روزنامه اعتماد در گفت‌وگو با عليرضا مجيدي بررسي كرد
عبور امريكا از اسراييل؟
توقف عمليات نظامي امريكا عليه يمن نشان داد كه ترامپ در«جنگ بي‌سرانجام» بازنده شد
محمدرضا بابايي
در روزهاي اخير، گمانه‌زني‌هايي در رابطه با زمان دور چهارم رايزني‌هاي احتمالي غيرمستقيم ميان ايالات‌متحده امريكا و ايران در مسقط، توسط رسانه‌ها مطرح شده است. گفت‌وگوهايي كه اگر طبق داده‌هاي ادعايي يكشنبه پيش رو برگزار شود، با سفر قريب‌الوقوع دونالد ترامپ، رييس‌جمهور امريكا به عربستان‌سعودي و پايان يافتن عمليات نظامي ايالات‌متحده در يمن همزماني دارد. توقف عمليات نظامي امريكا عليه حوثي‌ها در يمن كه طبق ادعاي ترامپ ماحصل توافق حاصله ميان واشنگتن و اين گروه است؛ موجب شده تا در باب تاثير اين آرامش شكننده بر فرآيند تعاملات احتمالي ايران و امريكا، روابط كاخ سفيد با اسراييل و فراتر از آن معادلات منطقه تحليل‌ها و سناريوهاي مختلفي مطرح شود؛ بالاخص آنكه برخي منابع ادعا كرده‌اند كه ايران در تسهيل گفتوگوها جهت برقراري آرامش در جبهه يمن نقش فعال و تسهيل‌كننده‌اي داشته است. از منظر گروهي از ناظران، توافق ادعايي امريكا با حوثي‌ها، سيگنال مثبتي براي ايران قلمداد مي‌شود، چراكه ترامپ خلاف خواست متحدش يعني اسراييل، حملات را در شرايطي متوقف كرد كه مواضع اين رژيم كماكان هدف حملات رقبايش قرار دارد. با اين همه هستند گروهي كه با استناد به سناريوهاي ديگر مدعي‌اند كه ترامپ با تكيه بر اين توافق به دنبال تنش‌زدايي در چند جبهه با هدف تمركز بر توقف پيشرفت برنامه هسته‌اي كشورمان است. اين گروه با اشاره به مواضع اخير رييس‌جمهوري امريكا و وزير امور خارجه‌اش كه اخيرا بارها مدعي برچيده شدن برنامه هسته‌اي ايران شدند، تلاش دارند تا تحليل ادعايي‌شان را بدين طريق توجيه كنند. در اين ميان گروهي نيز با اشاره به ديپلماسي سنتي ترامپ، بر اين باورند كه رييس‌جمهوري معامله‌گر امريكا در وهله نخست سخت‌ترين و جاه‌طلبانه‌ترين شروط بر شركا و رقبا تحميل مي‌كند تا درنهايت با به دست آوردن منافع حداقلي خود را پيروز قلمداد كند. فارغ از تحليل‌ها و سناريوهاي ادعايي فوق، امروز رسانه‌ها بيش از همه بر دو متغير متمركز هستند؛ چشم‌انداز گفت‌وگوهاي ايران و امريكا آن‌هم در شرايطي كه به نظر مي‌رسد اختلاف‌هاي فني ميان دو كشور اوج گرفته و دوم، شكافي كه ظاهرا ميان واشنگتن و تل‌آويو نمايان گشته و عريان‌تر از هميشه به نظر مي‌رسد. روزنامه اعتماد در راستاي تحولات منطقه و تاثير كنش و واكنش‌هاي اخير بر فرآيند ديپلماتيك ميان تهران و واشنگتن با عليرضا مجيدي، كارشناس ارشد مسائل خاورميانه گفت‌وگو كرده است. مجيدي ضمن اشاره به رويكرد معامله‌مآبانه ترامپ در مذاكره به تشديد اختلافات و تضاد منافع ميان ايالات‌متحده و اسراييل اشاره كرد و تاكيد داشت كه استراتژي ترامپ در مواجهه با ايران و حوثي‌ها نتايج مطلوبي را براي رييس‌جمهوري امريكا به ارمغان نياورده و ماحصلش چيزي نبوده و نيست جز «جنگ بي‌سرانجام.»
براساس گمانه‌زني‌هاي برخي رسانه‌ها قرار است دور چهارم رايزني‌ها ميان تهران و واشنگتن روز يكشنبه در مسقط برگزار شود، (هر چند مقام‌هاي رسمي دو كشور در اين باره اظهارنظر رسمي نكرده‌اند) اگر اين فرضيه درست باشد گفتوگوها در آستانه سفر ترامپ به عربستان انجام مي‌شود؛ سفري كه آقاي ترامپ پيش‌تر تاكيد داشت كه پيش از آن خبر مهمي را رسانه‌اي خواهد كرد، ارزيابي شما در اين باره چيست؟
جهت‌گيري و استراتژي‌هاي سياسي ترامپ تا حد زيادي متاثر از رويكرد تجاري و هوش اقتصادي او مي‌باشد.
