همزمان با افزايش بحران در مرز ميان هند و پاكستان مطرح شد
ماموريت ديپلماتيك عراقچي
سيد‌عباس عراقچي، وزير امور خارجه كشورمان، بامداد دوشنبه تهران را به مقصد اسلام‌آباد ترك كرد. وزارت خارجه پاكستان نيز پيش‌تر در بيانيه‌اي، اين سفر را بيانگر عمق روابط قوي ميان دو ملت ايران و پاكستان قلمداد كرده بود. با اين حال برخي ناظران با اشاره به وضعيت فعلي جنوب آسيا و اعلام آمادگي ايران براي كمك به تنش‌زدايي، سفر وزير امور خارجه كشورمان به اسلام‌آباد را احتمالا با هدف ميانجيگري ميان هند و پاكستان دو بازيگر قدرتمند و متحد ايران در منطقه آسيا توصيف كردند. براساس اعلام منابع مطلع و اعلام سخنگوي دستگاه ديپلماسي عراقچي در تاريخ ۸ مه (18 ارديبهشت) به دهلي‌نو نيز سفر خواهد كرد. از اين رو، اين دو سفر به گونه‌اي تنظيم شده‌اند تا از نگاه رسانه‌ها و ناظران سياسي، جداگانه تلقي شوند و «هم‌ترازي» يا مقايسه مستقيم ميان آنها شكل نگيرد. گفتني است در حال حاضر، هند و پاكستان حريم هوايي خود را به روي هواپيماهاي يكديگر بسته‌اند؛ گرچه اين محدوديت شامل پروازهاي كشورهاي ثالث نمي‌شود. ناظران با استناد به ديدار عراقچي با مقام‌هاي رسمي اسلام‌آباد بر اين باورند كه سفر اخير وزير امور خارجه كشورمان به پاكستان و احتمالا هند را مي‌توان
در راستاي تلاش‌هاي ديپلماتيك تهران براي تنش‌زدايي و حفظ تعادل بازدارندگي در روابط دو قدرت هسته‌اي منطقه تبيين و توجيه كرد. با اين حال، وزارت خارجه پاكستان در بيانيه خود هيچ اشاره‌اي به رايزني درباره تنش‌هاي اخير با هند، پس از حمله تروريستي در پاهالگام، نكرده است. در عين حال، به گفته ناظران، آمادگي ايران براي ميانجيگري در شرايطي رسانه‌اي شده كه وزارت خارجه هند نيز هنوز پاسخي رسمي به اين پيشنهاد نداده است. اين وزارتخانه صرفا پيام‌هاي همبستگي و محكوميت حمله تروريستي را بازنشر داده و رسانه‌اي كرده است. اين درحالي است كه موضع سنتي هند همواره بر اين اصل استوار بوده كه مسائل ميان دهلي‌نو و اسلام‌آباد بايد در قالب گفت‌وگوهاي دوجانبه و بدون دخالت طرف ثالث حل و فصل شود. با اين حال، در گذشته كشورهايي مانند امارات متحده عربي در تسهيل گفت‌وگوهاي غيررسمي ميان دو كشور نقش داشته‌اند.
هند و پاكستان وارد چرخه خطرناكي شده‌اند!
با تداوم تنش‌ها ميان هند و پاكستان، نشريه فايننشال تايمز با اشاره به تشديد تنش‌هاي اخير ميان دو بازيگر نوشت كه تيراندازي مرگبار هفته گذشته در كشمير تحت كنترل هند، آتش اختلافات را شعله‌ور كرده است. در اين حمله كه جان ۲۵ گردشگر و يك ساكن محلي را گرفت، بدترين رخداد تروريستي رقم خورد؛ رخدادي كه تعداد زيادي غيرنظامي از زمان حملات بمبئي در سال ۲۰۰۸ جان باختند. از اين رو، دهلي‌نو انگشت اتهام را به سوي پاكستان نشانه گرفته، درحالي كه اسلام‌آباد هرگونه ارتباط با اين واقعه را رد كرده است. اين درگيري در شرايطي به اوج رسيده كه دو كشور داراي توان هسته‌اي، اكنون در وضعيت خطرناكي قرار دارند و رويارويي ميانشان گزينه‌اي محتمل است. نارندرا مودي، نخست‌وزير هند، به ارتش كشورش «آزادي عمل» براي پاسخگويي داده است. در سوي ديگر، دولت پاكستان روز چهارشنبه مدعي شد اطلاعاتي درباره حمله نظامي قريب‌الوقوع هند دراختيار دارد. شايان ذكر است كه