برنامه هسته‌اي ايران بار ديگر مركز توجه رسانه‌هاي جهان شد
با برجام يا بدون برجام؟
جو بايدن در گفت‌وگو با نيويورك تايمز:
اول برجام، بعد بقيه مسائل
شهاب شهسواري
3 روز بعد از ترور دانشمند ارشد ايراني، شهيد محسن فخري‌زاده و بعد از اعلام طرح نمايندگان مجلس شوراي اسلامي براي تصويب قانوني كه دولت را موظف به لغو برخي تعهداتش در قالب برجام مي‌كند، رسانه‌هاي جهان مملو از تحليل‌ها و گمانه‌زني‌ها در مورد آثار و نتايج اين رويدادها و آينده روابط ديپلماتيك ايران با جهان غرب به ويژه در آستانه روي كار آمدن دولت جديد در امريكاست. با طرح جديد نمايندگان مجلس شوراي اسلامي، اين سوال كه آيا ايران منتظر دولت جديد امريكا براي بازگشت به برجام مي‌ماند يا قبل از تشكيل دولت تعهدات خود را در برجام متوقف مي‌كند، يكي از مهم‌ترين سوالاتي است كه در ذهن تحليل‌گران و گزارشگران غربي شكل گرفته است. غالب تحليل‌گران و كارشناساني كه در روزهاي گذشته در رسانه‌هاي غربي در مورد ترور شهيد فخري‌زاده نوشته‌اند، معتقدند كه اين اقدام تروريستي توسط اسراييل و با هدف آسيب رساندن به تلاش‌هاي احتمالي ديپلماتيك براي احياي مشاركت امريكا در برجام پس از روي كار آمدن دولت جديد است. اما دستگاه تبليغاتي رسانه‌ها و حكومت‌هاي ضد ايراني هم در اين ميان آرام ننشسته‌اند و با پيگيري خط تحليلي «ضعف ايران در حفظ امنيت مقام‌هاي بلندپايه» و «ناتواني تهران از پاسخ دادن به اين حمله‌ها» در حال مانور روي گزارش‌هاي تاييد نشده از حملات ديگري عليه نيروهاي ايران در سوريه و استمرار حذف فيزيكي مقام‌هاي بلندپايه ايراني هستند. از جمله رسانه‌هاي نزديك به عربستان سعودي و ايالات متحده امريكا در گزارش‌هايي از كشته شدن يك فرمانده ارشد سپاه پاسداران انقلاب اسلامي در حمله پهپادهاي ناشناس در مرز عراق و سوريه و ترور يك مقام ارشد امنيتي در خوزستان نوشته‌اند. خبرهايي كه هيچ يك از آنها در رسانه‌هاي رسمي ايران تاييد نشده‌اند.
بازگشت به برجام يا خروج از ان پي تي
رسانه‌هاي امريكايي در واكنش به طرح نمايندگان مجلس شوراي اسلامي با عنوان «اقدام راهبردي براي لغو تحريم‌ها» در پي ترور شهيد محسن فخري‌زاده از تضارب آرا در ميان مقام‌هاي سياسي جمهوري اسلامي ايران براي واكنش به تحولات اخير مي‌نويسند. ري تكيه، تحليل‌گر كهنه‌كار مسائل ايران در گفت‌وگويي با پايگاه خبري انديشكده شوراي روابط خارجي مي‌گويد:«ترور اخير اثري پارادوكسيكال بر دو جناح ايران بر جا مي‌گذارد و باعث تقويت مواضع هر دو طرف مي‌شود. از يك طرف تندروها مي‌گويند كه برجام باعث لغو تحريم‌ها، توقف خرابكاري در برنامه هسته‌اي و جلوگيري از ترور دانشمندان نشد، از سوي ديگر ميانه‌روها اين اتفاق را نشانه‌اي از اين توصيف مي‌كنند كه دشمن اسراييلي تا چه اندازه از دورنماي تعامل ايران با دولت جديد امريكا نگران و عصباني شده است.» باراك راويد، خبرنگار اسراييلي پايگاه خبري اكسيوس هم در گزارشي ايران را در مقابل يك دو راهي جدي توصيف مي‌كند. اين گزارش تاكيد مي‌كند كه مقام‌هاي ايران در مقابل اين سوال قرار دارند كه آيا بايد همين الان در واكنش به تحولات اخير سرعت و قدرت برنامه هسته‌اي‌شان را افزايش دهند يا مدتي صبر كنند تا دولت جديد در امريكا كار خود را آغاز كند و گزينه تعامل با اين دولت را ابتدا بررسي كنند.
