دست گذاشته‌اند، تصويري سياسي است كه به مذاق طرفداران انزواطلب ترامپ خوش مي‌آيد؛ طرفداراني كه پمپئو اميدوار است اگر روزي براي رياست‌جمهوري امريكا نامزد شد، بتواند راي‌شان را به خود جلب كند. اما نكته مهم‌تر اينجاست كه دولت ترامپ تصور مي‌كند حالا كه در تمديد تحريم‌هاي تسليحاتي شكست خورده، مي‌تواند سراغ مكانيسم ماشه برود و با استفاده از آن همه تحريم‌هاي پيش از برجام را بازگرداند. انگار كه دولت امريكا براي استفاده از اين مكانيسم، منتظر شكست در تصويب قطعنامه بوده است.اما همان اكثريت اعضاي شوراي امنيت كه به تمديد تحريم‌هاي تسليحاتي راي منفي دادند، اكنون با استفاده از مكانيسم ماشه نيز مخالفند. بند مربوط به مكانيسم ماشه يكي از بندهاي قطعنامه 2231 شوراي امنيت سازمان ملل بود كه در تكميل توافق هسته‌اي سال 2015 به تصويب رسيد و به هر يك از كشورهاي عضو برجام اجازه مي‌دهد در صورت «عدم پايبندي جدي به تعهدات» خواستار بازگشت تحريم‌ها شود. اكنون همه دنيا مي‌داند كه امريكا با خروج از برجام در سال 2018 اين حق را از خود سلب كرده است. با اين وجود امريكا در ادعايي بحث‌برانگيز مي‌گويد قطعنامه 2231 حرفي از سلب اختيار در صورت ترك توافق هسته‌اي نزده است و اين سناريويي است كه هيچ كس در آن زمان پيش‌بيني نمي‌كرد.
طرح امريكا به اين شكل است كه كلي كرفت، سفير اين كشور در سازمان ملل به شورا اطلاع مي‌دهد ايران تعهدات خود را به شكل جدي نقض كرده و اكنون با اعلام امريكا و بر اساس قطعنامه 2231 يك بازه زماني 30 روزه آغاز مي‌شود كه در پايان آن تحريم‌هاي سازمان ملل عليه ايران بازگردانده مي‌شوند، مگر اينكه شوراي امنيت قطعنامه جديدي را براي استمرار لغو تحريم‌ها تصويب كند كه در آن صورت نيز امريكا چنين قطعنامه‌اي را وتو خواهد كرد.ديگر اعضاي شوراي امنيت تلاش مي‌كنند با استفاده از تاكتيك‌هاي رويه‌اي مختلف جلوي اقدام امريكا را بگيرند. نخستين تاكتيك اين است كه رييس دوره‌اي شوراي امنيت در ماه آگوست يعني سفير اندونزي، رايزني‌هايي را انجام دهد تا مشخص شود آيا واشنگتن صلاحيت اين اقدام را دارد يا خير. وي سپس نظر جمع را اعلام مي‌كند و مي‌گويد كه تلاش امريكا اعتباري ندارد. سفير اندونزي از احترام زيادي نزد اعضاي شوراي امنيت برخوردار است و قضاوتش مورد اعتماد همگان است. با اين حال انتظار مي‌رود امريكا روي نظر خود پافشاري كند. در اين صورت، اعضا تلاش مي‌كنند جلوي تصويب دستور جلسه‌اي را كه در آن امريكا قصد دارد عدم پايبندي ايران به تعهداتش را گزارش دهد، بگيرند. با توجه به مخالفت گسترده اعضاي شوراي امنيت با طرح امريكا، بعيد است واشنگتن بتواند نه راي لازم براي تصويب دستور جلسه را كسب كند. در اين صورت چنين جلسه‌اي تشكيل نشده و مهلت 30 روزه نيز آغاز نمي‌شود. هر بار كه واشنگتن تلاش كند مساله را در دستور كار شوراي امنيت قرار دهد، اين فرآيند بايد تكرار شود.
