فرخي يزدي شاعر و روزنامه‌نگار آزادي‌خواه

در جريان انقلاب مشروطه چه بسيار نويسندگان و شعرايي كه به گروه آزادي‌خواهان پيوستند و از راه قلم به مبارزه مستقيم با دشمنان آزادي برخاستند. فرخي يزدي (1318-1263) نخستين بار تحت تاثير فضاي انقلاب مشروطيت در شهرستان يزد كه هنوز نظام استبدادي در آن برقرار بود، منظومه‌اي به ظاهر در ستايش حكمران ساخت اما در واقع او را به استقرار آزادي و قانون نصيحت كرد.امضاي قرارداد 1919 ميلادي(1298ش) از سوي وثوق‌الدوله نخست‌وزير وقت ايران با دولت انگليس و در زمان سلطنت احمد شاه، كشور را وارد مرحله نويني كرد. طبق اين قرارداد ايران مستعمره انگليس تلقي شده و استقلال ايران و آزادي و اختيار او در داشتن هر گونه روابط مستقيم با ساير دولت‌ها و انجام هر گونه گفت‌وگو و قراردادهاي سياسي و اقتصادي از ايران گرفته مي‌شد. وثوق‌الدوله براي خاموش‌ كردن صداهاي اعتراض به قرارداد 1298 عده زيادي را دستگير و تبعيد كرد كه با مخالفت‌ها و شورش‌هاي گسترده‌اي در تمام نقاط ايران مواجه شد. پس از آن مشيرالدوله مامور تشكيل كابينه شد. او مطبوعات را آزادي بيشتري داد و ضمن صدور اعلاميه‌اي، اجراي قرارداد را تا تصويب مجلس متوقف كرد. اما كابينه او بر اثر كارشكني‌هاي انگليس سقوط كرد و سپهدار اعظم رشتي رييس‌الوزرا شد. كابينه او نيز در 24 دي ماه 1299 استعفا داد. پس از اينكه سپهدار مكلف به تشكيل كابينه شد در 3 اسفند 1299 با كودتا مواجه و كابينه‌اش سقوط كرد. رضاخان كه با كودتا روي كار مي‌آيد، فشار بر مطبوعات را آغاز مي‌كند.فرخي يزدي اشعار و مقالات موثري درباره آزادي در جرايد نوشت. به سبب مخالفت با قرارداد 1919م وثوق‌الدوله و كودتاي 1299ش مدت‌ها در زندان به سر برد. در سال 1300 روزنامه توفان را منتشر كرد. در شماره 22 توفان مقاله‌اي در اعتراض به قانون‌شكني‌هاي رضاخان انتشار داد و چون عصر همان روز ماموران حكومت نظامي براي دستگيري‌اش رفتند همراه چند نفر از روزنامه‌نگاران و روشنفكران به سفارت شوروي رفته در آنجا متحصن شدند. اين تحصن بيش از 5 ماه ادامه يافت. در دوره رضاخان روزنامه‌هاي ستاره ايران، اقدام، ايران آزاد، ميهن، نجات ايران و توفان بارها توقيف شدند. فرخي از حكومت شتر گاو پلنگي نام برد كه خصلت اصلي دولت‌هاي وقت ايران شده بود. فرخي خود در اين زمينه نوشت اين سومين باري است كه روزنامه‌اش توقيف مي‌شود و خود او نيز چندمين بار است كه آماج خصومت‌ها واقع مي‌شود. تقاضاي فرخي اين بود كه جلوي خودسري رضاخان گرفته شود و قانون اساسي معيار رفتارهاي متصديان شود. به نظر او حكومت نظامي بايد از تهران و شهرهاي ديگر برداشته ‌شود و زندانيان سياسي به همراه تبعيديان به خانه‌هاي خود بازگردند، بودجه كلان و سرسام‌آور وزارت جنگ به مجلس ارايه و مورد تجديد نظر و اصلاح واقع شود. نوشته‌هاي فرخي يزدي به عنوان بزرگ‌ترين غزل‌سراي عصر خود موجب خشم حكومت مي‌شود و دستور مي‌دهند او را به زندان بيفكنند اما زير فشار آزادي‌خواهان، فرخي از زندان آزاد شد و روزنامه «توفان» را تاسيس مي‌كند. توفان در دوران انتشار چندين بار توقيف شد كه در چنين مواقعي فرخي با در دست داشتن مجوز و امتياز ساير روزنامه‌ها همچون «پيكار، قيام، طليعه، آيينه افكار و ستاره شرق» مقالات و اشعار خود را منتشر مي‌كرد. روزنامه توفان در دوران انتشار جمعا 15 بار توقيف شد. پس از نشر شماره 10 شخص سردار سپه از آن شكايت و تقاضاي محاكمه مدير آن را كرد. توفان به عنوان يكي از بهترين روزنامه‌هاي ايران مقالاتش در موضوع آزادي‌خواهي خيلي تند و صريح بود و در قسمت ادبي هر شماره يك رباعي به مناسبت سرمقاله و يك غزل در صفحه آخر درج مي‌كرد. فرخي غير از روزنامه توفان، نشريه ديگري به نام «توفان هفتگي» با همكاري سيد فخرالدين شادمان منتشر مي‌كرد. توفان هفتگي نشريه‌اي ادبي- اجتماعي بود. فرخي توانست در دوران انتشار اين دو نشريه همكاري گروهي از برجسته‌ترين نويسندگان و شاعران آن عصر را جلب كرده و آثارشان را در توفان به چاپ برساند. توفان هفتگي جمعا 41 شماره انتشار يافت و اواخر بهمن 1307 هر دو نشريه توفان به سبب فرار فرخي به اروپا تعطيل شدند. بعد از سرنگوني حكومت سلسله قاجاريه در مجلس هفتم، فرخي به عنوان نماينده يزد به مجلس راه يافت و در سال  1309به اتهام توطئه عليه حكومت به شوروي گريخت. بعد به برلن رفت و با روزنامه «پيكار» همكاري كرد. سال 1311 يا 1312 تيمورتاش سفري به برلين كرد و در آنجا ديداري با فرخي داشت. در اين ملاقات تيمورتاش او را تشويق به بازگشت به ايران كرد و به او اطمينان داد در صورت بازگشت به ايران مورد رافت رضا شاه قرار خواهد گرفت! فرخي كه از ماندن در كشوري بيگانه رضايتي نداشت، فريب وعده حكومت وقت را خورد و به تهران بازگشت. در ايران عده‌اي به اسم «طلبكار مالي» شكايتي عليه او طرح كردند و او را با برنامه‌ريزي قبلي به زندان كشاندند. در سال 1316 او را محاكمه و ابتدا به 27 ماه زندان محكوم كردند. در دادگاه تجديد نظر مدت زندان او به 3 سال افزايش يافت. او دوران حبس خود را مي‌گذراند تا اينكه در 25 مهر ماه 1318 بنا به «گزارش رسمي» زندان بر اثر بيماري مالاريا در بيمارستان زندان درگذشت اما در زندان شهرباني به قتل رسيد. محل دفن فرخي يزدي هيچ‌گاه معلوم نشد اما برخي مسگرآباد تهران را مدفن او مي‌دانند. 4 سال بعد از مرگ فرخي در پي سقوط رضا شاه، پزشك احمدي(پزشك زندان قصر) در دادگاه جنايي تهران به جرم «قتل‌هاي عمد در عصر رضاشاه» از جمله قتل فرخي يزدي به اعدام محكوم شد. در دادگاه گفته شد، فرخي يزدي با تزريق آمپول هوا توسط پزشك احمدي در زندان به قتل رسيده است.