از اين رو، ترامپ به توافق و رايزني‌هاي سياسي با شركا و رقبا بيشتر از جنبه يك معامله صرف مي‌نگرد كه تنها برنده آن بايد ايالات‌متحده امريكا به طور عام و شخص خودش به طور خاص باشد. از زمان روي كار آمدن دونالد ترامپ، رييس‌جمهوري امريكا ايده‌هاي بلندپروازانه و در عين حال جنجال‌برانگيزي را در قبال تحولات خاورميانه مطرح كرد كه تا اين لحظه نتوانست به هيچ‌كدام از آنان جامه عمل بپوشاند؛ از ايده پايان دادن به جنگ غزه تا اخراج فلسطيني‌ها از كرانه باختري و نوار غزه و اداره مناطق مزبور توسط ايالات‌متحده. مواردي كه بدان‌ها اشاره شد تنها بخشي از ادعاهاي بزرگ ترامپ بودند كه نه تنها محقق نشدند بلكه در سايه سكوت رسانه‌اي عملا به فراموشي سپرده شدند. اين سخنان و ادعاهاي جنجالي تنها مختص به فلسطين نبود بلكه به ايران و يمن نيز تعميم يافت. در رابطه با ايران، ترامپ با طرح خواسته‌هاي حداكثري در تلاش است تا تهران را وادار به لغو برنامه هسته‌اي خود نمايد و به واسطه اين رخداد سياسي پيروزي ديپلماتيك مهمي را براي خود رقم بزند اما نتايج رايزني‌هاي تهران و واشنگتن تا اين لحظه نشان داد كه ترامپ هنوز نتوانسته به يك دستاورد ديپلماتيك مهم دست يابد. اين قاعده در رابطه با يمن نيز صدق مي‌كند و كنشگري‌هاي ايالات‌متحده درقبال اين كشور نه تنها نتايج مطلوبي براي واشنگتن نداشت بلكه دونالد ترامپ مجبور شد تا عمليات نظامي عليه انصار‌الله را متوقف نمايد. مخرج مشترك جملگي اين رخدادهاي ديپلماتيك و سياسي در اين خلاصه مي‌شود كه ترامپ در همه اين فعل و انفعال‌ها سعي دارد تا خود را يك شخص برنده معرفي نمايد و سفر قريب‌الوقوعش به عربستان‌سعودي و ادعاهاي واهي‌اش در رابطه با نام تاريخي خليج‌فارس نيز از اين قاعده مستثني نيست.
شما به تلاش ترامپ براي برد ديپلماتيك اشاره داشتيد، با اين حال رايزني‌هاي احتمالي در شرايطي ممكن است آغاز شود كه ترامپ فارغ از رويارويي حوثي‌ها با اسراييل از توافق با اين گروه گفته، به باور شما توافق احتمالي با اين گروه چه تاثيري بر روند رايزني‌ها با تهران و همچنين موضع‌گيري تل‌آويو دارد؟
شكاف در روابط ميان ايالات‌متحده و اسراييل امري مشهود و غير قابل انكار است. قبل از هر چيز لازم به ذكر است كه انصار‌الله يمن به طور يكجانبه حمايت و پشتيباني خود را از مقاومت فلسطيني‌ها اعلام و تهديد كرد كه جريان تجارت و مواصلات دريايي به اسراييل كه از آبراهه استراتژيك باب‌المندب عبور مي‌كند را ناامن خواهد كرد و اين اتفاق نيز رخ داد. در همين راستا در مواردي دامنه حملات موشكي و پهپادي انصار‌الله به بندر ايلات نيز مي‌رسيد. اين مساله باعث شد تا ايالات‌متحده به‌طور مستقيم وارد جنگ با انصار‌الله شود و ترامپ از خلال اين جنگ دو هدف مهم را دنبال مي‌كرد؛ اول هشدار به تهران و دوم ايجاد تغيير وضعيت در يمن. در رابطه با مورد دوم، بسياري در واشنگتن چنين تصور مي‌كردند كه در بهترين حالت قرار است وضعيت ميداني يمن به ضرر انصار‌الله تغيير كرده و در بدترين حالت اين حملات منجر به تغيير رفتار انصار‌الله خواهد شد. ايالات‌متحده بيش از 50 روز مواضع انصار‌الله در يمن را آماج حملات هوايي خود قرار داد و اين حملات هزينه‌هاي اقتصادي و سياسي زيادي به واشنگتن تحميل كرد. با اين وجود، تنها دستاورد حملات هوايي امريكا اين بود كه موضع انصار‌الله نسبت به اسراييل تهاجمي‌تر شد و نه در قول و نه در فعل هيچ نوع تغيير در رفتار اين گروه صورت نگرفت. حمله موشكي اخير انصار‌الله به فرودگاه بن گوريون دليلي بر صحت اين مدعاست. بسياري چنين تصور مي‌كردند كه حملات هوايي ايالات‌متحده امريكا به يمن، مقدمه‌اي براي آغاز عمليات نظامي مشترك عربستان و امارات متحده عربي عليه انصار‌الله خواهد بود. اما در واقعيت امر، رياض و ابوظبي نه تنها رغبتي به شركت در جنگ زميني از خود نشان ندادند بلكه حاضر نشدند تا اين مهم را از طريق نيروهاي نيابتي خود در يمن انجام دهند. اين يك پيام مهمي براي واشنگتن است. در ادبيات راهبردي يك اصطلاحي وجود دارد به نام «جنگ بي‌سرانجام» كه توصيف‌گر ناكامي طرف آغاز‌كننده جنگ در تحقق اهداف از پيش تعيين شده‌اش مي‌باشد. براي تبيين و تشريح حملات نظامي امريكا به انصار‌الله، اصطلاح جنگ بي‌سرانجام دقيق‌ترين تعريف است. واشنگتن نه تنها توانست رفتار انصار‌الله را تغيير دهد بلكه در بحث هشدار به تهران با حمله به يمن نيز عملا با شكست مواجه شد. افشاي قضيه سيگنال گيت كه در جريان آن معاون وزير دفاع صراحتا بر عدم ضرورت حمله نظامي بر انصار‌الله تاكيد دارد و اين اقدام را مغاير با منافع ملي امريكا مي‌دانست، واكنش برخي مقامات اسراييلي را برانگيخت. همين گزاره گسست در روابط واشنگتن و تل‌آويو امروز بيش از پيش آشكار شده است.