برنده نهايي ايران است
رانج علاءالدين، پژوهشگر مهمان انديشكده بروكينگز در مقاله‌اي كه در وب‌سايت اين انديشكده منتشر شده است تحت عنوان «ايران يك نبرد را خواهد باخت اما جنگ را مي‌برد» از گزينه‌هاي ايران براي مقابله با عوامل منطقه‌اي و بين‌المللي نوشته است كه تلاش مي‌كنند تا قبل ۲۰ ژانويه و روي كار آمدن دولت جديد در امريكا، بيشترين آسيب‌ها را به برنامه هسته‌اي و نفوذ منطقه‌اي ايران بزنند. اين تحليل‌گر مسائل خاورميانه معتقد است در حالي كه رقبا و دشمنان ايران تلاش مي‌كنند بيشترين آسيب‌ها را به ساختار امنيتي و شبكه نفوذ تهران در منطقه بزنند، ايران در طول 40 سال گذشته ثابت كرده كه توانايي فوق‌العاده‌اي در بازسازي توان امنيتي خود و بازآفريني نيروهاي متحدش در منطقه در قالب‌هاي جديد دارد. او در اين نوشته تاكيد مي‌كند:«در بدترين حالت ايران در شرايطي قرار مي‌گيرد كه بايد با اين واقعيت روبه‌رو شود كه رقبايش مي‌توانند با از ميان برداشتن افراد موثر در برنامه هسته‌اي و نفوذ منطقه‌اي ايران به قدرت ايران ضربه بزنند و اين كار را خواهند كرد اما رهبران تهران خيال‌شان راحت است كه دشمنان هر چند توانايي دارند كه اشخاص را حذف كنند اما براي‌شان بسيار مشكل خواهد بود كه نهادها و شبكه‌هايي كه امنيت ملي ايران را درون مرزها و در منطقه تامين مي‌كنند از بين ببرند.
گزينه‌هاي ايران براي انتقام
يانيف كوبوويچ، خبرنگار روزنامه هاآرتص در گزارشي نوشته است كه ايران گزينه‌هاي متعددي براي انتقام از اسراييل در پي ترور دانشمند ارشد هسته‌اي دارد. به نوشته هاآرتص ايران چه در مديترانه، چه در خليج فارس، چه در مرزهاي لبنان و چه در جولان اشغالي مي‌تواند عمليات تلافي‌جويانه‌اش را انجام دهد. به نوشته گزارشگر هاآرتص، دستگاه‌هاي امنيتي و اطلاعاتي اسراييل از زمان عمليات تروريستي در ايران در حالت هشدار قرار گرفته‌اند. اين گزارش اضافه مي‌كند كه مقام‌هاي امنيتي اسراييل به مقام‌هاي اين كشور هشدار جدي داده‌اند در صورتي كه قصد سفر به كشورهاي حاشيه خليج فارس را دارند در صورت امكان اين سفرها را لغو كنند و اگر نمي‌توانند از اعلام سفر خود خودداري كرده و از گذاشتن عكس خودشان و محل اقامت‌شان در شبكه‌هاي اجتماعي خودداري كنند.