كشمير، منطقه‌اي مورد ادعاي هر دو كشور، تاكنون سه بار طعم جنگ را چشيده است. گروهي كه گفته مي‌شود وابسته به لشكر طيبه گروه شبه‌نظامي مستقر در پاكستان و خواهان اتحاد كشمير است، ابتدا مسووليت حمله پاهالگام را پذيرفت؛ اما سپس ادعا كرد حساب‌هاي كاربري‌اش در شبكه‌هاي اجتماعي هك شده است. پس از آن تنش‌ها به سرعت تشديد و منطقه درگير تصاعد بحران شد. هند سطح روابط ديپلماتيك با پاكستان را كاهش داده و مشاركت خود در توافق‌نامه آبي ميان دو كشور را معلق كرده است. اين درحالي است كه تبادل آتش در امتداد خط كنترل در كشمير همچنان ادامه دارد. در واپسين دور از بحران در سال ۲۰۱۹، پس از حمله‌اي انتحاري كه جان ۴۰ نيروي شبه‌نظامي هند را گرفت، دو كشور با حملات متقابل هوايي مواجه شدند؛ هر چند درنهايت، بحران كنترل شد. اين‌بار اما شرايط بسيار پيچيده‌تر است. به نوشته فايننشال تايمز، حمله مرگبار اخير ضربه‌اي جدي به روايت مودي درباره «عادي‌سازي» وضعيت كشمير وارد كرده است. در اين ميان، ملي‌گرايي هندو در دولت او جسارت بيشتري يافته و آن‌گونه كه برخي تحليلگران مي‌گويند فرصتي براي مودي فراهم شده تا پس از شكست انتخاباتي از اين بحران براي احياي محبوبيت خود بهره‌برداري كند. از سوي ديگر، ارتش پاكستان نيز تحت فشار است تا در صورت حمله احتمالي هند، پاسخي قاطع بدهد. اين مساله مي‌تواند چرخه‌اي خطرناك از تنش‌هاي فزاينده ايجاد كند، به ويژه آنكه روابط اسلام‌آباد با پكن تقويت شده و يكي از مسيرهاي كليدي پروژه «كمربند و جاده» چين از منطقه كشمير تحت كنترل پاكستان عبور مي‌كند.
منطقه بر لبه پرتگاه
با اين همه، گروهي از ناظران معتقدند كه ميانجيگران قابل اعتمادي در اين بحران مشاركت ندارند. اگرچه ماركو روبيو، وزير خارجه امريكا، از دوطرف خواسته خويشتنداري كنند، اما ايالات‌متحده -همانند بحران ۲۰۱۹- تاكنون نشانه‌اي از تلاش جدي ديپلماتيك از‌سوي واشنگتن به چشم نمي‌خورد. در عين حال، برخي تحليلگران معتقدند اگر مودي مدعي شود كه نخستين وظيفه هر رهبري، حفاظت از جان شهروندانش است، ادعاي بي‌پايه‌اي نخواهد بود. حتي اپوزيسيون نيز از او خواسته تا پاسخي قاطع به حمله اخير بدهد و عاملان آن را به مجازات برساند. با اين وجود، آغاز يك جنگ تمام‌عيار ميان دو قدرت هسته‌اي، درنهايت به زيان همه خواهد بود، به همين دليل به باور ناظران اگر دهلي‌نو تصميم به اقدام نظامي گرفت، اين اقدام بايد كاملا هدفمند و محدود باشد. از اين رو، ناظران هشدار داده‌اند كه هند بايد تا جاي ممكن راه‌حل‌هاي غيرنظامي را در دستور كار قرار دهد. به نظر مي‌رسد چنين گزينه‌هايي در حال بررسي است. به عنوان مثال، مخالفت با اعطاي وام ۱.۳ميليارد دلاري صندوق بين‌المللي پول به پاكستان. گرچه استفاده از ابزارهاي اقتصادي به عنوان اهرم فشار سياسي، روشي مناقشه‌برانگيز محسوب مي‌شود. با اين همه ناظران هشدار مي‌دهند اين‌بار بيش از هر زمان ديگر، دهلي‌نو و اسلام‌آباد بايد مسوولانه عمل كرده و از گسترش بحران جلوگيري كنند. با اين حال با وجود لحن تهديدآميز رهبران دو كشور، برخي ديپلمات‌ها از نشانه‌هايي در پشت پرده سخن مي‌گويند كه حاكي از تمايل به گفت‌وگوست. هرچند در اين ميان هرگونه اشتباه محاسباتي مي‌تواند پيامدهاي فاجعه‌باري به دنبال داشته باشد.