آيا مي‌توان گفت آقاي ترامپ به واسطه چنين توافقي تعهدات امنيتي امريكا در ارتباط با متحدش اسراييل را نقض كرده يا درصدد بوده با كاهش تنش در چند جبهه بر يك موضوع يعني پرونده هسته‌اي ايران متمركز شود؟
در پاسخ به سوال قبلي، به مساله گسست در روابط ميان اسراييل و امريكا اشاره شد. استراتژي ترامپ در برابر ايران در حال حاضر در كاهش تنش در چند جبهه و تمركز روي يك جبهه خلاصه مي‌شود. ايران و برنامه هسته‌اي كشورمان محور و اولويت اصلي واشنگتن در خاورميانه است و به همين سبب است كه ترامپ عملا به عمليات نظامي عليه انصار‌الله پايان داد و طبق معمول به گونه‌اي وانمود كرد كه ايالات‌متحده و شخص خودش پيروز اين معامله شده و طرف رقيب ناكام مانده است. رويكرد ترامپ در عرصه سياست خارجي اصلا خبر خوشحال‌كننده‌اي براي اسراييل محسوب نمي‌شود. باراك راويد، تحليلگر برجسته اسراييلي رويكرد و موضع‌گيري‌هاي اخير ترامپ را به مثابه عبور امريكا از اسراييل عنوان كرد و به بنيامين نتانياهو توصيه مي‌كند تا مستقل از واشنگتن به دنبال يافتن نقشه راهي براي تامين امنيت اسراييل باشد.
در اين ميان برخي منابع مدعي‌اند تهران همزمان با عمان در فرآيند تحقق توافق ترامپ با حوثي‌ها نقش داشته، در صورت صحت اين فرضيه، آيا كنش تهران را مي‌توان سيگنالي مثبت به امريكا تلقي كرد؟
عمان از آغاز جنگ داخلي يمن نقش كليدي را در ميانجيگري ميان طرفين درگير ايفا مي‌كند و مسقط به عنوان يك مركزي مهم براي رايزني و گفت‌وگوهاي سياسي ميان طرف‌هاي درگير در جنگ يمن محسوب مي‌شود. در رابطه با نقش تهران در رابطه با تحقق توافق ميان انصار‌الله و ايالات‌متحده، من اطلاعي ندارم اما تا جايي كه مي‌دانم اين توافق با وساطت مسقط انجام شده است، اما اگر ايران در مذاكرات ميان انصار‌الله و ايالات‌متحده ايفاي نقش كرده باشد، اين به مثابه يك شكست ديپلماتيك براي واشنگتن و شخص ترامپ محسوب مي‌شود، زيرا علاوه بر اينكه نتوانست رفتار انصار‌الله را از طريق حمله به يمن تغيير دهد، هشدار و تهديدهاي ترامپ عليه تهران بي‌نتيجه ماند. در بعد ديپلماسي، ايران بايد براي حل بحران يمن نقش بيشتري ايفا نمايد تا علاوه بر پايان دادن به اين منازعه، راه خروج آبرومندانه از منطقه را به واشنگتن نشان دهد.وضعيت يمن با ايران قابل مقايسه نيست. ايران از نظر وسعت و جغرافيا ظرفيت‌هاي نيروي انساني، منابع طبيعي و قدرت نظامي با يمن قابل مقايسه نيست، و خود اتكايي بيشتري دارد، اما متاسفانه تاب‌آوري ايراني‌ها در برابر يمني‌ها كمتر است و به تعبير ديگر ايراني‌ها تاب‌آوري حملات هوايي را ندارند و به تعبير فني‌تر ايران در جنگ اراده‌ها ضعيف‌تر از يمن است اما با اين وجود ايران در جنگ نامتقارن دست برتر را دارد.