اثر طرح مجلس بر تعامل ايران با دولت جديد امريكا
نيوزويك در گزارشي به نقل از كارشناسان مسائل سياست خارجي امريكا مي‌نويسد كه طرح مجلس شوراي اسلامي براي افزايش ذخاير اورانيوم غني شده و كاهش دسترسي بازرسان بين‌الملل، اثر چنداني بر دورنماي مذاكرات آينده اتمي نخواهد داشت. جرت بلانك كه در دوران اوباما معاون هماهنگ‌كننده اجراي برجام در وزارت خارجه بود به نيوزويك مي‌گويد:«حتي در صورت تصويب اين طرح در نهادهاي بالادستي مانند شوراي نگهبان باز هم فضاي زيادي براي مذاكره باز باقي مي‌ماند.» بلانك كه در حال حاضر پژوهشگر ارشد برنامه استراتژي و جغرافياي اقتصادي در موقوفه كارنگي است، معتقد است هر گامي كه ايران در جهت كاهش تعهداتش در برجام برداشته است، برگشت‌پذير است. او مي‌گويد:«هر دو طرف علاقه خود را براي بازگشت به تعهدات برجامي ابراز كرده‌اند، مسائلي هست كه ممكن است باعث ايجاد مشكل شود اما همين كه دو طرف يك هدف مشترك را اعلام كرده‌اند، خبر خوبي به نظر مي‌رسد.» ريچارد جانسون، معاون ديگر هماهنگ‌كننده اجراي برجام در دولت امريكا كه در دوران اوباما منصوب شد و با خروج ترامپ از برجام از اين مقام استعفا داد هم با سلف خود هم عقيده است و به نيوزويك مي‌گويد:«بعيد مي‌دانم كه اقدام مشخص مجلس اثر خاصي در شرايط كنوني داشته باشد.» او معتقد است كه بدترين نتيجه محتمل از اين طرح، افزايش ذخاير اورانيوم يا سطح غني‌سازي ايران نيست بلكه احتمال اخراج بازرسان هسته‌اي آژانس است. جانسون مي‌گويد:«تا به امروز ايران گام‌هايش را بسيار دقيق و حساب شده برداشته و ساختار راستي‌آزمايي را كه مورد توقع مذاكره‌كنندگان برجام بود تاكنون از بين نبرده است.»
جو بايدن در گفت‌وگو با نيويورك تايمز: اول برجام، بعد بقيه مسائل
تام فريدمن، خبرنگار كهنه‌كار روزنامه نيويورك تايمز، نخستين خبرنگاري است كه بعد از انتخاب جو بايدن به عنوان رييس‌جمهور منتخب امريكا، مصاحبه‌اي رو در رو با او انجام داده است. فريدمن در اين گفت‌وگو كه به صورت گزارش در ستون يادداشت‌هاي روزنامه نيويورك‌تايمز منتشر شده است، از جو بايدن در مورد سياست خارجي امريكا در دولت آينده مي‌پرسد. بايدن در پاسخ به سوالات فريدمن تاكيد مي‌كند كه دو موضوع اصلي ديپلماتيك اولويت‌هاي دستگاه سياست خارجي دولت او هستند، يكي تحول در استراتژي امريكا براي رابطه با چين و ديگر بازگشت به برجام و لغو تحريم‌هاي دوران ترامپ «در صورتي كه ايران به تعهدات برجامي‌اش بازگردد.» فريدمن با اشاره به يادداشتي كه شهريور‌ماه سال جاري از جو بايدن در پايگاه خبري شبكه تلويزيوني سي‌ان‌ان در صورت آمادگي براي بازگشت به تعهدات برجامي به شرط بازگشت ايران به همه تعهداتش، از بايدن پرسيد كه آيا هنوز بر سر حرفش در آن يادداشت هست؟ كه بايدن در پاسخ به اين سوال تاكيد كرد: «مشكل خواهد بود، اما بله.»
فريدمن با اشاره به سخنان محمد جواد ظريف، وزير خارجه ايران در مورد امكان بازگشت خودكار دو طرف به تعهدات برجامي بدون نياز به مذاكره، نوشته است كه دو طرف آمادگي چنين اقدامي را دارند. به نوشته فريدمن، ديدگاه بايدن و تيم امنيت ملي‌اش اين است كه با بازگشت دو طرف به تعهدات برجامي، در فرصت كوتاهي بايد مذاكراتي براي افزايش دامنه تاريخ‌هاي انقضاي محدوديت‌هاي ذخاير اورنيوم غني‌شده ايران، از ۱۵ سال به اعداد بزرگ‌تر آغاز شود و مسائل مربوط به نفوذ منطقه‌اي ايران در لبنان، عراق، سوريه و يمن هم مورد مذاكره قرار گيرد. بايدن در پاسخ به سوال فريدمن در مورد توان دفاعي ايران مي‌گويد: «ببين، خيلي حرف در مورد موشك‌هاي نقطه‌زن با بردهاي مختلف و مسائل ديگري است كه باعث بي‌ثباتي در منطقه مي‌شود، اما بهترين راه براي ايجاد ثبات در منطقه اين است كه اول مساله برنامه هسته‌اي را حل كنيم.» بايدن در ادامه مي‌گويد: «ما در مشاوره و رايزني با متحدان و شركاي خارجي‌مان، تلاش مي‌كنيم مذاكره و توافق‌هاي متعاقب در مورد افزايش بازه زماني محدوديت‌هاي هسته‌اي و برنامه موشكي را انجام دهيم.»