يك توافق الهام بخش
شينا انصاري
35 سال قبل گروهي از دانشمندان به صورت اتفاقي متوجه شدند كه مساحت قابل توجهي از لايه ازن در منطقه قطب جنوب به شدت آسيب ديده و اين خطر هست كه با گسترش اين حفره، حيات همه ساكنين كره زمين به خطر بيفتد. آنها اعلام كردند، گازهايي كه در يخچال‌ها و سيستم‌هاي سرمايشي، برخي اسپري‌ها، افشانه‌ها، حلال‌ها و مواد ضد عفوني‌‌كننده استفاده مي‌شوند، عامل اصلي اين مشكل هستند. در آن زمان دانشمندان به صراحت اعلام كردند كه در صورت تداوم اين وضعيت اين گازهاي مخرب مي‌توانند تا سال ۲۰۵۰ لايه ازن را به طور‌كامل نابود كنند. اهميت اين موضوع باعث شد كه بلافاصله رهبران جهان در سازمان ملل متحد تلاش كنند تا معاهدهاي بين‌المللي را براي مهار اين بحران به تصويب برسانند...
در سال 1985، 28 كشور در «وين» گرد آمدند و با استناد به يافته‌هاي دانشمندان، مفاد معاهدهاي را تدوين كردند كه «كنوانسيون وين براي حفاظت از لايه ازن» ناميده شد. اين كنوانسيون چارچوب سياست‌هاي كلي كشورها براي همكاري در زمينه تبادل اطلاعات و دانش فني و همكاري در تهيه و تنظيم برنامه‌ها، ضوابط قانوني براي شناسايي و كنترل مواد مخرب لايه ازن را مشخص مي‌كرد. در سپتامبر 1987 ميلادي 46 كشور در مونترال كانادا ضمن تبيين تعهدات جامعه جهاني براي حل بحران به وجود آمده براي حيات كره زمين و تبعات ناشي از آن، فهرستي از مواد مخرب لايه ازن را تهيه و برنامه زمان‌بندي براي حذف تدريجي آنها از سوي دو گروه از كشورهاي در حال توسعه و توسعه‌يافته تنظيم كردند. پروتكل مونترال دو سال بعد، يعني در سال 1989، لازم‌الاجرا شد. با گذشت بيش از 3 دهه مشخص شده است كه حفره بزرگ بالاي قطب جنوب اكنون در وضعيت مناسب‌تري قرار گرفته البته اين بدان معنا نيست كه تاثيرات مخرب زيست‌محيطي اين پديده كاملا برطرف شده است. با اين حال پايش‌ها حاكي از بهبود و ترميم آهسته لايه ازن است. اين حركت رو به جلو در زمينه حفاظت از لايه ازن به عنوان سپر حفاظتي زمين حاصل اجماع و همكاري فراگير 196 كشور جهان و اقدامات اثربخشي است كه در چارچوب قواعد علمي و فني پروتكل مونترال براي كاهش گازهاي مخرب لايه ازن انجام شده است؛ سازوكاري كه هوشمندانه با كنترل هدفمند مصرف، توليد و تجارت مواد مخرب لايه ازن بين اعضا به نحوي طراحي شده است كه منجر به حذف بخش قابل توجهي از مواد مخرب لايه ازن در دنيا شده و به موازات ترميم لايه ازن با كاهش حجم قابل توجهي از انتشار گازهاي گلخانه‌اي، چشم‌انداز جديدي را در عرصه تغييرات آب‌وهوايي به خصوص پس از توافق مهم كيگالي براي حذف تدريجي هيدرو فلوروكربن‌ها در پيش روي خود دارد. امسال در روز جهاني حفاظت از لايه ازن مي‌توان «پروتكل مونترال» را نمونه‌اي الهام‌بخش از توانايي همكاري بشر براي مواجهه با يك چالش بين‌المللي برشمرد و اميدوارانه بر امكان همراهي و مسووليت‌پذيري جامعه جهاني براي غلبه بر مشكلات زيست‌محيطي پيش رو چشم دوخت؛ الگويي كه با برنامه‌ريزي مناسب، تداوم اجراي فعاليت‌ها و نظارت و پايش عملكرد‌ها، توانست بخش مهمي از مسير چالشي يكي از بزرگ‌ترين بحران‌هاي زيست‌محيطي قرن گذشته را پشت سر بگذارد.