زلزله راميان؛ 51 ‌سال بعد

ساعت دو و چهار دقيقه دوشنبه 17 شهريور 99 زلزله‌ با بزرگاي ۵.۱ راميان در استان گلستان را لرزاند. زلزله علاوه بر گرگان و استان گلستان در استان‌هاي مازندران (در ساري) و بخش‌هايي از خراسان شمالي و سمنان هم حس شد.   بر اساس گزارش‌هاي دهياران در مناطق قورچاي و ويرو خسارتي به برخي ابنيه وارد شد. گزارش‌هاي اوليه نشان مي‌دهند كه چهل نفر از اهالي دو روستاي «قورچاي و ويرو» از توابع بالادست شهرستان راميان مصدوم شده‌اند (ولي كسي كشته نشده). كانون اصلي زلزله در روستاي «قورچاي» شهرستان راميان بوده و به همين دليل بيشترين خسارت در اين منطقه ايجاد شده است و روستاي «ويرو» به دليل نزديكي به مركز حادثه خسارت‌هايي ديد. 9 روستاي كوهستاني منطقه خسارت ديد كه به دليل نوع ساخت منازل و فرسودگي در 5 روستا اين خسارت‌ها جدي‌تر بود. اين زلزله به حدود ۴۰ واحد مسكوني در پنج روستاي قورچاي، ويرو، الهادي، كشكك و پاقلعه بين ۱۰ تا ۱۰۰ درصد خسارت وارد كرد. 

نگارنده در روزها و ماه‌ها بعد از سيلاب‌هاي فروردين 98 گلستان از محل روستاي قورچاي، ويرو، كشكك و پاقلعه بازديد كرد. مشكل مهم روستاي قورچاي و ساير روستاهاي ياد شده زمين‌لغزش است. در سيلاب‌هاي فروردين و تا دو ماه بعد از آن زمين‌لغزش مشكلاتي را براي منازل مردم ايجاد كرده بود كه به باور من زمين‌لرزه 17 شهريور 99 و پس‌لرزه‌هاي بعد از آن مي‌تواند به تدريج با جابه‌جايي موارد دامنه‌اي براي اهالي مشكل ايجاد كند. 
اين منطقه البته محل وقوع زمين‌لرزه ۸ مرداد 1348 قرناوه در نزديكي شهر مراوه‌تپه نيز هست كه اكنون در استان گلستان قرار دارد. آن زلزله با بزرگاي 6.4 شهرستان كلاله رخ داد. ۱۷۶ نفر كشته، ۴۸۳ مجروح و 10 هزار نفر حاصل اين زمين‌لرزه بود. ۱۰۰ روستاي كوچك خسارت جديد ديد و بيشترين خسارت به روستاهاي قپان، اسلام‌آباد و بخش مراوه‌تپه وارد شد. شهرهاي گرگان و گنبدكاووس و روستاهاي اطراف آنها مخرب‌ترين حوادث تاريخ معاصر خود در زلزله 1348 قرناوه را تجربه كردند. روستاي قرناوه شامل قرناوه سفلي و قرناوه عليا به ترتيب هزار و 500 و 700 نفر جمعيت دارد و در زلزله 8 مرداد 1349 حدود 10درصد ساكنان كشته شدند. در اين زلزله بافت روستايي منطقه قرناوه و مراوه‌تپه كه مردمان ترك‌زبان در آن ساكن هستند، بيشترين آسيب را تجربه كردند.
سامانه گسل‌هاي مرز كوه و دشت، در اين منطقه شامل گسل گرگان و گسل مينودشت است كه هر دو در ادامه سامانه گسل خزر (مازندران) قرار گرفته‌اند. گسل گرگان در سال 1520م در دوره صفويان يك زلزله با بزرگاي 6.5 ايجاد كرده است. هر دو گسل ياد شده سازوكار جابه‌جايي امتداد لغز چپگرد و فشاري دارند. اين سامانه گسل‌هاي مرز كوه و دشت با شكستگي‌ها متعددي كه در منطقه كوه‌هاي جنگل گلستان ايجاد كرده‌اند، همواره موجب رخداد زلزله‌هاي كوچكي نيز مي‌شوند و البته توان لرزه‌زايي زلزله‌اي با بزرگاي هفت را نيز دارد. همچنين زلزله‌هاي متوسط (مثل همين زلزله بامداد 17 شهريور 99 در جنوب راميان) و شديد (بزرگاي 6 تا 7) مانند زلزله قرناوه 1348 (با بزرگاي 6.4) علاوه بر خسارت در نزديكي خود مي‌تواند آسيب‌هايي در فاصله‌هاي دور از خود به ويژه در ساختمان‌هاي بلند ايجاد كنند. زلزله در كوهستان، زمين‌لغزش و بسته شدن جاده و سنگ افت ايجاد مي‌كند اما در دشت، بسته به ميزان رسوبات و سطح آب زيرزميني و نوع خاك بيشتر به صورت تشديد امواج لرزه‌اي در محل‌هاي مسكوني شهر‌ها و روستاها عوارض ثانويه از خود نشان مي‌دهد. بر‌اساس اطلاعاتي كه تا عصر دوشنبه از زلزله بامداد 17/6/99 به دست آمده است، به نظر مي‌رسد كه اين زلزله بر اثر جنبايي بخش انتهايي گسل مينودشت و در محل تلاقي آن با گسل گرگان رخ داده است. از اين‌رو مي‌توان به احتمال چكانش گسيختگي در سه تا چهار ماه پيش‌رو در گسل گرگان (و همچنين خود گسل مينودشت) براي رخداد زمين‌لرزه‌اي شديد نيز با دقت و هوشياري بيشتري برخورد كرد.