در پايان و صرف نظر از اينكه ديگران چه فكري مي‌كنند، امريكا بدون ترديد به صورت يك‌جانبه ادعا مي‌كند تحريم‌هاي سازمان ملل عليه ايران مجددا اعمال شده است. اما مي‌توان گفت هيچ كس چنين چيزي را نمي‌پذيرد. ريچارد گوان، مدير بخش سازمان ملل در گروه بين‌المللي بحران، نام اين وضعيت را «شوراي امنيت در سرزمين عجايب» گذاشته است.ادعاي امريكا مبني بر بازگشت تحريم‌هاي سازمان ملل عملا هيچ تاثيري روي ايران نخواهد داشت، البته به اين شرط كه ديگر كشورها با امريكا موافق نباشند و آن را اجرا نكنند. ايران با وجود تحريم‌هاي فراسرزميني امريكا، به تجارت بين‌المللي خود ادامه مي‌دهد. از روز 18 اكتبر نيز با پايان تحريم تسليحاتي، ايران مي‌تواند تسليحاتي كه لازم دارد را از چين، روسيه و ديگر كشورهاي شوروي سابق خريداري كند، هر چند كه محدوديت‌هاي بودجه اين كشور و عدم تمايل فروشندگان به صادرات سيستم‌هايي كه توازن قدرت را در منطقه تغيير مي‌دهد، خريدهاي جمهوري اسلامي را محدود خواهد كرد. امريكا به جاي اصرار بر قطعنامه‌اي كه همه مي‌دانستند محكوم به شكست است و به جاي دشمن ساختن از متحدين خود و ديگر اعضاي شوراي امنيت، مي‌توانست خيلي راحت با فروشندگان سلاح بر سر چيزهايي كه به ايران مي‌فروشند به توافق برسد و با اين كار خريدهاي ايران را محدود كند. اما جلوگيري از فروش سلاح به ايران هدف اصلي امريكا نيست. هدف اين كشور بازگرداندن همه تحريم‌ها عليه ايران و پايان دادن به برجام است تا  دولت جو بايدن در صورت پيروزي نتواند آن را  احيا كند.
تاكنون تحريم‌هاي سازمان ملل عمدتا در خدمت اهداف سياست خارجي امريكا در قبال كشورهايي چون كره شمالي، ليبي و لبنان وضع شده‌اند. با توجه به اين مساله، تلاش پمپئو براي بازگرداندن تحريم‌هاي ايران آسيب جدي به منافع ملي كشورش وارد مي‌كند.اينكه ادعاي امريكا مبني بر استفاده از مكانيسم ماشه بتواند باعث نابودي برجام شود، به نحوه واكنش ايران بستگي دارد. دولت حسن روحاني تهديد كرده در صورت استفاده از مكانيسم ماشه، برجام را ترك مي‌كند. اگر امريكا چنين اقدامي را انجام دهد، دولت ايران در داخل براي واكنش به امريكا به‌ شدت تحت فشار قرار مي‌گيرد. اما راه عاقلانه‌تر اين است كه ايران مثل ديگر اعضاي شوراي امنيت سازمان ملل بگويد تحريم‌هاي اين سازمان مجددا اعمال نشده است و كسي نظر امريكا را قبول ندارد. ايران مي‌تواند با اين كار امريكا را بيش از پيش منزوي كند و اجازه دهد توافق هسته‌اي چند ماه ديگر، تا روي كار آمدن دولت جديد امريكا و بازگشت اين كشور به برجام زنده بماند.يك راه ديگر براي جلوگيري از ايجاد بحران در شوراي امنيت اين است كه رهبران كشورهاي عضو به جاي پمپئو، سراغ رييسش يعني دونالد ترامپ بروند.  طي يك‌ سال گذشته فرانسه و روسيه بيهوده تلاش كرده‌اند نشستي را ميان رهبران پنج عضو دائم شوراي امنيت ترتيب  دهند. اكنون ولاديمير پوتين، رييس‌جمهور روسيه، بار ديگر پيشنهاد كرده رهبران پنج كشور به اضافه صدراعظم آلمان و رييس‌جمهور ايران نشست مجازي را در حمايت از قطعنامه 2231 شوراي امنيت برگزار كنند. اگر پمپئو كارشكني نكند، شايد بتوان ترامپ را براي پذيرش اين مصالحه قانع كرد، چراكه او مي‌تواند آن را پيش از انتخابات به عنوان يك دستاورد و پيروزي در حوزه سياست خارجي به خورد راي‌دهندگان دهد. با اينكه ترامپ تمام هم و غم خود را روي نابودي برجام گذاشته است، اما پيشنهاد پوتين ارزش امتحان كردن را دارد.
مترجم: هديه عابدي